Katalog

TÜYAP 24. İSTANBUL KİTAP FUARI dını bıle bozmaya yonclcn bır ıkılık 'Sah tcgı' sozcuğu, muannıttekı dırenç daya nıklılık, somluk çağrış.ımlaıını dıııduıuı, geçersı/le^taıı ama yukaıda değındığım ağulığın (yazgısallığın) ışaretı olarak 'nıu annıt" de sahtelığın kendını salıverıııesmc, keyıllı bır oyıın olarak surup gıtmcsıne en gel çıkarıyor, bu oyunun bıı yeıınde bır M lınme eşığı olduğunu hıssettıııyordur hep (Payandasızlık vakınması şu duşunceye bağlanır hemen Belleğı, Muannıt'e, "yara tılışının kendı dokusal, kalıtımsal, bozul masi getcken kımyasal bıleşımının' sadece olanlaır değıl olabıleceklerı bıle ya/gılaştı ratağı sanısını yaşatmaya kalkışacak" ve "seruvenleıın boy atmasına" fırsat tanıma yıp sadeee "sılık yazıtlara' ızın verecektır ) ()/nenın bu ıçsel bolunmeyle doğması vc bunun getırdığı temelsı/lık, deyım yerındeyse Bener'ın baijlatıcı ı/leğıdır, daha ılk oykulerınde ortaya çıkar "Istakoz'a donclım Cjumıukçıı Zıya,' Sen adamı se versın" deınıştır oykunun anlatıusı Re şat'a Baska taraflara bakındım Stktldın mı ? Içımden geldı, soyleme yırn mı> Bımkahm bu bahsı Zıya hfendı1 Nıyc •* Bırakmayalım1 Bu mesele mu hım' Madcm sırası gıIdı Neredcn anla dım dt'ğıl mı ben bu ı\u Bak soyleyım Ilk merbaba ettıg'ımız gunden Ya' Herkettn bır usulu var kendme gore Betıım de derecem ışte bu kel surat Reşat Bty' ( ) Bcn hılmtn mratımın ne malolduğunıt Bılmem mı hıç Ln dıslnı suratıma baktı mı, hv, olmazia gozunun bebeg'ı oy nar1 Ben de ştp gorurum tabıı Benım oynamadı mı > Oynamadı îyı bılıyor mmun "> Kendım gıbı' Sormadın bıle bır gun ne oldu bu suratına dıye Merak etmedm mı hıt, •> httım tabıı Gordun mu1 Hayvanlar' tkı lafın w nunda hemt n basarlar sualı Yok bır kaza geçırdın herhalde Yok nasıl oldu bu ij Olunun koru' ( ) Baba oğul gtbı bakıştık ( ) , Duiunmeğe ba\lamıştım bıle Hoşuma gttmez de tersıne Bu eyya nereden getırılmii kı •> Bu değıldı akiımı kurcalayan Anlıyorum, bır şeyı ele almaktan ka çıyordum gene1 Gumrukçu bana katırme "Sen adamı \ever\m1" deyıp ısın ıçınden çtkmijtı Doğru muydıı bu yargp Belkı onu sever dım ama berhangı bır adamı ^ Yok bu da değıldı' Hadı (tktnmt dtdım bır yanımla Ne o ne bu kafanı kan^lıran \orun Yargının dayanag'ı hoşuna gıtmedı ' lyı adam" deyımme layık mnın değılmısın<J Onu duşunmedtn de, iafyerıne konuldu ğun ıçııı canın stkıldı Öylc olmasa "Be nım oynamadı mı gozumun bebeg'ı •'" dıye sorar mıydın'1 llelt alay kokusu vardı kı bu \oru nda daha berbat Bunun boyle olduğuna ınanıvennu u,ım bır bulandı Hangı bırıne hayıflanayım' Baba oğulgıbı hah)mıstık Belkı o baba gıbı bakmıştt, ama benım bakışımda keienkes, bır pan,a da olsa kın bula^ığı vardı Hay allah belasmı verun' dedıtn Hıç yurekten, katıkuz olamayacak mıyım beny Iç