Katalog

MERHABA Rönesans ve Osmanlı Rönesans ve Osmanlı Dünyası (Koç Üni., 2018) başlıklı kitap Rönesans döneminde Osmanlının Batıyla çeşitli ilişkilerini inceleyen makalelerin derlendiği güzel bir toplam. Sadece tarih meraklıların değil edebiyatçıların da okuması iyi olur. Ece Ayhan tarih okur ve bilirdi. B atıyla kendimizi bir yarışma ve savaşım mantığıyla karşılaştırmak bizim en çok yaptığımız entelektüel işlemdir. Neden Batı’nın gerisinde kaldığımızı sorduğumuzda önce Rönesans’ı, sonra sanayii devrimini ıskaladığımızı düşünürüz. Eksik olsa da yanlış değildir bu yanıt. Osmanlı kendisi doruktayken Batı’da oluşan yenilenme devinimini kavrayamadığı, o devinime katılmadığı için daha sonra geride kalmıştır, hem de Batı ile yoğun ilişki yaşıyor olmasına karşın. Bu kitap, Osmanlı’yla Rönesans Avrupası’nın birbirinden kopuk değil, iletişim, etkileşim, alışveriş ve yarışma halinde iki dünya olduğunu doğrulamaktadır. Ancak bu yoğun ilişki ortak coğrafyanın bir sonucudur. Önemli olan iki dünya arasında bir ortak payda olup olmadığıdır. Kitaptan çıkardığım sonuç, ortak coğrafyanın ortak payda oluşmasına yetmemiş olduğudur. ORTAK DEĞERLERE YÖNELMEK GEREKİR Özellikle Akdeniz havzasında Osmanlıyla Avrupa arasında sürekli bir gelgit varmış. Ticaret canlıymış. “Ticaret insanları birbirine yakınlaştırır” derler. 1612 yılında Ankara’da Venedikli tacirlerin bulunduğunu bu kitaptan öğrendim. Mal alışverişi kültürel alana da yansımış. Osmanlı desenleri, figürleri birçok yerde moda olmuş. Osmanlı da Avrupa’dan kadife, ipek alırmış. Beyoğlu’muz, Alvise Gritti gibi iki tarafı da bilen ara kişiler, bizim lövantenler bağlaç işlevi görmüşler. Ne ki, ticaret ve zanaat alanlarında ilişki ortak payda yaratmak için yeterli değildir. Birbirini tanımaya, birbirinden bir şeyler almaya çalışmak, ortak değerlere yönelmek gerekir. Gerçi Avrupalılar bizi tanımaya pek meraklıymış ama fazla derine inmemişler. Fatih de Batı’da sanat ile bilimin uyandığını ayrımsayıp gelişmeleri Osmanlı’ya buyur etmeye çalışmış ama arkası gelmemiş. Sultanlarımız kendilerini Roma imparatoru, dolayısıyla Avrupalı olarak görmüşler ama bu yaklaşımı öteki Avrupalılar pek paylaşmamış. Sonuç olarak, aynı coğrafyada yaşamak o coğrafyada toprak paylaşım savaş(ım)ının ötesine pek gitmemiş, partöner değil rakip olarak yaşanmış. Osmanlı Avrupa’nn rönesansının kapsama alanına girmediyse bu, iki taraf da istememiş olduğu içindir. Avrupa Osmanlıyı önce tehdit olarak görmüş ve çabasını o tehdidi gidermeye yönlendirmiş. Oysa değerler alanında Osmanlıdan alabilecekleri çok şey vardı. Osmanlının Yahudilere kucak açması, millet sistemi, din değiştirmeye zorlamaması, yerel yönetim tarzı gibi uygulamaları hümanizmayı zenginleştirecek nitelikteydi. Osmanlının mimarisiyle biraz ilgilenmiş Avrupa ama müziğini, edebiyatını hiç merak etmemiş. Osmanlı da o kadar meraklı değilmiş Batı sanatlarına, müziğine. Petrarca’nın Canzoniere ile Trionfi adlı yapıtının1460 ile 1470 arasında bir el yazmasının cildini yapan ya Osmanlı ya da Memlukmuş. Zarf güzel de, ya mazruf? Osmanlı okumuş mu Petrarca’yı? Inci Ahmet, Dallam’ın orgunu parçalatmış. “Avrupalı besteciler mehter sesinin kısmi ve uzak izlenimlerini ya da hayallerini müziklerine dahil edip savaşçı ya da burlesk bir dizi paralel hayali geliştirmekten memnundu. Osmanlı bestecilerin Avrupa müziğine ilgisiz kaldıkları gibi, duymazlıktan geldikleri gibi onlar da esasen Osmanlı müziğine ilgi göstermemiş, onu duymazdan gelmişlerdi.” diyor kitap. Açıkcası, Osmanlıyla Avrupalı biribirine yabancı iki ruh olarak yaşamayı seçmişler. Avrupalının Osmanlı korkusu İstanbul’un fethiyle doruğa çıkmış, 1571 İnebahtı Savaşı’na kadar o düzeyde sürmüştür. Birçok Avrupalı İnebahtı yenilgimizi Osmanlının inişinin başlangıcı olarak görür. Bence haklılar. Çünkü bu utku Avrupalıda Osmanlıyı alt edebileceği duygusuna ve özgüvene yol açmış, gerisi aslında çorap söküğü gibi gelmiştir. 