Katalog

ALPAYKMACAll ?"Küçük bir Orta Asya garında, jîgenç bir köylü kadını, neredey|se yere çökmüş, kollarında küçük hir çocuk. Hafif öne eğik, gözleri yere dikili anne, güçlükle fark edilen bir hareketle çocuğunu sallıyor. Özbek mi, Türkmen mi? Çöl insanlarının bakır rengi teni vardı ve Karakıırum kadınlarının uzıın göyneğini giy mişti. (jiineşin yakıcı ışınlan, geriye taranmış siyah saçlarının üzerindeki koyıı mavi renkli gelenekbel küçük mavitakkeyisedeishşılularlapırıldatıyordu. Çocuğun üzerinde de siyah ve kayısıçiçeklıriylebezenmişhir tiubietiycka vardı. Gölgeler, Turani bir güzellik içerisindeki yüzlerde beliren bir Moğol kanının incdiği üzerinde oynaşıyorlardı. Slav kolhozcuların uğultusunu unuırsamaz davranan kadın ve çocuk, kibirli va yalnız, bırbırleıine ol.ın sonsıı/ sevgileriııi dışa vurmaksızın,kımıldamadanbekliyorlardı. ' R. Cagnat ve M. |aw'ın Fransızcadaıı çcvrilmiş çalışmalarımn sonııç bölümıi bıı betimlemeyle başlıyor. Hemcn ai'dından "İmparatorluklar Beşiğı" diye nitelenen Orta Asya'nın halklarını aıılaınanın kulav olmadığı belirlilivor: "Sistemlcrin e/ici ağırlıkları altında, n asıl oltıp da bu kadar özgün ve bu kadar canlı kalabılmişlerdir? Böylesine güzel çocukları nasıl bir yazgı için yeti^tiriyorlarr1" "SSCB, Çin ve Islam'ın Arasında Orta Asya'nın Yazgısı" altbaşlığını taşıyaıı kiıabın ilk baskısı 1981'de, elimizdeki çeviriye temel olan gözden geçirilmiş ikinci baskısı 1990'da yapılmış. Dolayısıyla kiiap, Sovyetler Birliği'nin dağılniasmdan sonraki gelişmeleri kapsamıyor. Bu tarihe kadarki olaylarvesorunlaryansıtümakta, elde edilcbildiği kadarıyla bölgedeki devletvetopluluklarlailgiliistatistiklerverilmekte, ekonoınikkültürel gelişmeler vc sorunlar üzerinde durulmakta, gdecegc yönelik 'projeksiyon'lar yapılmakta... I'ransızca, İngilizce, Rusça ve Çince kaynaklara dayanan yazarlar, kitabı on bölüme ayırmışlar. Bölüm başhkları şöyle: Görüntüler ve Halklar; Asyalının Yaşama Kavgası; Hanlar ve împaratorluklar Beşiği; Belli Bir Esgeçme; Ruslar ve İmparatorluklar Beşiği: Bir uzun Rövanş; SSCB ve İmparatorluklar Beşiği: Asya'ya Açılan Pencere; Çinli Komünistler ve İmparatorluklar Beşiği; İktidarlar ve üinler; Milliyetlerin Direnişi; Orta Asya'nın Bir Yeniden Değerlendirmesi; Sovyetler ve Çinliler Sınır Bölgelerinin Paylaşımı. "Ekler" bölümünde ise Kırım Tatarları, Türk Topluluğunun Yeniden Direnişi, vb. konularelealınıyor. Sovyetler Birliği'nin dağüması birS A Y F A 4 Türki Cumhuriyetler konusunda önemli kaynaklardan biri. İmparatorluklar Beşiği "SSCB, Çin ve İslam'ın Arasında Orta Asya'nın Yazgısı" altbaşlığını taşıyan kitabın ilk baskısı 1981'de, elimizdeki çeviriye temel olan gözden geçirilmiş ikinci baskısı 1990'da yapılmış. Dolayısıyla kitap, Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonraki gelişmeleri kapsamıyor. Kitabın yazaı lan Michel Jan (solda) ve Rene Cagnat (sağda) çok Batı ülkesinin ve ABD'nin ilgi alanlarından biri oldu. Bıınun çeşitli nedenleri var. Türkiye, konuya bir bölgesel güvenlik sorunu olarak baktığı gibi "Dış Türkler"lc ekonomik ve kültürel ilişkilere de büyük önem veriyor. Bu ilişkiler, modası geçmiş ve hiçbirzaman 'fiilen' uygulanamamış Panturanizm anıacına yönelmediği, iki eşit devlet arasındaki ilişkiler düzeyinde kaldığı sürece, doğaldır. Yine de öncelikle, kendilerine yönelik televizyon yayını yapacak denli önemsediğimiz, ancak tarihleri ve toplum yapdarı üzerine ycterli bilgiler edinemediğimiz bu ülkeleri, devletleri çok iyi tanımamız gerekiyor. Ve din, ırk gibi ortaklıkları ön planda tutmadan, serinkanlı bakarak, elden