Katalog

MERHABA Frida ile Furuğ... Her yerde görüyoruz Frida’nın suretini, dönemimizin en ünlü ikonlarından biri. Mutluluğu hak ettiği halde ömrü boyunca acı çekmiş kadın simgesi. Maço bir toplumda talihin ve tarihin kurbanı. F rida önemli bir ressam. Ne var ki, popüler kültürün de bir ikonu haline getirilmesinde sanatından çok yaşamı ve görünüşünün etkili olduğu söylenir. Çocukken felç geçirmiş, bir bacağı kısa kalmış. Gençken bir kaza bel kemiğini haşat etmiş, ömür boyunca 35 kez bıçak altına yatmış. O kadar istemesine karşın gövdesindeki hasarlar çocuk doğurmasına izin vermemiş. Kocasıyla ilişkileri de sık sık fırtına. Kangren. Bacak kesilmesi. Gerçekleşmemiş bir hayat projesi gibi Frida. Birkaç kez öz canına kıymaya kalkışmıştır. Ya görünüşü? Carlos Fuentes anlatır. Wagner’in oynanacağı operanın locasında birden belirir Frida. Renkli giysisi, küpeleri, kolyeleri, şakır şakır bilezikleri, kara gözleriyle o çelimsiz kadının “kendisi bir operaydı” der Fuentes, “herkes ona bakmaya başladı. Frida o gün Wagner’den daha güçlüydü.” Sanatı da güçlüdür Frida’nın. Resimlerinde kişisel yaşantıları aktarmanın ötesinde evrensel bir derinlik, varoluşsal bir acı, o ünlü “viva la vida” (Yaşasın hayat) sözünün somut karşılığını bulamamanın kederini görürsünüz. “Hayat beni öldürüyor.” demiştir. Tablolarına yansıyan acıyı en iyi anlatan söz budur. Yaşarken ünlü olmak yetmemiştir gerçek hayatı isteyen bu kadına. “Çıkışımın neşeli olmasını umuyorum. Asla dönmemeyi umuyorum.” diye yazmıştır günlüğüne, ölümünden önce. FURUĞ DA YAYGINLAŞAN BİR İKON Furuğ ile Frida tanışsalardı çok iyi anlaşırlardı. Furuğ da gittikçe yaygınlaşan bir ikon, ölümünden 50 yıl sonra. O da aradığı mutluluğu hiç bulamamış bir kadın. O da birkaç kez intihara kalkışmış. Oğlu olmuş ama o büyütememiş. Özgür kadın olmak savaşımında yalnız kalmış. Son sevgilisi İbrahim Gülistan’a kadar mutsuzluktan mutsuzluğa koşmuş. Daha 32 yaşındayken, bir trafik kazası sonucu ayrıldı dünyamızdan. Büyük Bertolluci’nin onunla görüntülü söyleşi yapması, Furuğ’un yaşarken ne kadar ilgi çektiğinin göstergesidir. Furuğ’un şair olarak değerini daha yaşarken İran yazın dünyası görmüştür. Ancak popüler kültür onun cinsel tabuları yıkan yaşantılarına ilgi duymuş daha çok. Farzaneh Milani’nin verdiği bilgilere göre, Furuğ “Günah” şiiriyle birdenbire ün kazanmış. Şiir “ben” diye yazılmıştır, kadın ağzından. Şiir söyleyici lezzetli bir günah işlediğini hiç pişmanlık duymadan ballandırarak dile getirir. Havva Ananın ilk günahı şiirleştirdiğini düşünebilirsiniz bu dizeleri okurken. Ne ki, sanatsal ya da felsefi değil ahlaki açıdan algılanan bu şiir bir skandal yaratır, öznesi kadın olduğu için elbette. Furüğ’un aile birliği bozulur, çocuk ba baya verilir. Artık Furuğ yalnız ve oğlunu kucaklayamamanın acısıyla yaşayacaktır. Magazin kültürü onun cinsel yönüyle ilgilenir. Aldırmayacak Furuğ, çok hoş aşk şiirleri yazacaktır. Şark kültüründe aşk meşk şiirleri genellikle erkeklerin işidir. Bir kadının aşk şiiri yazmaya, hele dizelerini erotik renklerle bezemeye cüret etmesini ve bu girişimini başarmasını ataerkil bir kültür içine sindirimez elbette. Furüğ’un aşk şiirlerinde şuna ya da buna duyduğu gönül ilgisinden çok daha derin genel bir arayış görülür. “Toprağın derinliklerine ulaşmak istiyorum. Aşkım oradadır, tohumların yeşillendiği, köklerin buluştuğu ve kendi kabuğu içindeki yaradılışın sürdüğü, sanki doğumdan önce ve ölümden sonra sürekli varolunan yerde.” der bir mektubunda (Kenan Karabulut çevirisi, Dünya Sev mek için Küçük, Gri Yay, 2006). Bir müze gezisiyle ilgili, “Leonardo’nun bir tablosunu görmüştüm. Her şey mavi bir renk üslubuyla çözümlenmişti. Kalabalıktı. Ben eğilip namaz kılmak istiyordum.” sözü de başka bir mektubundan. Hangi softa anlayabilir ki görünen ötesini gören gözün ürettiği bu sözü? Bu gözüyle Furuğ ödüllü bir sinemacı da olmuştur. Cüzzamlıları anlatan Hane Siyah est (Ev Karadır) kadar vurucu bir yapıt Türk sinemasında yoktur. Şiiri de vezini, ölçüsü serbestleştikçe