Katalog

HENRY DAVID THOREAU (12 TEMMUZ 1817-6 MAYIS 1862) Basit yaşamın sonsuz bilgeliği! merikalı doğabilimci, denemeci ve filozof olan Henry David Thoreau, görüşlerini biçimlendiren Ralph Waldo Emerson’un etkisiyle A sezgiyi, kendine yetmeyi, bireyciliği, doğanın ve insanlığın güzelliğini keşfetmeyi amaçlamıştır. Kendini bulmak ve bilmek, ilerici bir bilince sahip olmak, yenilenebilmek Thoreau’nun ilkelerinin merkezidir ve bu ilkeler yapıtlarında kendisi için de çizdiği yaşam arayışı yolunda sıklıkla yinelenir. Arayış yolculuğunda pek çok destekçi de bulur: Balıkçılar, avcılar, işçiler, şairler, yazarlar ve filozoflar... Kısacası özgürlük uğruna ormana çıkan ve köyü gerçekten geride bırakan tüm dürüst yolcular... kadar çalışır, çiftliğinde fasulye ye- tiştirir ve kalan zamanlarında doğayı dinler, uzaktaki insanları ve yaşamın genel akışını izler, kitap okur. Hay- vanlarla bitkilerin arkadaşlığından keyif alır. Karıncalar krallığındaki çatışmalardan büyülenir, mevsimsel döngüyü izleyerek dersler çıkarır. HİNT FELSEFESİ ETKİSİ Z. DOĞAN KORELİ Bu arada hedeflediği iç meditasyo- na ulaşmak için Walden Göleti kıyı- SİVİL İTAATSİZLİK, VİCDANİ RET, KÖLELİK, sını seçmede, Hint felsefesinin etkisi VERGİ SİSTEMİ İLE İLGİLİ YAZILAR, SÖYLEVLER! vardır. Walden Göleti onun için Hin- Amerikalı doğabilimci, denemeci ve filozof Henry Da- distan’daki Ganj gibi doğadaki kut- vid Thoreau (12 Temmuz 1817-6 Mayıs 1862), önde ge- sallığın bir simgesidir. Her sabah göletin saf ve berrak su- Yapıtı Rus yazar ve reformcu Tolstoy, başucu kitabı sa- len bir deneyüstücü (transandantalist) olarak doğal çev- yunda yıkanır ve bunu arınma için mistik bir ayine çevirir. yar hatta buradaki söylemler, Güney Afrika’da avukatlık rede basit yaşama üzerine geliştirdiği düşüncelerle tanınır. Walden’da da Thoreau kendini nasıl tanıyabileceği, yaptığı yıllarda Mahatma Gandi’yi de etkiler. O da Hintli Kendine bağımlı olma, yeni bir başlangıç için her an münzevi bir yaşamın kazanımları, benlik sanatında usta- göçmen ve işçilere yaşamı zindan eden Güney Afrikalı yö- hazır durumda bulunma ve çok fazla insan ilişkisinden laşmanın adımları gibi temalara eğilir. Bu temalar en saf neticilere karşı pasif direnişi başlatır. uzaklaşma gibi yalın eylemlerin yanı sıra sivil itaatsizlik, haliyle yaşama arayışına uygundur. vicdani ret, kölelik ve vergi sistemi gibi siyasal konular- ENTELEKTÜEL BİR ‘YÜRÜYÜŞ’! Bakıldığında Thoreau’nun duruşu aslında düzene karşı- da makaleleri ve söylevleriyle tanınan Thoreau, Amerikan Thoreau, geleneksel değerlerden ve toplumdan uzaklaşıp dır. O, insanları hapseden çetin hamster çarkına itiraz eder. düşünce tarihinde önemli izler bırakır. vahşi doğaya gidebilmenin mutlak özgürlüğünün her insa- Emekçi alt sınıfın sömürülmesine tepki gösterir. Görüşlerini biçimlendiren Ralph Waldo Emerson’un et- na ait olduğunu göstermek için yabanın güzelliği üzerine Materyalizmin baskılarını kabullenmez. İnsanların başı- kisiyle sezgiyi, kendine yetmeyi, bireyciliği, doğanın ve bir “yürüyüş” de başlatır ve bu deneyimini Yürümek (Çevi- nı sokacakları bir çatı için yıllarca borç ödemesini sindire- insanlığın güzelliğini keşfetmeyi amaçlar. Ne uygarlı- ren: Selçuk Işık / Can Yayınları) yapıtında çerçevelendirir. ğı tümüyle reddeder ne de yabani yaşamı kucaklar. Doğa- mez. En vahşi toplumlarda dahi herkesin bir barınağı var- Konu fiziksel bir yürüme eylemi kadar sıradanken Thore- ken “güya uygar” dünyada, nüfusun yarısının kira ödemeye yı, insanlık verimini ve kültürü bütünleştiren bir orta yol au, okuyucularını serbest çağrışım ve ince metaforlar yoluy- mahkûm olduğuna işaret eder. Kiralamaz, kendi evini yapar. arar. Ancak endüstriyel toplumun, insanı huzursuz edip la konudan konuya geçen entelektüel bir yürüyüşe çıkarır. strese boğduğunu da vurgulamadan geçmez. Çok az parayla, basit eşyalarla ve bitki temelli bir beslen- Burada kastedilen öyle çarşıya, pazara gider gibi bir yü- meyle iyi yaşamanın olanaklı olduğunu gösterir Walden’da. Çoğu insanın donuk ve çaresiz yaşamlar sürmesi, gelecek rüyüş değildir. Yürümek onun için yine doğayla bir bağ ku- korkuları ve bitmeyen yaşam kaygılarının kölesi olması ve Thoreau’nun Walden okuyucularına