monolog mu dcmı^tık, değıl tı, sava^ı da andııan bır 'ıı, konferans'tır surup gıdcn O/ne, hı<,bınne tanı ına namadan, hı<,bınnde rahatlayamadan, ama hepsını taıtarak, ağırlıklarını hısse derek, kendı ıçındekı farkh duygıibal ve ahlakı konumlar (A, Al, A2, An) ara sında gıdıp gelır Gıdıp gelmek de de ğıl U71111 erımdc, dongusel değıl doğ rusal bır suıe^tır bu Yoneldığı bır yer vardır, bır donuşsu/luk e^ığı, bır sılınme ııoktası Ama daha o noktaya var madan da anlatının yapısında ve dılde etkısını gosterecektır Oııce, tumlcnın taşı andııan ıfadesı bozulmaya, oıasuıdan burasından brıl maya başlar Daha Yasaması/'da kendı nı hıssettıren bu yonelış, Vırus'te ıvıce SAYFA 6 belırgınle^mı^tır Yekparelık ve durgunluk etkısı yaratan yuvaılak yassı ta^ların verın de kınlmii; ta^lar vardır ijimdı, kendı kırıl malarının ı/ını taşıyan ve bazen de bu ız lerduı ıbaret olan duzensı? <,akıl taijları ' Aynıiık deprem beklentısını unutmu^lu ğumuza bıle guvensı/lığını koruyan karşı konulma/, somut guç ' (B (, V ) boyle cumleler, Bener ın sırf "guc, anla^ıiıı olma pe^ınde koştuğunu, ama bu ^etrefıl yıi7e yın altındakının aslında 'vııfka" olduöunu soylemeye vorıelttıydı ba/ı elc^lıınKnlen Bunda da bır doğruluk payı vaıdıı, cumle nın cetreiıllığınden ırkıLnı^ eleştırmenın bıle belkı yuzleşmekten kaçındığı bır doğ ıuluk "Zorgorunme" ısteğının dı^ında lmbıı nedcnsellığı, hı^bır gudulenmtsı yok muduı bu turden cumlelerın' "Basıdı ğın" hep prım yaptığı bır kulturde, bu ıste ğın kendısı bıle, başka etkenlerle bırle^c rek, yorumlanmayı "hak eden" bıı gudu lenmc olu^turmuyor muduı • Yetersız ve * sahtele^tırıcı bır ıletı^ım olarak basıtlığın, hatta dupedu/ ıletı^ımın eleştııısı olaıak da goruleme/ mı bu /orlıık çıkarma çabasi'' ("Bı/e anlatamayataksan nıyc yazıyomın" da dıyebılırız elbet Ama bu soru, "nıçın yazmalı" sorusu, 7aten yapıtın kendı soru sudur ve butun dokuyu belırler Bız metne bakmasak da mctın bı?e bakıyordur) Ote yandan, bu bırka^ yennden kırılmış cum leler, "vufka" bır deneyımın, demek kı bo /ulup kırılabılen bır denevımın, valan soy lememesı, kendı bozulmu^luğuna sadık kalması olarak da gorulebılır (Sadete sağ lam, tok ya^amlann mı anlatılmasinı yeğ lerdık'') Burada, Bener'ın somut ı^erıklen nı, bu ı^erıklerın ruhsal ve tarıhsel anlam larını cozmeye gırışmeyeceğuTi ben Daha çok, "bıçımın ıçerığı" denebılecek oğeler uzerınde durmak ıstıyorum "BELİRTİSEL DİL" Soylemck ıstedığımı, daha once Semıh Gumu^ soylemıştı "Kendı n, dunyasının çok boyutluluğunu dışa vuıan belırtısel dıl," dıyordu Bener'ın dılı i(,ın Bu du^un ceyı cumle duzlemıne taşıyınca, kaışımıza Bener'ın çoğul konumlu cumlesı cıkıyor Çoğu zaman bırbınnı çelen bırden fazla ahlakı ya da duşunsel konumun hepsını bırden kapsamaya