Katalog

CHARLES H. KAHN’DAN ‘Platon ve Sokratik Diyalog’ Geçtiğimiz yüzyılın en önemli okunduğu kitapta, felsefe tarihçilerinden Charles Kahn’a göre Sokratik H. Kahn, Platon ve Sokratik diyaloğun kurgusal Diyalog’da (Çeviren: Halid karakteri bir kez Metin Yolcu / VakıfBank kabul edildiğinde, Kültür Yayınları), Platon Platon’un erken dönem yorumculuğunda hâkim diyaloglarının tarihsel paradigmaya ciddi bir eleştiri Sokrates’in felsefesini ve ikna edici bir alternatif temsil ettiğini düşünmek sunuyor. Platon’un erken için hiçbir neden kalmaz dönem yapıtlarının, onun ve Devlet ile Phaidros’a olgun felsefesinin açıklanması kadarki tüm diyaloglar için bilinçli bir hazırlık olarak bütünleşik biçimde yorumlanabilir. de gelişen ve Platon diyaloglarını kronolojik olarak tasnif yönelik Aristoteles tarafından sunulan kurgunun bugün ilgi NİHAT YEŞİL eden yaklaşım sonraki yüzyılda Gregory Vlastos’un çalış- görmemesi ve filozofun kendi felsefesine hizmet edecek şe- maları ile zirvesine varmıştır. kilde felsefe tarihini manipüle ettiğinin kabul edilmesi gibi, PLATON TARTIŞMALARI Vlastos’un “Sokratik diyalog” ayrımı, bu başlık altında de- Sokrates ve Platon’a ilişkin yorumlarında da temkinli dav- Dünya ve felsefe tarihinin en etkili isimlerinden Platon, ğerlendirdiği diyaloglarda Platon’un doğrudan Sokrates’in gö- ranılması gerektiğini belirtmektedir. sayısız tartışmanın konusu olmuş bir filozoftur. Bu tartışma- rüşlerini aktarmakla yetindiğini, daha sonra kendi görüşlerini Aristoteles’in Sokrates bilgisinin çoğunlukla bazı Platon ların en ünlülerinden biri de Platon’un yapıtlarını diyalog geliştirerek diğer diyaloglarını kaleme aldığı iddiasını içerir diyaloglarından alındığını tespit eden yazar, benzer şekilde tarzında yazmış olmasıyla ilişkilidir. ve bu “gelişimci” görüş geçerli hale gelmiştir. Ksenophon’un Sokrates anlatısının da özgün bir kaynak ola- Hem hocası Sokrates’in hem de kendi düşüncelerinin “as- Ne var ki Charles H. Kahn, bu kitapta sunduğu tarihsel, rak değerlendirilemeyeceğini birçok pasaj üzerinden ortaya lında ne olduğu” ya da bu metinlerde yer alanlar olup olma- metinsel ve felsefi analizler ile bu görüşün doğru olmadığını koymaktadır. dığı sorusunu ilelebet yanıtsız bırakan bu yazım tarzı, felse- ortaya koymaya çalışmaktadır. fe tarihi boyunca ve modern akademik literatürde oldukça GELİŞİMCİ GÖRÜŞÜN PLATON ANLATIMI Platon’un erken dönem yapıtlarının, onun olgun felsefe- ilgi çeken bir konu olarak yerini alır. Bu tarihsel belge ve tanıklıklara dair zemini açık kılıp id- sinin açıklanması için bilinçli bir hazırlık olarak okunduğu dialarını sunan Kahn ardından Platon diyaloglarının krono- SOKRATES’İN TARİHSEL KİŞİLİĞİNE Platon ve Sokratik Diyalog’da, diyaloglar arasındaki fark- lojik sırası ve gelişimci görüşün genel kabulleri ile ilgili tar- YÖNELİK TANIKLIKLAR! lılıklar filozofun düşüncesindeki aşamalar değil, gerçekliğe tışmalara girişir. Burada Platon diyaloglarını temelde üç Kendisi hiçbir yazılı yapıt bırakmadığı için aslında öğren- ilişkin yeni ve alışılmadık bir görüşün sunulmasındaki farklı kronolojik gruba ayırmayı prensip olarak kabul eden yazar, cisi Platon’un diyaloglarından tanıdığımız Sokrates’in tarih- yön ve anlar olarak değerlendirilmektedir. bu gruplar içindeki sıralamalarda üslup özellikleri kullanıla- sel kişiliğine yönelik başka tanıklıklar da söz konusudur. Kahn’a göre Sokratik diye adlandırılan diyalogların tarih- rak anlamlı sıralamalar yapılabileceği fikrini ise reddeder. Örneğin komedya yazarı Aristophanes’in çizdiği alay- sel değil, kurgusal bir karaktere sahip olduğu kabul edildi- Felsefi içeriğe ve kendi okumasına bağlı olarak kesinlik cı Sokrates portreleri ve filozofun bir başka öğrencisi olan ği takdirde, Platon’un erken dönem diyaloglarının tarihsel atfetmediği bir sıra belirleyen Kahn, ardından erken dönem Ksenophon’un Memorabilia yapıtında anlattığı bir Sokrates Sokrates’in felsefesini temsil ettiğini düşünmek için hiçbir ya da “Sokratik” olarak anılan Platon diyaloglarını müsta- de vardır. Peki gerçek Sokrates bunlardan hangisidir? neden bulunmamaktadır. kil bölümlerde ayrıntılı biçimde ele alır. Ayrıca metinsel tanıklık bakımından en oylumlu gövde- Böylelikle Platon’un kendi görüşleri olarak görülen ve