Katalog

Uğraştığı vaka ve davalar (oyuncakçılar, otomobil güvenliği, asansör kazaları vb.), Kafka’nın tekinsiz ve adaletsizliğin baskın olduğu bir evren yaratmasına yardım ediyor. >> veren mücadelesinin göbeğinde. HİYERARŞİ ÇARKINDA Kafka, makalelerinde can sıkıcı ve ayrıntılarla insanı yoran bir dil kullanarak uzmanlığını konuşturuyor. Öte yandan, kurgu eserlerinin gerek fonunu gerek önünü oluşturan bu hava, yazarın kitaplarındaki hukuk vurgusunun bir yansıması. Bir diğer ifadeyle olması gereken âdilliğe göndermeler var bu metinlerde. Ofis Yazıları’ndaki teknik ve çetrefil anlatım, en başta bir anlaşma ya da uzlaşma kültürüne dair siyasal ve kültürel tezler ortaya koyuyor. Yazarın kurmaca kitaplarında yer alan, bürokrasiyi betimleyip eleştiren anlatımının başarısı, iş yaşamını iyi gözlemlemesine, ölçme ve değerlendirme yeteneğine dayanıyor kuşkusuz. Corngold, Greenberg ve Wagner’in deyişiyle “memur Kafka, yazar Kafka’ya yardım ediyor”: Bilgi ve belgelerle kotardığı istatistikî açıklamalar, edebi eserlerine yorum olarak yansıyor. Ofis Yazıları’ndaki makalelerin kaleme alındığı günlerde, işçi haklarının yeni bir anlayışla gözden geçirilişi ve teknik imkânların kazandığı ivme dikkat çekiyor. Kafka’nın sisteme dâhil olduğu dönem, bu anlamda tarihî bir kavşak. Edebî eserleri bu açıdan bakılarak değerlendirildiğinde Kafka, vicdana ve değerlere göndermeler yapan bir düşünür olarak karşımıza çıkarken onun içinde bulunduğu ve başkaldırdığı hiyerarşiyi gündeme getiriyor: Ofis ve işi, hiyerarşiyi temsil ederken yarattığı karakterler aracılığıyla yazar Kafka düzene isyan eden özneyi simgeliyor. Makaleler, bürokratik çarkın bir parçası olan ve sürüncemede kalan kimi davalarla uğraşan Kafka’ya götürüyor okuru. MÜPHEMLİKTEN ROMANLARA İş yaşamının gerçekliği ve sayılaraistatistiklereraporlara dayanan gerçekdışılığı, Kafka’yı bir hayli meşgul ediyor. Teknik tarifleri, hukuki açıklamaları, yetki ve sorumlulukları çok titiz biçimde açıklayan yazar, bir deneme kaleme alıyor gibi. Mevzuatlarla örülü bürokratik organizasyon, Kafka’yı emek, haklar ve çalışma şartları üzerine düşünmeye itmiş belli ki. Bu nedenle memur ve yazar ayrımı önemli. Bununla bağlantılı bir diğer nokta, kurum mantığı ile hayatın akışını anlamlandırmaya çalışan, memur ve yazar Kafka’nın aynı anda varoluşu: Denetlediği standartların ötesine geçen Kafka... Kafka, geceleri çevresini saran ofis hayatını konu alan ve hatta karikatürize eden metinler yazmaya koyuluyor. Örneğin cezai yaptırımlar, hem Dava’da hem de Ceza Sömürgesi’nde karşımıza çıkarken evraklar arasında kaybolan memur, yazar tarafından fantastik ofisten alınıp götürülüyor. Sigorta dosyalarının yer aldığı dünya, gece çökünce yazarın kalemiyle başkalaşırken uğraştığı vaka ve davalar (oyuncakçılar, otomobil güvenliği, asansör kazaları vb.), Kafka’nın tekinsiz ve adaletsizliğin baskın olduğu bir evren yaratmasına yardım ediyor. Üstelik çalıştığı kurumda belirsizliklerin giderilmesi için çaba sarf eden yazar, o müphemlikten edebî eserler üretiyor. Yazarın kitaplarının birçoğunda karşımıza çıkan karanlık, gündüzleri sigorta primleri için uğraştığı işçilerden veya asansör boşluğunda çalışan tamircilerin bir ürünü. Bu “sıkıcı” konular, Kafka romanlarının ve öykülerinin en hayati noktaları olmasının yanında, Greenberg’in dediği gibi okura Kafka’dan Kafkaesk’e dönüşümün ipuçlarını veriyor. Bu noktada, Maurice Blancot’nun yorumuyla konuya dair bir parantez açabiliriz: “Kafka’nın bize verdiği, bizim almadığımız, edebiyat için edebiyat yoluyla mücadeledir; kendi ereği olan ve aynı zamanda ereği ele gelmeyen mücadele (...) bilinmeyen terimi bile onu nezdimizde duyulur kılmakta yetersiz kalır çünkü bize yabancı olduğu kadar tanıdıktır da.” Her ne kadar ikisini birbirinden ayırıyormuş gibi görünse de Kafka, işi ile edebiyat arasında bir köprü kuruyor. Bu ihtiyatlı bağlantıyı en iyi özetleyense Corngold, Greenberg ve Wagner’in Ofis Yazıları için kaleme aldığı önsözdeki şu ifadeyle yerli yerine oturuyor: “Kafka’nın hem edebî hem de resmî yazı dünyası tek bir kurumdur. Bu kurumda bürokrasi faktörü her zaman mevcuttur çünkü bu dünya, yazılı göstergelerin biteviye dolaşımda olan ve nihayetinde izi sürülemeyen göstergelerin sürekli bir akışıyla somutlaşıp nitelik kazanır. Modern bürokrasi kuramları, karakteristik olarak bu kurumun (nihayetinde dosyalarıyla tanımlanan) ofislerin ve bireyin bilemeyeceği hedeflerin peşinde, görmediği hiyerarşilerce soğurulmasının çoğaltılmasıyla nitelendiğini dile getiriyor.” Kitaptaki metinlere ve bunları yayına hazırlayanların yorumlarına dikkatle bakılıp raporların satır aralarına girildiğinde, üst düzey bir memur ve bürokrat ile yazar Kafka arasındaki geçişleri, benzerlikleri, onların hangi noktalarda birbirinden ayrıldığını görmek mümkün. Kısacası Ofis Yazıları, okurun önüne hem iki ayrı Kafka koyuyor hem de bunların birbirini nasıl etkileyip beslediğini... n Ofis Yazıları / Franz Kafka / Yayına Hazırlayanlar: Stanley Corngold, Jack Greenberg ve Benno Wagner / Çeviren: Emre Erbatur / Everest Yayınları / 608 s. KITAP 1316 Kasım 2017