gelişmiştir. Nima Yusiç’in açtığı yoldan gelmiştir. Toplumsal sorunlara da açılmıştır. “Ben iyi ki kadınım” diyen büyük sanatçı, “Benim arzum İranlı erkeklerin bencilliklerinden uzaklaşıp kadınların zevk ve yeteneklerini ortaya çıkarmalarına izin vermelidir” sözüyle evrensel bir çağrı yapmıştır. Öbür tarafa geçtiğinde onu Effi Briest ile Alfonsina Storni karşılamıştır herhalde. İKONLAR, SÜSLEME ÖGESİ Evet, iki ikonoklast ikon! Gel gör ki, kapitalist kültür piyasası bu tür ikonların ikonoklast (put kırıcı) yönlerini ikinci plana itip onları içi boş birer nesneye (objeye), göze gönüle hoş gelen süsleme öğesine, giderek kültürel tüketim metasına çevirir. Frida ile Furuğ’un hangi putları kırdıklarını anlamak için onların sanat yapıtlarının dışında kalmamak, içine girmek gerekir. Frida’yla ilgili yirmi kadar kitap basılmış Türkçede. Ancak resimlerini görmek önemlidir Frida’yı daha iyi anlamak için. Frida’nın Diego ile birlikte sınırlı bir sergisi on yıl kadar önce Pera Müzesinde düzenlenmişti. Daha kapsamlı bir sergi bekleriz. Furuğ’a gelince, onun şiirlerini, mektup ve söyleşisini Türkçede çeşitli çevirmenlerden (Onat Kutlar ile Celal Hosrovşahi, Cavit Mukaddes, Fahri Özdemir, Haşim Hüsrevşahi, Kenan Karabulut, Cevat Çapan) zevkle okuyabiliyoruz. Soner İşimtekin ile Gülşen Torusdağ’ın Furuğ’un öyküleri üzerine çalışması var. Rastlamadığım başka çalışmalar da olabilir. Son olarak, Makbule Aras Elvazi Furuğ’un toplu şiirlerini Türkçede bir araya getirdi: Furuğ Ferruhzad / Rüzgâr Bizi Götürecek (YKY, 2019). Furuğ’u okumamak eksiklik olur. Kafka’nın ‘yazdıklarım yaşadıklarımın tortusudur” gibi bir sözünü anımsıyorum. Frida’nın çizdikleri, Furuğ’un dizeleri de o türden altın tortudur. n B u sayımızda, önce Ulusların Düşüşü, ardından da yeni yayımlanan Dar Koridor kitaplarıyla ekonomiyle toplumsal yapı ve kurumlar arasındaki ilişkileri derinliğine irdeleyen Daron Acemoğlu’yla yaptığımız bir konuşma var. Ekonomi günümüz toplumlarının temel taşı. Uluslar ekonomik güçleri oranında siyasal ve kültürel güç kazanabiliyorlar. Daron Acemoğlu kitaplarında toplumların ekonomik alandaki gelişmişlikleriyle öteki kurumları arasındaki bağları, özgürlük, hukuk gibi temel kavramlarla iç içeliğini inceliyor. Devlet örgütüyle bireyler ve toplum arasındaki dengeler üstüne görüşleri aynı zamanda güçlü demokrasinin koşullarını ve toplumlar için yaşamsal vazgeçilmezliğini de açıklıyor. Daron Acemoğlu’yla yeni kitabı üstüne Gamze Akdemir konuştu. Oldukça hacimli bu konuşmanın tam metnini cumhuriyet.com.tr sitesinden okuyabilirsiniz. * 2018 Nobel Edebiyat Ödülü sahibi Polonyalı şair ve yazar Olga Tokarczuk’un yeni yayımlanan, adını İngiliz şair William Blake’in bir dizesinden alan Sür Pulluğunu Ölülerin Kemikleri Üzerinde adlı romanı, insanoğlunun çevre yıkımlarına karşı doğanın kendini savunmasının bir destanı. Çarpıcı bakış açısı ve şiirsel anlatımıyla yaygın ilgi görecek bir kitap. Kitabı Batuhan Sarıcan değerlendirdi. * “Söz Ebesi” köşesi, dergimizin çok ilgi gören bölümlerinden biri. Dilimizle ilgili sorunlar artık “yara” olmayı aşıp “kangren”e dönüşme yolunda. Sevgi Özel’in uyarıları hepimiz için. Türkçenin sağlığı, geleceği için… İyi okumalar. KITAP l İmtiyaz Sahibi: Cumhuriyet Vakfı adına: Alev Coşkun l Genel Yayın Yönetmeni: Aykut Küçükkaya l Yayın Yönetmeni: Turgay Fişekçi l Editör: Gamze Akdemir l Tasarım: Bahadır Aktaş l Sorumlu Müdür: Olcay Büyüktaş Akça l Yayımlayan: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş. l İdare Merkezi: Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sok. No: 2, 34381 Şişli İstanbul l Tel: 0 (212) 343 72 74 (20 hat) Faks: 0 (212) 343 72 64 l Cumhuriyet Reklam: Reklam Genel Müdürü: Ayla Atamer l Tel: 0 (212) 343 72 74 l Baskı: İleri Basım Mat. Amb. Reklam Tanıtım Yay. ve Teknik Hiz. Tic. Aş., Yenibosna Mah. 29 Ekim Cad. No: 11A/41 Bahçelievler İSTANBUL. l Yerel süreli yayın l Cumhuriyet gazetesinin ücretsiz ekidir. [email protected] [email protected] twitter: www.twitter.com/CumKitap