Katalog

Efdal SEVİNÇLİ’DEN ‘İzmir Basın Tarihi’ İzmir Basın Tarihi 1820’li yıllar, gazetenin yaygınlaşması ve gazetecilik açısından birçok bileşenin sonuçlarını taşır. Gazete, bilginin yayılmasında en önemli iletişim aracıdır artık. İzmir Basın Tarihi ülkemizde gazeteciliğin doğuş yıllarına bir yolculuk. Hidayet KARAKUŞ İzmir Basın Tarihi / Gazeteler, Dergiler kitabın oylumlu, ilginç bir araştırma. Yazılış süreci üstüne bizi bilgilendirir misin? Değerli ağabeyim Zeki Arıkan’ın önerisi ve desteğiyle İzmir Ansiklopedisi / Kültür Sanat 2cildinde yazdığım “İzmir Basın Tarihi” bölümü, bu çalışmamın ateşleyicisi oldu. Mesleğimin doğal bir yönelimiyle, bugüne değin gazetelerle, dergilerle iç içe yaşıyorum. Ege Üniversitesi / DEÜ Güzel Sanatlar Fakültesi Tiyatro Bölümü’nde çalıştığım dönemde (19801998), İzmir’in sanat yaşamı özelindeki araştırmalarım için İzmir gazetelerini, dergilerini incelerken Milli Kütüphanemizde epey dirsek çürüttüm. Kütüphanemizde bulunmayan gazete ve dergilerin çoğunun, Vakit gazetesi sahibi, başyazarı Gördesli Hakkı Tarık Us’un kişisel koleksiyonunda, bohçalar (!) içinde olduğunu da öğrenmiştim. Çok kısa bir süre sonra, o meşhur bohçalarla, M. Ertuğrul’un Benden Sonra Tufan Olmasın adlı anılarının yayına hazırlanışı sürecinde tanıştım! Muhsin Bey’in 1924’den başlayıp 1928’in sonuna değin Osmanlıca, onlarca yazısı Vakit’deydi. İzmir’den tatillerde ve dar zamanlarda İstanbul’da, hem Atatürk Kitaplığında hem de Hakkı Tarık Us’un o parçalanmaya yüz tutmuş, düzensiz arşivinde çalışmak o kadar kolay değildi. İşte o günlerde, adlarını hiç duymadığım İzmir gazetelerini, dergilerini, kartlara aktarırken bugünleri doğrusu hiç hayal etmemiştim. Bilgisunar, aradığımız bilgileri, bilgisayarlarımıza akıtmaya başladı. H.Tarık Us Arşivi’ni, bizim yapamadığımızı yapıp son anda yok olmaktan Japonlar gelip kurtardı!.. 2000’in üzerinde Osmanlıca gazete ve dergiyi düşünün, işte onları sanal ortama aktarıp bütün dünyanın kullanımına sundular. H.Tarık Us Arşivi’ndeki İzmir gazeteleri, dergileri, yakın döneme değin gizli kalmış kaynaklar, artık elimizin altındaydı. Çalışmamın en önemli kaynakları onlar oldular… Bu kitap salt benim araştırmamın ürünü değil. Çalışmam, adında “tarih” olan, “İzmir” olan, görebildiğim araştırmaların, büyük bir yazar ordusunun ürünü! Çalışmamın sayfalarında, dipnotlarında / kaynakçasında adları olan yüzlerce araştırmacının, yazarın alın teri var. İzmir Basın Tarihi, onların birikimlerinin, emeklerinin ürünü! Hepsinin emeklerine, katkılarına ne denli teşekkür etsem az… n İzmir’in, basın tarihimizde ilklerin kenti olduğunu biliyoruz. Bu çalışma bize neler öğretecek? 1820’li yıllar, gazetenin yaygınlaşması ve gazetecilik açısından birçok bileşenin sonuçlarını taşır. Gazete, bilginin yayılmasında en önemli iletişim aracıdır artık. İzmir, bir ticaret merkezi olarak Avrupa’nın, özellikle İngiliz, Fransız tüccarlarının da çekim noktasıdır. İşte bu günlerde, Fransız devriminin İzmir’e savurduğu bir ailenin oğlu, avukat Alexandre Blacque, arkadaşlarıyla birlikte, bu büyülü iletişim aracını, İzmir’e gelen tüccarlara, İzmir’de yaşayan “Levanten”lere seslenmek için yayımlama kararı verir. İzmir limanının Akdeniz’deki yeri, doğal olarak ekonomik büyümeyi getirmiş, “Bulak Bey”in uzgörüşüyle 24 Mart 1821 günü, Fransızca yayımladığı Le Spectateur Oriental (Doğu Gözlemcisi) basın tarihimizin ilk gazetesi olurken Bulak Bey de ilk gazetecimizdir. Bulak Beyi, kısa bir süre