geldiğince nesnel bir açıdan değerlendirmek zorundayız. Elimizdeki kitap, bu yönden önem taşıyor. Kitabın "Ekler" bölümünde yazarlar, "Doğu'da da, Batı'da da pantürk bir bilincin uyanisı"ndan söz ettikten sonra Türkiye'nin konumu üzerine şu değerlendirmeyi yapıyorlar: "Avrupa Konseyi'nin olduğu gibi NATO'nun da özellikli ve sadık bir üyesi olan Türkiye, Avrupa Toplulu ğu'nun kapısını çalmaktadır. Ama aynı zamanda Müslüman entegrizmi halk içinde tırmanmakta ve Türkiye'yi Avrupa'nın gerçeklerinden uzaklaştırmaktadır. Ayrıca Kürt sorunundan Yunan düşmanlığına kadar ıızanan bir dizi siyasal engel, Ankara ile Avrupa arasındaki yolun üzerinde dev gibi dikilmektedir. (...) Türkiye'nin hangi itilimlerin etkinliğinde biçimleneceği, belki de 2000'li yıllarda Türkçe konuşulan bir dünyanın ekseninde belirlenecektir. (...) Türkiye'nin 1949'da Avrupa Konseyi'ne ve 1952'de NATO'ya girmesiyle sonuçlanan bütünleşme çabaları yenilenınelidir. Türklergibi Avrupalılar da İslamiyet bir yana, Türklerin mirasında Bizans'ın önemli bir yer tuttuğunu ve bu anlamda Boğaziçi'nin her iki yakasının da Avrupalı olması gerektiğini unutmamalıdırlar." Bu değerlendirmeye eklenmesi ve vurgulanmas) gereken en önemli nokta, kanımızca emperyalizmin oyunlarına gelmemek yolunda gösterilecek azami dikkattir. Emperyalizmin împaratorluklar Beşiği'ndeki oyunlarının ve saldırılarının pek çok örneğine kitapta rastlanmaktadır. Kitapta Türkiye tarihiyle ilgili kimi olay ve değerlendirmelere de yer veriliyor."Basmacı"ların (burada sözcük, baskın yapan, gerilla anlamındadır) eylemlerinden ve Enver Paşa'nın Orta Asya serüveninden söz edilirken şöyle deniliyor: "(Enver Paşa) Türkistan'ı, Afganistan'ı, Sinkiang'ı ve İran'ı içine alacak bir Müslüman devletini düşünüyordu. Sovyet İktidarına hizmet etmekte olan cedidlerin gizliden gizliye deste ğinialmıştı.BundandaönemlisiAfganistan Kralı'nın çok etkili danışmanı Malımut Terzi (doğrusu Tarzi A.K.) tarahndan destekleniyordu. İngiltere, isyanın en önemli eksikliği olarak gördiiğü önderliği Enver'in ünlü ve büyüleyici etkisi ile doldurmak istiyordu. Enver bu olanağın farkına çok fazla acı çektikten ve iş işten geçtikten sonra varacaktı." (s. 24Î). Yaşamı boyunca Alman yanlısı olmuş Enver Paşa açısından "hazin" bir açmaz! Aynı zamanda, emperyalizmin içyüzünü ortayakoyanilginçbirolgu. Yazarlar, bir dipnotunda (s. 268), "Tüm Müslüman diinyasına yayılmış en önemli gizli tarikat olan Nakşibendilik"ten söz ederken, "Türk Cumhurbaşkanı Özal da bir Nakşibcndidir" diyorlar. Bu da ilginç! Kitabın 1989'a kadarki gelişmeleri kapsaması nedeniyle kimi yargılar boşlukta kalıyor. Örneğin, Azerilerin büyük çoğunluğunun Şii olduğu ifade edilerek, "Etnik dayanışma mı ağırbasacak, yoksa dinsel dayanışma mı" sorusu ortaya atılıyor ve her iki durumda da tran ile Türkiye arasında büyük bir kriz tehlikesinin oluşacağı öne sürülüyor. Yazarlara göre, "Aynı şekilde Ankara'nın pantürkizme doğru yönelme si, Turan ülkesinin tarihsel olarak tran'ın imparatorluk ve uygarlık yöresinde bulunduğunu ileri süren Tahran'ı kaygılandıracaktır. Bu önlenemez çekişme ve rekabetten de elbette bir kez daha Moskova avantajlı çıkacaktır."(s.278). Son olarak kısaca şunu belirtebiliriz: Kitap, Asya Türk cumhuriyetleri üzerine, son yüzyıl Asya tarihi üzerine bilgi edinmek isteyenlerin, tarih bilincini kılavuz edinerek başvurmaları gereken önemli kaynaklardan biridir. • İmparatorluklar Beşiği / Rene CagnatMichcl jan I Çevirenler: Erclen AkbulutT. Ahmet Şensılay I Alan Yaytnaltk /391s. C U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 152