yonelen (ama bu ko numların ayrışık ve çelısık varlıklarını da koruyan) bır tumle Yukarda aktardığun, bunun bır orneğı Geçmışte hıssedılmı^ bır depıem beklentısı (bır altust olma ısteğp) vardır, ama bu ıstek belkı dt kasıtlı olarak unutulmus, ya da unutulmak ıstenmı^tır, bır vanda "deprem" ısteğıyle ote yanda bu ısteğı (butun ıstcklen1) unutma ısteğı, bır bırını ge^erbizleijtırerek ama bır senteze de varmadan kapsanıılar Dahası bu ıkı kar^ıt ısteğın ıkısı dc bır ıi(,uncu guc, laralından temelsı/le^tırılır Aynıiık, değışme/lık, sa dete kar^ıtı olan "deprem beklentısıne" değıl, kendı yanda^ı sayılması gereken ıkıntı ısteğe ("beklentıyı unutmak') bıle guvenemıyor, ınanamıyordur Bu, yukarda değındığım iı, bolunme ve temelsı/le^mevle ılışkılıdır elbet Ama boy le cumlelerın bır konstruksıyon yasasmın I\A uıunu olduğunu goımelıyız Kısaca, her oğenın butune bağımlı kılınmasıdır konst ıuksıyon (yasanın temel kanıtı, bas,arısı/ konstruksıyonların varlığıdır) Lğer ozneyı (ve metnı) başlatan ı^lenı bır ıc bolunmcy se, bolunme bu yapıtın oldurucu ılkesıyse, cumlenın tle sat kalmasına 17in yoktur 07 nelığın (faıllığın) gramatık ıfaılesının en kuçuk bııımı olan tumle, oznesının ıç de vınımını (buıada kııılmalannı) taklıt cde cek kendı butunune hızmet etmek adına o/nel hııtunscllık ve yekparelık yanılsama sından u/ak clurat.aktır Bu tuhal negatıf sadakat, Kara Iren'de tanı da ya/arın ken dı ya/ısına baktıgı 'I ınal Yaygarası" p a a a sında bıı kez daha belıııı Daha oncc, Sah tegı'de Sıyah Beyaz'da (1993), Mızıkalı Yuruyu^'te, yazı tarzına gelen eles,tınlerı kavdetnıı^ ve ıçeımı^tır Bener'ın ya/ıusı 'Ba\ Sahtegı, venı olmayaıı, aklınta duyul madık bıçım engebelerıne alıştırmalar pe ^ınde dıyeceksın, deme ıstersen, kımı dost ların ığvasına kapılıp ^ıır yanşmasına katıl mak avanaklığıma kı/aguluyor gıbıyım [ ] Dolaşık, aman vemıez bıçem oyunlarını bozmaya, anla^ılırlığa yoneldığımı kanıtla maya çabaladığımdan bu yana ovgüler almaya bai;ladım " Bu pasa)in kendı "zor luğu" da dahıl butun konumları bırbırı ne kırdıran ıronısıne karşın, Mızıkalı ıle Kara Tren'de "hır çıkarmaktan " sahıden kaçınılmı^ gıbıdır, daha once mutlaka çat lağı da, sıvılceyı de gormeye yemınlı bır bAışın yoneldığı olaylar (hemen hemen aynı olaylar), son ıkı kıtapta daha şefkatlı ve nerdeyse kurtarıtı bır jest tarafından devralınır gıbıdır Ama 'Tınal Yaygara sı"nda şu Liımlelerle karşılaşırız Bu kez tamamlamaya ne demekse zamanım kalmayatak korkusunu yaşıyo rum Dayanılmaz bu panık, ıç sıkıntısı, bojluk duygusu Sman gcçın gun, yarı çı ktşırca, "Yapma boyleajfi,"dedı Neyı^ Yapacak bır şey yok kı yapmayayım Ters tun konuynaları becerebılıyorum \ımdı lık Haııı iasır/ıtı sayılan Yıne dt bırbırı ne bag'lanınta duz, mantıklıya