1453’den 1571’e kadar geçen yıllar Osmanlının devletler arası rekabet açısından Avrupalılara üstünlük dönemidir. Kendi görkemiyle gözü kamaşan Osmanlının, dünyaya asıl egemen olacak sistemin yanıbaşında boy attığını göremeden geçirdiği 128 yıl. Batıya kızdığımızda, onlardan üstün olduğumuzu düşünerek hayalimizde yerli ve milli bir zevkle büyüttüğümüz, bir gün gene öyle olabileceğini düşlediğimiz 128 yıllık bir dönem. OSMANLIYA KARŞI AVRUPA BİRLİĞİ 1453’den birkaç yıl sonra Bohemya Kralı Georges Podebrady Osmanlıya karşı Avrupa Birliği projesini ortaya atmıştır. 1437’de Papa’nın elçisi olarak Bizans’a gelip kiliseleri birleştirmeye çalışmış olan (bu birleşme gerçekleşseydi ne olurdu acaba?) ünlü hümanist Cusalı Nicholas (1401 1464) ise o günün koşulları içinde dinler, ülkeler arası barışı savunan De pace fi dei’yi yazmıştır. (Papa’nın Fatih’e ünlü mektubunu yazdığı yıllarda da Cusalı, bence İslama sıra dışı bir yaklaşımı içeren Cribratio Alcorani’yı kaleme almıştı.) Ne ki, tarih içinde Bohemya kralının yaklaşımı ağır basmıştır. Fatih’in Batıya ilgisi, Erasmus’un, Jean Bodin’in Osmanlının olumlu yönlerini görmeleri, Cusalı’nın barışcıl yönsemesi ağır bassaydı çok değişik bir ortamda birlikte yaşıyor olurdu Avrupa ve Türkiye. Çağdaş Avrupa Birliği olası bir ortak çatı olarak duruyor önümüzde. Ancak bir tarafta AB’ni Podebrady gibi görenler, öbür tarafta da o 128 yıla dönüş özlemini yaşayanlar, bu çağda kılıç hakkına inananlar oldukça zor bu iş. Adeo suus cuique mos placet diyor kitap. “Bu da herkesin kendi inancının hakikatiyle ilgili kanaatinin ne kadar güçlü olduğunu gösterir” demekmiş. Tevekkeli değil, “insanın nazar değmeyen tek yönü aklıdır” dememişler. n B u sayımızın kapağında 20. yüzyılın en büyük şiir verimlerinden birinin sahibi, 1971 Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazanan Pablo Neruda yer alıyor. Neruda’nın şiirleri 1950’lerden buyana dilimize çevriliyor. En büyük yapıtı sayılan Canto General’in bütünü ilk kez yayımlanıyor. Canto General, çağımızda belki yalnızca Nâzım Hikmet’in Memleketimden İnsan Manzaraları ile kıyaslanabilecek büyük bir epik destan. Ne rastlantı ki her iki destan da 1938 yılında yazılmaya başlanmış, her ikisinin de yazımı 1950’ye dek sürmüş. Kabaca söylersek, Amerika kıtasının Avrupalılarca keşfinden buyana tarihini anlatan bu destan Amerika’nın doğasının ve insanlarının derin katmanlarını araştırır. Epik, lirik, tarihsel ve kişisel pek çok unsurun karışımıdır. Bir yandan sömürgeciliğin getirdiği savaşların ve acıların tarihi öte yandan şairin yaşamı, kişiliği, insan ve ülke sevgisi yansır. Şiirlerde halkın güzellikleri, kadınların büyüsü, insanların çalışkanlık ve zekâsı güçlü bir biçimde duyumsanır. Amerika’nın ağaçları, çiçekleri, ırmakları şiire dökülür. Tarih ve toplum bilinci bunu gerektirmektedir. Halkım ben parmakla sayılmayan Sesimde pırıl pırıl bir güç var Karanlıkta boy atmaya Sessizliği aşmaya yarayan Ve halk toprağa gömülü Tohuma durur bir yerde Buğday nasıl filizini sürer de Çıkarsa toprağın üstüne Güzelim kırmızı elleriyle Halkım ben parmakla sayılmayan. KITAP l İmtiyaz Sahibi: Cumhuriyet Vakfı adına: Alev Coşkun l Genel Yayın Yönetmeni: Aykut Küçükkaya l Yayın Yönetmeni: Turgay Fişekçi l Editör: Gamze Akdemir l Tasarım: Bahadır Aktaş l Sorumlu Müdür: Olcay Büyüktaş Akça l Yayımlayan: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş. l İdare Merkezi: Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sok. No: 2, 34381 Şişli İstanbul l Tel: 0 (212) 343 72 74 (20 hat) Faks: 0 (212) 343 72 64 l Cumhuriyet Reklam: Reklam Genel Müdürü: Ayla Atamer l Tel: 0 (212) 343 72 74 l Baskı: İleri Basım Mat. Amb. Reklam Tanıtım Yay. ve Teknik Hiz. Tic. Aş., Yenibosna Mah. 29 Ekim Cad. No: 11A/41 Bahçelievler İSTANBUL. l Yerel süreli yayın l Cumhuriyet gazetesinin ücretsiz ekidir. turgay.fisekci@cumhuriyet.com.tr cumkitap@cumhuriyet.com.tr twitter: www.twitter.com/CumKitap