Katalog

SERDAR ŞAHİNKAYA’DAN ‘DEVRİME DOĞRU İLK ADIM: MUSTAFA KEMAL PAŞA’NIN HALKÇILIK PROGRAMI (13 EYLÜL 1920)’ “Mustafa Kemal Paşa, ‘irade-i milliye’yi, ‘irade-i şâhâne’nin karşısına koyarak yola çıkmıştır!” Dr. Serdar Şahinkaya, ‘Devrime Doğru İlk Adım: Mustafa Kemal Paşa’nın Halkçılık Programı (Telgrafhane Yayınları) adlı incelemesinde, Türkiye’nin tam bağımsızlığa ve Cumhuriyet’e doğru yol alırken en önemli sınır taşlarından biri olan 13 Eylül 1920 tarihli “Halkçılık Programı”nın tam ve eksiksiz halini gün ışığına çıkararak okuyucularla buluşturuyor. Osmanlı’nın yıkılışı sonrası Anadolu’da yakılmaya başlanan devrim ateşlerinin, halkçı bir özle büyüyüp yüzyıllar süren bir karanlığı yurttan kovuşunu farklı bir cepheden inceliyor. 18 Kasım 1920’de TBMM kürsüsünden okunan “Halkçılık Programı”nı, Cumhuriyet’in adeta değişmez yasası olarak bir kez daha ortaya koyuyor. nin orijinalini ilk defa yayınlayarak çok isa- Gazetesi’nde yayınlanan Halk Zümresi Siyasi Prog- betli bir iş yaptınız, yıllardır süren böyle bir ramı ve ondan iki hafta önce “Bir Lâyiha” başlığıyla ‘program yoktur’ türünden tartışmalara da Öğüt Gazetesi’nde “Meclis’te bir halk hükümetinin teş- son vermiş oldunuz” dedi. kili için çalışan büyük bir grup tarafından tertip oluna- Bazı hocalarım ve dostlarım da bu makalenin rak yakında müzakere edilmesi muhtemel bulunan ka- daha çok okunmasını temin teşvik etmek için nun lâyihası” sunuşuyla yayınlanan Halkçılık Progra- genişletilerek kitaplaştırılmasının isabetli ola- mı. Öğüt Gazetesi aynı gün başyazısına “Halk Hüküme- cağına işaret ettiler. ti” başlığını atmıştı. Telgrafhane Yayın Yönetmeni Taylan Özbay dostuma konuyu açtım. Kendisi de kitap pro- PADİŞAHLIK VE HALİFELİĞİN KALDIRILDIĞI jesine sıcak bakacağını ifade edince birdenbire MİLLİ DEMOKRATİK DEVRİM! bütün yük üstümde kaldı. Esas olarak Halkçılık Programı, milli hakimiyet ilke- lerini kabul ederek iktidarı TBMM’ye vermiştir. Bu bi- TÜM AŞAMALARI VE KRİTİK DÖNÜM zatihi, padişah ve halifenin ortadan kaldırılmasıdır. NOKTALARIYLA HALKÇILIK Ayrıca, programdan Teşkilât-ı Esasiye’ye giden sü- PROGRAMI! reçte yani program, anayasa haline getirilirken padişah Özellikle Halkçılık Programı’na gelinen sürece da halife de metinden çıkarılmıştır. ilişkin gelişmeleri, farklı bir ifade ile Osmanlı’nın Sonrasında padişahlık, 1 Kasım 1922’de saltanatın ve son yılları, Milli Mücadele hazırlıkları, Yerel 4 Mart 1924’te de halifeliğin kaldırılmasıyla tarihin ka- Kongreler ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin ranlık dehlizlerine atılmıştır. oluşumu ve ilk yılına ilişkin cid- Bu dönemin toplumsal ve iktisadi özel- di bir literatür taraması yapıp ye- liklerine baktığımızda Milli Demokratik ni eski kitap ve makalelerin peşi- Devrim olarak da değerlendirebiliriz. ne düşüp tedarik ettim, okudum, Görülmektedir ki; Mustafa Kemal notlar aldım. Tüm bunlar yakla- Paşa’nın Halkçılık Programı, kütüpha- şık iki yılımı aldı. ne masalarında değil, cephelerdeki sün- Kitap ile amacım, Mustafa Ke- gülerin şakırtısı, çizmelerin tozu ile yani mal Paşa tarafından 13 Eylül “ateşle, demirle, kanla” yazılmıştır. 