Katalog

PLATON’DAN ‘DEVLET’’ Adil devlet ve ruh ile toplum arasındaki örtüşme! Platon’un Timaş Akademi’nin “Siyasetname” serisinden yayımlanan Devlet (Çeviren: Neval Akbıyık Ayçil) adlı yapıtında, akıcı bir üslupla ilerleyen bir düşünce silsilesi içinde sansürden, öjenizme, ortak mülkiyetten anarşizme ya da seçkinlerin yönetimine kadar, bugün hâlâ karşısında ya da yanında tavır alınan birçok olgunun öncüllerini görürüz. Orijinal dilinde Politeia adını taşıyan yapıt, devlet veya rejim anlamının yanı sıra “yeni bir hayat tarzı” olarak da tercüme edilebilmektedir. Gerçekten de Devlet, politik bir yapıt olarak sınıflandırılsa da aynı zamanda ahlaki bir yapıttır. İdeal devletin kuruluşunu sadece değerler kuramını değil, varlık ve bilgi kuramına ilişkin görüşleriyle sunan bu kadim filozofun dilinden okumak heyecan verici. le, gündelik işlerle uğraşan bir aktör olarak çizmektedir. RUH VE TOPLUM ARASINDAKİ ÖRTÜŞME! NEVRA YAZICI O kadar ki onun filozofu kentte hangi müziklerin din- Platon adil devleti inşa ederken ruhun çeşitli özellikleri leneceğinden hangi mısraların söyleneceğine, evlilikle- arasındaki uyuma odaklanır çünkü asıl derdi ruh ve top- Nermi Uygur’un be- rin nasıl örgütlenip bebeklerin doğum ve bakım süreçle- lum arasındaki örtüşmedir. lirttiği gibi felsefe, sorularla ayakta kalır. Soru sormak ve rini nasıl seyredeceğine, savaşçıların eğitimine, üretici sı- Platon’a göre insan ruhunda üç özellikten biri baskın- sorularla gerçeğe ulaşmaya çalışmak Platon’un düşünce dır: Kimilerinde akıl baskındır ki onlar Platon’un dilinde nıfların zanaatlarına kadar toplumsal yaşamın tüm boyut- silsilesi için de hayati önemdedir. larına müdahil olur. “bilgelik sevdalıları” diye adlandırılırlar. Platon, adaletin doğasını, bu kavramın insanda ve dev- Kimilerinde yüreklilik ve atılganlık baskındır, bu ikinci letteki yansımalarını anlamak için sorar, sordurur, yanıt- HOMEROS’LA SOMUTLAŞAN ŞAİR grup “şeref sevdalıları”dır. Ve son olarak arzulayan yan- lar, çoğu zaman da yanıtı muhatabının zihninde oluşturur. KİMLİĞİYLE MÜCADELESİ! ları baskın olanlar vardır ki “kazanç sevdalıları” diye ad- Antik Yunan’ın sembol isimlerinden Platon, Pire’deki Platon’un şiirle, özellikle de Homeros’la somutlaşan şa- landırılan bu grup toplumun en geniş kesimini oluşturur. şenlikleri izlemek için kente indiği bir gün, “Bedenim ih- ir kimliğiyle mücadelesi dikkat çekicidir. Antik Yunan’ın Ve bu toplumsal kesimlerin aklın liderliğinde örgütlen- tiyarladıkça tatlı sohbet için duyduğum istek ve ondan al- inancı, destansı kimliği ve politikası konusunda adeta te- mekten başka çaresi yoktur: dığım haz artıyor” diyen yaşlı metik Cephalus’un oğlu mel bir başvuru kaynağı olan Homeros, Platon’un ideal “Devletimizde filozoflar hükümdar olmadıkça ya da Polemarchus tarafından alıkonulur. devletinden sürgün edilecekler arasındadır. şimdi ‘yöneticilerimiz’ dediğimiz kimseler, felsefe işini Platon’un Timaş Akademi’nin “Siyasetname” serisin- İDEAL DEVLET! ciddiyetle ve layıkıyla üstlenmedikçe ve şu iki şey; siyasi den yayımlanan Devlet’inde, akıcı bir üslupla ilerleyen Cephalus’un tutkuları, istekleri ve heyecanı azalmış, güç ve felsefi akıl birleşmedikçe ne devletlerimiz için ne bir düşünce silsilesi içinde sansürden, öjenizme, ortak Platon’un sohbetine duyduğu özlem artmıştır. de sanırım insan soyu için dertlere bir durak olabilir. mülkiyetten anarşizme ya da seçkinlerin yönetimine ka- Çağdaşları ve aynı zamanda kardeşleri Glaucon ve Yine bu sağlanmadıkça, teoride açıklamakta olduğumuz dar, bugün hâlâ karşısında ya da yanında tavır alınan bir- Adimantus’un, adaletin üstün niteliklerinin şimdiye kadar adil devlet, olabilirliğin sınırları dahilinde asla uygulamaya çok olgunun öncüllerini görürüz. hiç kimse tarafından tatmin edici bir biçimde savunulma- konamayacak