aktarmak istediği di- rup iç dünyaya dönmek; dağ, taş, dere, tepe ne varsa göz- seçme özgürlüğüne sahip oldukları yanılsamasına kapılıp ğer güçlü ileti ise alçakgönüllülüktür. Toplumu karakterize lemlemek, doğayı tüm varlığıyla hissetmektir. aslında zorunlu ihtiyaçlarına tutsak olmasına tepki duyar. eden materyalist insanların kibirli düşünüşü yozlaşmış bu- Ona göre gerçek bir yürüyüşçünün kutsal toprakları ara- Thoreau’nun ortaya koyduğu düşünce sistemi, sessiz lur. Alçak gönüllülüğün hem Tanrı’ya karşı dürüst olmak yan keşişten farkı yoktur. Çünkü onlar görevlerini yerine bir çaresizlik içine yaşayan insanlık için bir “yeşil vadi”, hem de tatmin edici ve yönetilmesi kolay bir hayatı yaşamak getirmek için aile, arkadaş, iş hatta yaşamın olağan akışı gi- bir “kayıp cennet” simgesi olur. Toplumdan, hele ki mo- için tek cephanelik olduğu konusunda konuşmalar yapar. bi her şeyi geride bırakıp önce iç dünyalarında kaybolma- Walden’ın aktivist nitelikteki bir diğer önemi de or- dern toplumdan ayrılıp ormanda yaşamak nasıldır? Doğa- yı, keşfetmeyi ve düşünceleriyle baş başa kalmayı öğrenir. daki yalnızlık, insana ne tür içgörüler sağlayabilir? mansızlaşmanın, kirliliğin, artan su talebinin uzun vade- Tabii bir de gerçek yürüyüş yeri, bakımlı bir bahçe ve- li sonuçlarına karşı uyarılarda bulunmasıdır. Yapıt, dün- BASİT YAŞAMAK VE DÜŞÜNMEK! ya avlu değil, bomboş araziler ve ormanlar gibi evcilleşti- yanın kolayca bozulabilen bir ekosistemi olduğunun fark rilmemiş ıssız yerler olmalıdır. Thoreau, aşkıncılık hareketinin etkisiyle insan ile doğa edilmesine katkı sağlar. arasındaki kavramları derinlemesine anlayabilmek için ar- Thoreau, Yürümek’te “Çok yürüyen ve gezen mi yok- kadaşı Emerson’un, Walden Göleti kıyısındaki arazisine kü- ADALETSİZ YÖNETİMLERE sa çok okuyan mı daha fazla bilir?” klasik tartışmasını SESSİZ BİR DİRENİŞ! da gündeme alır. Dışarı çıkıp, harekete geçip dünyayı de- çük bir kulübe inşa eder ve orada 2 yıl 2 ay 2 gün geçirerek kendi kendine yetecek bir düzen ile yaşamın anlamını bul- Thoreau, siyaset tarihinde önemli izler bırakan Sivil İtaat- neyimlemeye ihtiyacımız vardır. Kaçımız bir çam ağacı- na tırmandıktan sonra o ağacın tepesindeki güzel ve mis maya çalışır. Bazıları akıl sağlığından endişe eder. O ise bu sizlik (Çeviren: Caner Turan / Say Yayınları) yapıtında ise uğurda kararlı olduğunu ve aradığı şeyin “yalnız ve izole ya- uzun vadede daha iyi yönetimler kurulabilmesi için direnir. kokan çiçeği biliriz? Oysa insanlar, ömürleri boyunca bu şamak” olduğunu açıklar. İzlenimlerini Walden (Çeviren: Adaletsiz ve tepeden bakan yönetimlere karşı sessiz bir ağaçla çevrili olmalarına karşın, gözlerinin önünde sakla- Mahir Ünsal Eriş / Can Yayınları) adlı yapıtında paylaşır. direnişi savunur. “En iyi hükümet, en az yöneten ve mü- nan güzelliklerin farkında değillerdir. Thoreau’ya göre etrafındakiler çok ve gereksiz çalı- dahale eden hükümettir” anlayışıyla insanların yaşamları- Kendini bulmak ve bilmek, bağımsız ve ilerici bir bilince na saygı gösteren yönetimlerden yana tavır alır. sahip olmak, yenilenebilmek Thoreau’nun ilkelerinin mer- şırlar, paraya ve para kazanma hırsına tutsaktırlar, ayrıca ekonomik statülerinin etkisiyle gereksiz bir büyüklenme ABD’de siyahi kölelere yapılan zulümlere isyan eder kezidir ve bu ilkeler yapıtlarında, kendisi için de çizdiği ya- içindendirler. İçsel yanları eksiktir. Evrenin enerjisini ya- ve bunlara dikkat çekmek için kelle vergisini ödemeyerek şam arayışını anımsatmak adına sıklıkla yinelenir. kalayamazlar. Bu enerjiye ulaşabilme hedefi onun “aşkın- sessiz bir eylem başlatır. Thoreau için idare mekanizması Arayış yolculuğunda pek çok destekçi de bulur: Balık- cılık” inanç sisteminin de özünü oluşturur. sadece bir araçtır. Yönetimler, insanların ihtiyaçlarını gi- çılar, avcılar, işçiler, şairler, yazarlar ve filozoflar... Kısa- Amacı basit yaşamak, düşünmek, ormanda yürümek, dermek ve yaşamlarını düzenlemek için gerekeni yapar ve cası özgürlük uğruna ormana çıkan ve köyü gerçekten ge- >> yazmak ve doğa ile doğru iletişim kurmaktır. Gerektiği kullanım süresi sona erince değişir. ride bırakan tüm dürüst yolcular... n 6 4 Mayıs 2023 Çizim MARK SUMMERS