çıkan soz ler santrım ağztmdan çikanlar [ ] Olum lu olmak bunca mı acıklı, korkunç Pekı olmamak santsına kapılıp gelısıguzel ya şayabumek mı becerı ısteyen kolay ış Nıçın yazayım sorusu, kendı nıhaı çekır değıne, oleteksem nıçın yas.ayayım sorusu na bağlanmı^tır burada Ama son cumle, boyle bır kesınlığı bıle askıya alır Olumu unutup duşuncesızce yaşamak (kı buna yazmak teıs turs konu^malar " yapmak L\A dahıldıı) kolay ı^tır ve becerı ıstıyordur DuşunceM/lığın bıle du^uncelılığe (hesap lılığa) ıhtıyacı vardır Bu pasa], kıtabın ba şındakı şu cumleyle bnlıkte okunmalı "O zaman adına anımsama oyununa kaptır mam gercklı, kesın vokluğun sahte ınancı na alışmam boylece " Ozne, olmu^ sevgılısını anıyordur burada, onun adına "anım sanıa" (yazma) çabasına gırecektır Yokluk kesın olsa bıle ona ınanmak ve bu ınanca alı^mak sahtedır Onur Yazarı kımseyı ınandırnıayacak oyunlarını oynu yorlardır, nc^esı/ce ısteksı/ce) Muannıt Sahtegı'ye gelındığınde, kurma kurmaca, hatta konstıuksıvon çabasi bıle katlanıl ma? bır aldatmaca halını almış gıbıdır Me tın, kurmaca ıle otobıyogıalı turlerı aıasın da, ıkısınm de ciddıyetını ve gerçeğımsılı ğını askıya alan tekmsi7 bıı noktada clurur Boyle bır ara bolgenın de kcndıne o/gu sa hıcıle^mc ve doğallasjna araçları vardıı el bet "Demırel", "Uğur Mumcu ", Aybar" gıbı kamusal şahsıyetlcre, "Mulkıyelılcı Lokalı" gıbı gııncel mekânlaıa yapılan gondermeleı, daha oncekı metınlere gelen eleştırılerın, hatta bu metnın ılk bolumlerı ne gelen "alerın nıhavet adam gıbı ya/ma ya ba^ladın ovgulcrının sonıakı bolumleı de kaydedılışı Bunlaı, bıı yandan kuıma ca yanılsamasını kııaıken, bu yandan da bızdc kıırmacanınkınden farklı ama aynı olçude surukleyıcı bazı meraklar, beklentı ler, duğum/ço/um tatları uvandırmak için seferber edılmış gıbıdırler Ote yandan, otobıvografı bıçımının ken dı tursel gereklenne de uvulmamı^tır Bas, langıç değıl, çoğu belırsı/ olan basjangıçlar vardır Notların başlangıcı, vazımın başlan gıcı, anlatıcının ya^amınm karanlık bırakıl mış başlangıçları Suren değıl, parçaları olan bır yaşam vardır sankı ortada Ama kendı yaşamını otobıyografı bıçımıne sahıp bır kurmaca olarak mı sunuyordur Be ner, yoksa otobıyografıyı andıran bır kur maca mı yazıyorduı' Muannıt tc bellı de ğıldırbu Sıyah Bevaz'dakı "Mınık Kuş" oykusundc bu belırsızlıkle oynanır Oyku nun yazıcısı ıle Bay Sahtegı sohbet edıyor lardır Herkes, daha dogrum notlarım oku yan kımılerı, bızı ozaeşletfırdı gıbı, aynı laştırmaktan kactnmaya ozt n go\tt rmesı ne karjtn Ne derun, bu kuşkuyu bes/e yelım mı çozulelım mı> Başaramayız Surdurelun btnct Bay SAHTCGt seruvını olumlı hıtıcck nasıl olsa I langı sozun kıme aıt olduğu tam bcllı değıldır "Başanlamayacak' olan, ıkısının ayrı