Katalog

PROF. DR. SİNAN BAYRAKTAROĞLU’NDAN ‘DÜNDEN BUGÜNE TÜRK TOPLUMUNDA KÜLTÜR ÇATIŞMASI: DİL VE EĞİTİM’ ‘Cumhuriyetin 100. yılına girerken ikinci bir dil ve egˆitim reformunun yapılması artık zorunludur!’ İngiltere’de yüksek lisans ve doktora çalışmaları konusu, Dünden Bugüne Türk Toplumunda ötesinde, Cambridge Üniversitesi’nde öğretim Kültür Çatışması: Dil ve Eğitim (Akılçelen üyesi olduğu yıllarda edindiği deneyimleri, Kitaplar / 424 s.) adlı incelemesinin amacı da devamında 2007’den başlayarak Türkiye’de “dil-kültür” tarihimizi irdelemek. Ülkemizdeki yükseköğretimdeki İngilizce ve Türkçe bugünkü Türkçe ve yabancı dil eğitimini çağdaş eğitimde yaşanan sorunlarla ilgili araştırmaları, eğitim düşüncesi çerçevesinde ve tarihsel etkenler çözüm önerilerini içeren makaleleri ve kitapları ekseninde değerlendirmek. Dil eğitiminin ışığında uygulamalı dilbilim ve dil eğitiminde karşı karşıya bulunduğu, Türk tarihinin akışı akademik çalışmalar yürütmüş yetkin bir isim içerisinde, iç ve dış etkenlerin sonucunda toplumda Prof. Dr. Sinan Bayraktaroğlu. oluşan “dil-kültür çekişmeleri”ni dile getirmek, “sorunlara” ilişkin çözüm önerilerinde bulunmak. Prof. Dr. Bayraktaroğlu’nun bu söyleşimizin lizce / Türkc¸ e (günümüzde). Bilim Dili Olarak Türkc¸ e / GAMZE AKDEMİR I· ngilizce. Radikal Muhafazakâr (sagˆ cı) / Radikal Tas- gamze.akdemir@cumhuriyet.com.tr fiyeci (solcu). Türkc¸ eciler / Medreseliler. Dilde Evrim mi? / Devrim mi?. Özles¸ tirme / Tasfiyecilik / Uydurma- n Dünden Bugüne Türk Toplumunda Kültür Çatış- cılık. Türkc¸ e / Türkilizce. Türkc¸ e /Anglomanlıca.” ması: Dil ve Eğitim’in amacını açar mısınız? n Temel ilkesinin dilin bir ulusun toplumsal ya- Cumhuriyetin ilk yıllarında dil ve eğitim alanında pısını birleştirici, bütünleştirici ve geliştirici olma- go¨sterilen c¸abalara karşın 100. yılımıza girerken hem sı olduğunu açımladığınız incelemenizde Atatürk’ün Tu¨rkc¸e hem de yabancı “dil egˆitimi” alanında ciddi bo- dile verdiği önemin başat göstergesi Türk Dil yutlarda sorunlar yaşamaktayız. Bunlar Tu¨rk toplu - Reformu’nun başarısını nasıl irdeliyorsunuz? munda asırlardır su¨regelen ku¨ltu¨r c¸atı şmalarından kay- Cumhuriyet’le birlikte Atatürk o¨ ncu¨ lu¨ ğu¨ nde naklanmaktadır. Bu c¸alı şmayı yapmaya iten etken, yürütülen Dil Reformu’nun tartışmasız c¸ok de ğerli u¨lkemizdeki bugu¨nku¨ Tu¨rkc¸e ve yabancı dil e ğitimini, başarıları olmuştur. Ancak bu başarılar bir yana, tarihi- c¸a ğdaş eğitim du¨ şu¨ncesi c¸erc¸evesinde ve tarihsel etken - miz boyunca su¨regelen dil-ku¨ltu¨r c¸atı şmasının dilimiz, ler ekseninde “toplumsal dilbilim” (sociolinguistics) dil eğitimimiz ve siyasi c¸eki şmelerimize yansımaları- ac¸ ısından değerlendirmek, sorunları dile getirmek ve nın reform hareketimizde bugu¨n itibariyle c¸ ok o¨nemli c¸o¨zu¨m o¨nerilerinde bulunmak olmu ştur. olumsuzluklara yol ac¸tı ğını kabullenmemiz gerekir. n Hangi araştırmalardan yararlandınız? Bunları şo¨ yle o¨ zetleyebiliriz: “Dilimizin söz Osmanlı tarihi, Tu¨rk dili ve edebiyatı tarihi, dilbilim, varlıgˆında özles¸tirme ugˆruna yol ac¸ılan fakirles¸me. sosyoloji, antropoloji ve eğitim alanlarındaki uzmanların Etkin bir Türkc¸e egˆitimi ic¸in pedagojik ögˆretim ve araştırmalarından faydalandık. Konumuza yakın uzman- ögˆrenim y öntemlerinin belirlenememesi. Yabancı dil ların yorumlarından (tamamen kendi so¨zcu¨klerine daya - egˆitimi bilincinin gelis¸ememesi, bunun da yabancı dil - lı) alıntıları sık sık yaptığımız ic¸in kitabın bir “tarama ve le egˆitim uygulamasına ve y üksekögˆretimde girilen dil derleme c¸alıs¸ması” haline geldiğini ifade etmek gerekir. c¸ıkmazına neden olması. T ürkc¸enin g ünlük konus¸ma ve n İrdelediğiniz tarihin