Burada “girişsel” diye adlandırdığı kendi yöntemini kulla- ye sahip olan Platon külliyatında da Sokrates her diyalogda Sokrates’ten ayrıştırılmaya çalışılan Devlet ve Phaidon’daki narak diyalogları okuyan yazarın temel iddiası, Platon’un Dev- farklı fikirler savunmakta ve temel aracı olan ironiyle soru- felsefi doktrin bu metinlere gelinceye dek yazılmış diyalog- let ve Phaidon’a kadarki diyaloglarının hepsini tek bir anda lar sormakta olduğu için bunca öneme sahip bir tarihsel figü- larla bütünleşik biçimde yorumlanabilir. yazdığının kabul edilebileceğidir. Yani, Platon Savunma’dan rün görüşlerinin ne olduğu bir muamma olarak kalmaktadır. ‘SOKRATİK LOGOJ’ sonra diyaloglarını kaleme alırken Devlet ve Phaidon’da or- PLATON YORUMCULUĞUNDA HÂKİM Kahn’ın kısaca böyle ifade edebileceğimiz tezine temel teş- taya koyacağı ve o günün Yunan toplumunda bütünüyle yeni PARADİGMAYA CİDDİ BİR ELEŞTİRİ! kil eden en önemli bulgulardan biri kitabın en başında yer alan olan doktrin zihnindeydi ve okurları bu kitaplara hazırlayacak Antik Yunan dili ve felsefesi konusunda 20. yüzyılın ikin- “Sokratikoi logoi” adlı türe ilişkin aktarım ve yorumlarıdır. biçimde “Sokratik” denen diyalogları yazdı. ci yarısındaki en önemli ve etkili isimlerden Charles H. Çoğunlukla Platon’un bir icadı gibi düşünülen Sokratik Bu diyaloglar yoluyla aşamalı bir biçimde okuyucuları Kahn’ın, Halid Metin Yolcu tarafından dilimize çevrilen ve diyalog, yani Sokrates’in ana karakter olduğu ve felsefi ko- Devlet ve Phaidon diyaloglarına götürdü. Söz konusu erken Vakıfbank Kültür Yayınları tarafından yayımlanan Platon ve nuşmalar gerçekleştirdiği metinler aslında Platon’dan önce diyaloglardaki birçok öğenin, Devlet ve Phaidon’daki temel Sokratik Diyalog adlı kitabı, söz konusu muammaya yöne- ve onunla aynı zamanlarda birçok farklı isim tarafından ka- felsefi görüşler olmadan açıklanamaz halde kalacağını gös- lik çağdaş akademik literatürde dönüştürücü bir metin ola- leme alınmış bir tür edebi janrdır. teren Kahn, böylelikle gelişimci görüşün Platon anlatımını rak karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla Platon aslında bu belirli edebi tür içinde ve baş- kuvvetli bir şekilde elemektedir. Kahn’ın 1996’da yayımladığı çalışma, Platon yorumculu- ka metinlerle etkileşir biçimde bu diyalogları oluşturmuştur. Sonuç olarak hem Platon felsefesine ve hem de Platon ğunda hâkim olan paradigmaya karşı ciddi bir eleştiri ve ik- Yukarıda andığımız geçerli görüşe meşruiyet sağlayan bir yorumculuğundaki tartışmalara eksiksiz bir giriş yapmak na edici bir alternatif sunmaktadır. başka hususun da Aristoteles’in Sokrates ve Platon’a iliş- için Charles H. Kahn’ın Platon ve Sokratik Diyalog kitabı 19. yüzyıl sonunda yapılan stilometri çalışmaları etkisin- kin anlatımı olduğunu belirten Kahn, tıpkı Presokratiklere ciddi bir kaynak olarak karşımızda duruyor. n VERGILIUS’TAN ‘AENEAS’ maz bir yolculuğa başlar. Yolculuğu onu fırtınalı denizlere götürür, trajik bir “Bir yiğidin savaşlarıdır anlattığım, Troya’dan/ İlkin İtalya’ya, La- aşk ilişkisine ve ölülerin dünyasına sürükler. vinum kıyılarına, yazgının/ Gönderdiği. Nice yıllar süresince azgın Sonunda İtalya topraklarına varır ve kanlı savaşlardan sonra Roma’yı kurar. Juno’nun/ Kışkırttığı tanrılarla uğraşmış denizde, karada,/ Nice yıllar sa- Aşk, görev ve kader arasında sıkışıp kalmış bir adamın portresini çizen vaşmış, bir kent kurmuş güçlükle/ Yerleştirmiş Latin tanrılarını, tapımı,/ Aeneas, Vergilius’ta (Çeviren: İsmet Zeki Üyüboğlu / Say Yayınları), ça- Bunlardır Latin soyunun, Roma’nın, Alplilerin ataları./ Anımsa, söyle ba- ğımız için tutkuyu, asaleti ve cesareti yeniden tanımlarken bir yandan da na nedenlerini bunun ey Musa,/ Nedir azdıran, böyle kızdıran tanrıçalar Roma’nın büyüklüğünün güvence altına alınmasının insanlığın acı çekme- ecesini,/ O yiğidi sıkıntılara sokan, yoran, yıpratan,/ Nedir göksel varlık- siyle ödenmesi gereken bir bedeli olduğunu da gözler önüne seriyor. larda bu öfke, bu hınç?” Kitaptan... n khilleus’un İlyada’daki güçlü düşmanı Aeneas Troya’nın küllerinden Aeneas / Vergilius / Çeviren: İsmet Zeki Üyüboğlu / Say Yayınları / A kaçıp Roma’nın kurucusu olarak kaderini gerçekleştirmek için inanıl- 360 s. / 2023. 10 8 Şubat 2024