1920’de Büyük Millet Meclisi’ne Bu bakımdan Mustafa Kemal Paşa’nın sunulan Halkçılık Programı ve öncesinde- IŞIK KANSU tutumu ile La Convention Nationale’de ki gelişmelerle sınırlı olacaktır. toplumu alt üst etme gücünü gören Osmanlı’nın son dönemine doğru halk- ‘BÖYLE BİR PROGRAM YOKTUR’ Fransız İhtilali’nin Jacoben’leri çılık ideolojisi, düşüncesine dair gelişme TARTIŞMALARINA NOKTA! arasındaki büyük yakınlık görülmeli ve ve oluşumların ana çizgileri; yerel kong- n Devrim tarihinde önemli bir yer tutan 13 Eylül anlaşılmalıdır. reler, kuzey komşu Sovyetler Birliği’nden 1920 tarihli “Halkçılık Programı”nın tam ve eksiksiz Gerçekten de Mustafa Kemal Paşa, gelen derin ve etkili Bolşevik rüzgârlar ve halini yayımlama onuru size düştü. Metni buluşunu- “irade-i milliye”yi, “irade-i şâhâne”nin bu rüzgârların karşılık bulduğu hususlara zun bir öyküsü var mı? karşısına koyarak yola çıkmıştır. Paşa’nın değinmenin isabetli olacağını düşünüyorum. Sayın Ahmet Necdet Sezer’in Cumhurbaşkanlığı döne- kullandığı irade-i milliye, hâkimiyet-i mil- Bununla birlikte Halkçılık Programı’nı minin 2003-2007 yıllarında Cumhurbaşkanlığı Ekono- liye kavramlarının Fransız Devrimi’nin ba- oluşturan süreçteki gelişmelerin ana hat- mi ve Uluslararası İlişkiler Çalışma Grubu üyeliği göre- baları olan J.P. Marat, Robespierre, Saint-Juste üzerinden ları, kritik dönüm noktaları, meselenin ruhuna nüfuz ede- vinde bulunmuştum. O dönemin Çankaya Köşkü’nde bu- ta J.J. Rouseau’ya uzandığı, Anadolu İhtilali’nin Fransız bilmek açısından önemlidir. lunan Cumhurbaşkanlığı Atatürk Arşivi’nden Halkçılık İhtilali’nin gücünden esinlendiği yadsınamaz tarihsel bir Programı’nın Osmanlıca orijinal metni ve daktilo edil- tespit ve gerçektir. HALK HÜKÜMETİ! miş transkripsiyon metinlerinden birer kopya edinmiştim. n Kitaba gelen tepkiler nasıl oldu? n Türk devriminin “emperyalizme ve kapitalizme 2019 yılında Memleket, Siyaset Yönetim Dergisi, Kitaba gelen ilk tepkiler oldukça olumlu. İki konfe- karşı” tutum aldığının en önemli göstergelerinden biri “Halkçılık” temalı özel sayısı için makale çağrısını ya- rans ve imza günü yaptım. İlgi yüksekti. Fakat yaz tatili olan “Halkçılık Programı”nın Anayasal demokrasi sü- yınlayınca Doç. Dr. Ozan Zengin ve Doç. Dr. Deniz Yıl- araya girdiği için kitabın henüz beklenen okuyucu sayı- reci açısından önemi de kitabınızda açıklanıyor. dırım ile görüşerek bu metinleri kısa bir giriş notu yaz- sına ulaştığını düşünmüyorum. Sanıyorum sonbahar ile Mondros Mütarekesi’nden Devrime Doğru İlk Adım dıktan sonra dergiye gönderdim ve yayınlandı. birlikte kitap daha çok ilgili kitlelere ulaşacaktır. Halkçılık Programı’na gelen zaman dilimindeki kritik Makale dergide yayınladıktan sonra ilgili çevrelerde aktör ve olayları ve 31 maddeden oluşan programın bü- Özellikle, CHP ve ADD çevreleri ile sosyalistlerin Halk- oldukça dikkat çekti, takdir topladı. çılık Programı hakkındaki esasa ve hakikate sahip çık- tününe ilişkin bilgi ve görüşlerimi kaleme alırken ay- Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim nı dönemde içerik olarak da neredeyse birebir aynı iki maları, ayrıntıları okumaları, hatırlamaları, anlatmaları Üyesi Doç. Dr. Burak Çelik: “Serdar Hocam bu belge- siyasi programa da değindim: Anadolu’da Yeni Gün ve unutmamalarının önemli olduğunu düşünüyorum. n 6 1 Eylül 2022