akışı içinde “dil ‘kültürün kullanımlarında I·ngilizcenin boyundurugˆu altına girme NECATİ SAVAŞ aynası’dır” vargısını açar mısınız? tehlikesinin bas¸ g östermesi. Dil ve egˆitim alanında bir Dil-Kültür bağlantısı bilim du¨ nyasında sosyal antropo- devlet politikasının olus¸turulamaması.” loglar, dilbilimciler, edebiyatc¸ ılar, tarihc¸ iler vb. sosyal Cereyanı, Tanzimat (1860-1896), Servet-i Fünun (1896- n Bugün de süregelen “dil eğitimi sorunları”nın köke- bilimciler tarafından uzun asırlar ele alınmış bir konu… 1901), Fecr-Ati (1901-1908) devirlerinde Tasfiyecilik, II. nine ilişkin hangi çözüm önerilerinde bulunuyorsunuz? Örneğin, Wilhelm von Humbolt (1767-1835), Dogˆ an Mes¸rutiyet ’e (1908-1923) kadar su¨regelen Yeni Lisan ve Dil eğitimi sorunlarının o¨ ncelikle eğitim du¨ şu¨ ncesi Aksan’ın alıntısıyla, “bir ulusun dilinden o ulusun kül- Cumhuriyet devrinde Dil I·nkılabı gibi sadeleşme hareket- anlayışımızın c¸ arpıklığından kaynaklandığını so¨ yleye- türüne, dünya görüs¸ üne inilebilecegˆ ini” öne sürerek lerinin başlaması zorunluk haline gelmiştir. biliriz. Şo¨ yle ki; dil eğitimi, o¨ ğretmen merkezli bir sis- “ulusun dili ruhudur; ruhu da dili” demektedir. n Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluşundan tem değil, o¨ ğrenci odaklı yani o¨ ğrenim işlemine dayalı, n Dil-kültür çatışmaları nerelerde nasıl başlamıştır? Cumhuriyet dönemine kadar süregelen dil-kültür yaşam boyu su¨ regelen bir eğitim su¨ recidir. Yusuf Has Hacip’in Tu¨rklerin I·slamiyeti kabul etmesinden çatışmalarından kaynaklanan sosyal, eğitim ve edebi- Oysa her yerde yaygın bic¸ imde so¨ ylenen eğitim- sonra yazdığı Kutadgu Bilig (1070), Kas¸garlı Mahmut ’un yat alanlarındaki “ikileşmeleri” nasıl sıralıyorsunuz? o¨ ğretim so¨ zu¨ , “ögˆrenme” işlevini hic¸e sayan, sanki Divanu Lugati’t Türk’u¨, Tu¨rkc¸eyi Farsc¸aya kar şı savunan Şo¨yle sıralayabiliz: “U¨st Dil (Saray Dili) / Alt Dil “egˆitim” denilince sadece “ögˆretim” işlevini o¨ngo¨ren Ali S¸ir Nevai ’nin (1441-1501) Muhakemetü’l-Lugateyn’i, (Halk Dili) (Diglossia). Osmanlı Türkc¸ esi / Halk Türk- ve ezbere dayanan, sakıncalı bir eğitim du¨ şu¨ncesidir. Karamanogˆlu Mehmet Bey ’in Anadolu Tu¨rkmen halkı - c¸ esi. Yazılan Dil (Osmanlıca) / Konus¸ulan Dil (Halk Dolayısıyla bu kullanım, Tu¨rkiye Cumhuriyeti’nin nın tepkisi u¨zerine Tu¨rkc¸eyi resmi bir dil yapma giri şimi, Dili). Divan Edebiyatı / Halk Edebiyatı. I·letis¸im: Osmanlıdan miras aldığı Tâlim-Terbiye du¨ şu¨ncesini Tu¨rk toplumunda Osmanlı o¨ ncesi dil-ku¨ ltu¨ r c¸ atışmalarıdır. Anlas¸ılabilmek / Anlas¸ılamamak. Aydın / Halk. Y öneten yansıtmaktadır. Bu duruma “Dervis¸ ’in fikri ne ise zikri XI. yu¨zyıldan itibaren Tu¨rkc¸enin de ğişmesi ve toplu- (Ulema) / Yönetilen (Reaya). Osmanlı Kimligˆi / T ürk de odur!” demek gerek. Bu bağlamda, deney, go¨zlem, mun ortak ku¨ltu¨r de ğerlerinden kopmasına neden olan Kimligˆi. Muhafazakâr (Tutucu)/Yenilikc¸i (T ürkc¸eci). sentez ve yorum yapabilen, akılcı, araştırıcı, u¨retici ve Arapc¸a ve Farsc¸anın etkisini frenleme veya ortadan kal - U¨mmet / Ulus-Devlet. I·slami Egˆitim / Laik Egˆitim. Arap yaratıcı bireyleri yetiştirebilen bir eğitim du¨ zenini kura- dırma amacıyla bir direniş niteliğinde dili sadeleştirme Alfabesi / Latin Alfabesi. Bilim Dili Olarak Arapc¸a / bilmek ic¸ in, o¨ncellikle “egˆitim- ögˆretim” yerine ‘ögˆ re- hareketlerinin başlaması dil-ku¨ ltu¨ r c¸ atışmalarının somut Türkc¸e. Egˆitim Dili Olarak Arapc¸a / T ürkc¸e. Egˆitim Di - tim-ögˆ renim’ veya sadece ‘egˆ itim’ so¨ zcu¨ klerini benim- o¨ rnekleridir. Sonucunda, XVI. yu¨zyılda Türki-i Basit li Olarak Fransızca / Türkc¸ e. Egˆitim Dili Olarak I· ngi- sememiz gerekiyor. n 6 30 Mart 2023