sonra, Sultan II. Mahmut’un öncülüğünde yayımlanan ilk Türkçe (resmi) gazetemiz Takvimi Vekayi’nin (1831) Fransızca yayımı olan Le Monitor Ottoman’ın (1831) başında görürüz. Fransızca yayımlanan Le Spectateur Oriental’den İzmir’in ilk Türkçe gazetesi Aydın’ın (Temmuz 1869) yayın serüvenine değin geçen elli yılı bulan sürede, çoğunluğu İzmirli, Osmanlı devletinin yurttaşları olan, farklı dinsel inanışlı, “milletlerin” bireyleri, Rumlar, Ermeniler, Museviler, Levantenler kendi dillerinde onlarca süreli yayını gerçekleştirdiler. Unutmayalım ki Osmanlı devletinin de bütün imparatorluklar gibi “çok dilli, çok sesli” bir yönetim düzeni vardı. Fransız Devrimi, o dilsiz toplumlara, özgürlüğü, “özgürlük sözleşmesi”ni öğretti… İşte bu öğrenme sürecinde, XIX. yüzyılda, gazete, çağın en önemli anlatım aracı, toplumların sesi oldu. Acıdır, hemen bütün dünyada olduğu gibi Osmanlı’da olsun, Türkiyemizde olsun, bu güçlü sese yön veren gazeteci ler, özgürlüğe giden yolun bedel ödeyen ilk kahramanları oldular! İzmir basınında da özgürlük için, bağımsızlık için bedel ödeyen onlarca gazetecimiz var. Tevfik Nevzat’tan Hasan Tahsin’e nice gazetecimiz basın özgürlüğü yolunda canlarını verdiler… Niceleri de tutsaklıkla, sürgünle cezalandırıldılar. Çalışmamda, Rumca, Ermenice, Musevice, Fransızca yayımlanan süreli yayınları, yararlandığım incelemelerden, eldeki bilgileri özetleyerek aktarmaya çalıştım. n İzmir’in ilk gülmece yayını Kara Sinan… Adını ilk kez duydum ve çok ilgimi çekti… İstanbul’da çıkan Diyojen (1870) Hayâl (1973), Çıngıraklı Tatar (1873) vb. ilk gülmece gazetelerimizin/ dergilerimizin yayım yıllarına bakınca İzmir’in ilk gülmece yayını Kara Sinan’ın varlığı, basın tarihimiz açısından oldukça önemlidir. Başlığında, “İşbu gazete beher perşembe günü tab ve neşrolunur.” bilgisi olan, ilk sayısı, 3 Haziran 1875 Perşembe günü çıkan Kara Sinan’ın imtiyaz sahibi, Karidi Efendi, sermuharriri ise Emin Beydir. “Mahalli İdaresi Baltacı frenkhanesinde İzmirni Matbaasındadır. İzmirni Matbaasında tab olunmuştur / Bir nüshası 40 paradır.” bilgileriyle tanıdığımız, İzmir’in ilk gülmece gazetesi / dergisi Kara Sinan, 35 sayı yayımlanır. Kara Sinan’ın yayımlandığı günlerde, İzmir’de Rumca yayımlanan, rakibi, çekiştiği Velos gazetesinin / dergisinin varlığını da anımsatmak isterim. 84 YIL YAYIMLANAN BİR GAZETE n Osmanlı’da, aralıksız 84 yıl yayımlanan bir gazete: Amaltheia (18381922). Çok şaşırdım… İzmir’deki sayısal çokluklarına göre basın dünyamızda önceliğin Rumlarda olduğunu, onları Ermeni ve Musevilerin izlediğini görüyoruz. Dinsel propaganda amaçlı içerikleriyle gazeteden çok kutsal kitap bilgilerini aktaran yayınları dikkate almadan İzmir’de gazete nitemine yakışan, Rumca ilk süreliyayının Amaltheia (Bolluk Boynuzu) (1838 1922 Atina 1923) olduğunu biliyoruz. Zaman zaman 20.000’lere ulaşan tirajıyla bilinen, “Anadolu’daki en eski gazete” tanıtımıyla reklamı yapılan Amaltheia, 84 yıllık yayın serüveniyle, daha yakın zamana değin Osmanlı basınının, doğal olarak da İzmir’in en uzun süre yayımlanan gazetesidir… XIX. yüzyıl İzmir’inin, siyasal, toplumsal tarihi incelemeleri açısından Amaltheia’nın, çok önemli bir kaynak olduğuna inanıyorum. Elbette, araştırmacıların bu dönem gazetelerine ulaşmada en büyük sıkıntılarının da “koleksiyon”ların bulunamayışı olduğunu unutmuyoruz!… n İzmir Basın Tarihi / Gazeteler, Dergiler / Efdal Sevinçli / İzmir, İBB Kent Kitaplığı, 2019, büyük boy, 304 s. 12 2 Ocak 2020