ve gün ışığını göremeyecektir. Özel hayat için Orijinal dilinde Politeia adını taşıyan yapıt, Strauss’tan dığını, bu savunmayı özellikle onun dilinden dinlemek de kamusal hayat için de başka bir mutluluk yolu yoktur.” öğrendiğimize göre devlet veya rejim anlamının yanı sıra istediklerini söylemeleri üzerine Platon ya da Devlet’te “yeni bir hayat tarzı” olarak da tercüme edilebilmekte- kullandığı adıyla Socrates, adaletin ve adaletsizliğin do- PLATON VE TANRI’YA BENZEME İDEALİ! Platon, Antik Yunan’da Tanrı’ya benzeme idealinin en dir. Gerçekten de Devlet, politik bir yapıt olarak sınıflan- ğasını sorgulamaya başlar. Adil insanın mı, yoksa adaletsiz insanın mı daha mutlu belirgin olduğu filozoflardandır. dırılsa da aynı zamanda ahlaki bir yapıttır. olduğunu görebilmek için öncelikli olarak adil devletin Yer yer dünyadan elini eteğini çekmiş bir filozofun taşı- İdeal devletin kuruluşunu sadece değerler kuramını de- dığı Tanrı’sal özelliklere odaklanır, kimi zamansa filozo- ğil, varlık ve bilgi kuramına ilişkin görüşleriyle sunan bu kurulması ve adaletin bu yapı içerisinde gözlemlenmesi gerektiğini düşünerek “ideal devlet”i inşa etmeye girişir. fu evrene düzen veren bir tanrı gibi bizzat kenti yönetmek- kadim filozofun dilinden okumak heyecan verici. n THOMAS R. MARTIN’DEN ‘PERİKLES’ erikles (MÖ 490’ların ortaları-429), gücünün, refahının ve etkisi- Ancak aynı demokratik yaklaşımı diğer Yunan kentlerine göster- nin zirvede olduğu altın çağında Atina’yı yöneten kişidir. memiştir. Pers Savaşlarından kalma Attika-Delos Birliği’ni, bir tür im- P Pers Savaşları ile Peloponnesos Savaşları arasındaki bu dö- paratorluk aşamasına yükselen Atina’nın emperyal deniz gücü viz- nemde kentinin, bilim, felsefe, heykelcilik, mimarlık ve tiyatro başta yonunun aracı haline getirmiş, buna isyan eden birlik üyesi kentleri acımasızca ezmiştir. olmak üzere, coğrafyada ve zamanda çok uzak mesafelere ulaşacak Siyasette benimsediği en önemli ilkelerinden Sparta’ya asla kültürel gelişmelerin merkezi olmasını sağlamıştır. güvenmemektir. Başka Yunanlarla çatışmak istemeyen yurttaşlarını Günümüzde bile hayranlıkla gezilen Parthenon’u yaptırmıştır. Ken- ikna ederek 30 yıla yakın süren Peloponnesos Savaşı’nın birincil et- tinin ikinci sınıf uluslararası konumunu değiştirip bölgenin en zengin keni olmuştur. Ancak kendisi bu savaş sırasında ölmüş, kenti de ye- ve kuvvetli devleti haline gelmesini sağlamıştır. nilip önce görkemini, sonra bağımsızlığını yitirmiştir. Dönemin en aydın kişileri olan sofistlerin liderlerinden Anaksago- Antik Atina’nın Batılı düşünürler tarafından tekrar keşfedilip bir ras, ünlü düşünür Sokrates gibi bilgelerden eğitim görerek bilgiye hayranlık nesnesi haline getirilmesi için aradan 2 bin yılın geçmesi dayalı akıl yürütme becerisini edinen Perikles, bu kapasitesini kitle- gerekmiştir. leri ikna etmek için kullanarak siyasette yükselmiştir. Bu tavrın günümüzdeki temsilcilerinden antik Yunan uzmanı aka- İnsanlarla her türlü ilişkisinde ağırbaşlı ve ölçülü davranarak kendi- demisyen Thomas R. Martin Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları’nca sini zora sokabilecek durumlardan kaçınma konusundaki eşsiz başa- Ülke Evrim Uysal’ın çevrisiyle yayımlanan Perikles adlı çalışmasında, rısı da siyasi konumuna büyük katkıda bulunmuştur. kente altın çağını yaşatan adamın hayatını anlatarak tutumunun ge- Mensup olduğu sınıfın çıkarlarına karşı gelme pahasına yoksul halk kesimleri- rekçelerini yetkin şekilde ortaya koyuyor. n nin de kentin kamusal görev mekanizmasına ve karar alma sürecine katılması- nı sağlayacak siyasi, mali ve idari önlemleri destekleyerek kentin demokrasisi- Perikles / Thomas R. Martin / Çeviren: Ülke Evrim Uysal / Türkiye İş Bankası ni derinleştirmiştir. Kültür Yayınları / 288 s. / 2024. 6 23 Mayıs 2024