varlıklar olduğu yanılsamasını mı ya ratmaktır, yoksa aynıiık ızlenımını mı sur durmek? Dahası, yanılsama olan, aynıiık mıdır, yoksa ayrılık mi'> Bellı değıl Sonunda olum varsa, hıçbırı, belırsızlık bıle, an lamlı değıldır SİLİNME EŞİĞI Daha once değındığım sılınme eşığı, Sahtegı'de kendım gostermışe benzıyor Mızıkalı Yuruvuş te kurmaca etckt'lerın den busbutun vazgeçılmıştır Ya/anın, kur gusal, kımlıksı/, aşkın bır' ya/ıcı" değıl, dosdoğru Vus'at () Bener olduğu ılan edılıyordur sankı ' Duşunuyoıum da kendımı Samuel Beckett'e yakın hıssedıyorum' Bak hele' Ayşegul Yuksel'ın ıncelemesını oku cluktan sonra, bu ben/eşırlığe daha çok ınanır oldum 1 Ier şeye karşın, yaşamayı sevmesem de, yaşamaya katlanacağımı sa nıvorum " (Ipın Ucu kıtabına Ayşegul Yuksel'ın oyunla ılgılı bır tahlılı eklenmış tı) Bener'ın askerı okuldan nıezun olup uzunca bır sure subaylık yaptığını da ılk ke? bu kıtapta açıkça oğrenırı/ Bu dolay sı/lık, Kara Tren de de surer Askerlıkle, eskı aşklar, evlılılder, kızgınlık ve yenılgılcr lc ılgılı pasa|lar, Dost, Ihlamur Ağacı ve Vı rus'te karanlık kalan ya da tarklı yonlere doğru gelıştırılmış bazı parçalara tam ay dınlatmaksızın bır ana hat ya da "omur çerçevesı" kazandınr (omcğın, Dost'takı "Kan" ve Sıyah Beyaz'dakı "Sır" oykulerı Kara Tren'dekı "Yok Nıkâh", "Optalı don ", "Kopek Memesı", "Oç Almak", lal", "Duet", "Musaadc Sızın' vc "Tortu" vıgnette'lerıyle bırlıkte okunmalı) Yıne de otobıyografı dıyemeyı/ bu son metınlere Vırus'te olduğu gıbı burada da parçaların sıralanması kronolojık değıldır 1 arklı ta rıhler ve deneyımler arasında kasıtlı bu gı dış gelış vardır (Arıtmctık bır ıfadeyle soy lcrsck 6'dan 2'ye, 2'den 7've, 7'den 3'e ve evet1 3'ten 4'e Ama " 1" gorunmuyor) Omur, yıne kendı parçalarına mdırgenmış KİTAP S AY I 8 1 6 Kokensel bolunme ve ınançsızlık, yazar lık mesleğı ve kurmaca metın açısından, çoğul konumlu cumle kadar bıle surduru c u olın ı\an sonuçlar da doğurur Yazar, bır yanılsama olarak kurmaca vus'at 0. metnc ınanmakta zorluk çekı Benerde yordur Bır oykunun sankı ızlenım ânı gerçek, doğal bır organızmay kısa devreye mış gıbı başlaması, gelışmesı, uğramış çeşıtlcnmesı, anlamını bulma glbidir. sı ve sona ermesı sona erme benzeylşi, faslı dı^ında hıçbırı ınandirıcı gelmıyordur, belkı o bıle demimetik durtuyu tam ğıl ("Uyku tatlıdır," d e r H e yadsımaksızın ıne bır şıırınde, "olum daha da ıyı, hıç doğmamıs, olmak doğalcılığın tabıı en mucızevısı ") Yazıyla dışavuruma ılgılı kus,kular (demek yazının (rfade) kendı ustune kıvnlışı) ve ya dönuseceği nılsama kırma denemelerı, bir eşlkte 1979'da tamamlanan Ipın durur bu Ucu oyununda ortaya çıkar öykuler. ılk kez (AA ıle golgesı A, hıç "Yayh Çalgılar", "Olum Hak, Mıras He C U M H U R İ Y E T