Katalog

Silahlar Mikroplar ve Çelik İnsan toplumlarının kaderi Kalıfornıya Unıversıtc sı 'nden Jared Diamond 'm Puh t zer Odulu nu kazanan ttabı ın sanhk tarhının 13 000 yılmı hn cvnmbıyoloğu ve hzynlog go zuyle ele akyor Dıamond tophı luklar arasmda oluşan uygarlık farklıhğmm ırk ustunluğune d( ğıl ıklım ve cuurafyaya bağh ol duğunu ılen sunıyoı Insan toplulukları arasındakı medenıyet İarklılıgını yaratan ya da Batı nın yukselmesmı saglayan ırk ustunlugu muydu9 Yoksa bu farklılık tamamen ın sanlaıa eşıt şanslaı tammamış coğrafyalardan mı kaynaklandı • • UCLA Tıp Okulundan fızyolojı profesoru ve evrım bıyologu Jaıed Dıamond ın yazdıgı Sıldhlar Mikroplar ve Çelık Insan Toplumldrının KaderıCuns Germs and Steel The Fates oi Hurnan Socıetıes ' adlı kıtapt ı bu farklüıgın cografya ve ıklıme baglı oldugunu savunuyor Dıamond'ı bu kıtabı yazmaya yonlendıren 30 yılddn tazla arazı çalışması yaptıgı Yenı Gıne'dekı Yalı adlı yerlı bır arkadaşının kendısme sordugu soru olmuş 'Bız sıydh ınsanlann kendımıze aıt bu kadar az eşyası vaıken, sız, beyaz ınsanlar neden bu kadar çok eşya gelıştırdınız (çelık baltalar şemsıyeler, kıbrıtler, vb kısacası uygar lıgı yansıtan tum eşya)" Los Angeles Tımes'tan, profes yonel tanhçı Alfred Crosby bu soruyla ılgılı'' Bız her zaman Yalı'nın sorusundan çekındık Çunku sorunun bazılarının sureklı haykırdıgı bazüarının da soylemektense olmeyı tercüı edecegı en kolay yanıtı Irk farklılığı (ustun yetenekler) Dıamond ıse hepımıze buyuk bır ıyüık ya parak bu ırkçı yanıta saglam bır alternatıf sundu " dıyor Dıamond, bu soruya genel olarak bıyocografya yanıtını verıyor Uygarlık gelışımının ınsanlann soyuyla ügılı oldugunu ılerı suren ırkçı teorüere kesınlıkle karşı çıkıyor 13 000 yıl once, son buzul çagı tamamlandıgmda, dunyanın bır bolgesı, uygarlık gelışımıne onculuk ede cek, bıtküer ve hayvanlar alemıyle (fauna ve flora) donatümıştı Fırat ve Dıcle vadısı (Mezopotamya) Oyle bır vadıydı kı, daha sonra tarlalara ekılıp unınlerı alınan bugday ve arpa, burada yabdru olarak yetışıyordu Ketene benzer bıtküer kıyafetlenn uretılmesıne olanak saglıyordu Ayrıca evcüleştırdebüır turde bır çok memelı yaşıyordu Koyunlar, keçüeı, sıgırlar Tarım bır kere dogunca ve hdyvanlar evcüleştırüınce uygarlıga kadar uzanan bır sureç başladı Insanldr yerleşık duzene geçtıler Artan yıyecekler sak lanmaya başladıgında nufus da buna baglı olarak arttı Toplumda bu ışbolumune ıhtı yaç duyuldu, elıt bır sınıf ortaya çıktı Çeşıtlı kurallar koyulmaya başlandı ve lısan gelıştı Aynı olay Çın'de ve Meso Amerıka'da da gerçekleştı Ancak Yenı Dunya bu kadar zengınlıge sahıp degıldı Afrıka da ıse kuzey ve guneydekı ıklım farklılıgı, tarımı ve hayvannhgı sorunlu hale getırdı Ayrıca dunyanın en gerı tek nolojısıne sahıp Avustralya yerhleıı (Aborjmler) 40 000 yıl boyunca tek bır Avustralya bıtkısını evcılleştırmeyı başaramazken teknık açıdan oldukça üerı olan beyazlaı, 200 spnede bu kıtada, yalnızca tek bıı bıtkıyı (makadamıa ce vızını) evcılleştırmeyı başardı laı Avustralya'da çıftçılık yalnızca ıthal bıtkıleı ve uıftlık hayvanlarıyla başarıya ulaşrnıştı Dıamond, buna benzer orneklerle toplumların gelışım faıklılıgına açıklık getırmeye çalışıyor MO 11 000 yıl once, tum ınsanlar Taş Devrınm av cıtoplayıcısıyldılar Ancak sonra ınsan topluluklannın gelışımınde buyuk bır farklılık oluştu Avrasya'da Amerıka'nın bazı bolumlerınde ve Afrıkada yerel olan yabaru bıtkı ve hayvanlar tarıhoncesı çıftçı ve çobdnlar, tarafından evcılleştırılınce, tanm yaşamın bır zorunlulugu halıne geldı Dıamond'a gore yıyecek uretmeye başlaya rak bolluk ıçınde yaşar hale gelen ınsan grupları, avcıtoplayıcılıktan, çıftçıçoban durumuna geldı ve boylece nufus yogunlugu oldukça arttı Bu kalabalık topluluklar, tarımın dışında kalan fazla ınsan gucunu, teknolojı ve savaşlar konusunda uzmanlaşmak ıçın kullanabıldı ve komşularını ele geçırmeye başladı Boylece bu toplu luklar fetıhlerle, surgunlerle ve katlıamlarla bugunku dunyayı şekıllendırdıler Yazar, beslenme alanlarında yerleşık duzene geçış surecının ıklım ve cografya üe dogrudan baglantılı oldugunu behrtıyor Ancak toplumlar arasında neden farkhlıklar oluştu' Neden, Afhka, Avustralya ya da Amerıka yerlüerı Avrupa'yı kolonıleştıremedı'' Dıamond toplumsal farklüıklan, bıyolojık farklılıklara baglayan ırkla ılgılı teorüerı alt ust edıyor Ona gore, bunlann bır nedenı tanm yapılmaya elverışü bıtküerın farklı ıklım ve cografyalarda yetışmesı Ornegın Kalıfornıya da tarlada yetıştırılıp urun alınacak yerlı bıtkı sayısı çok az Ya da Meksıka'da yetışen mısırm hasat zamanı enleme baglı oldugundan Amerıka kıtasında kuzeyden guneye dogru yavaşca yayüabılırdı (Oysa Avıasyada hasat mevsımı Dogu ve Batı eksenıru takıp edıyordu Bu da yıyecegın daha kolay yaygınlaşmasını sağladı) Yazar, aynca Avrasyalılann keşıf gezılerıyle etrafa yaydıklan mıkropların, hayvanlaıın evcüleştırılmesıyle yakından ılıntılı oldugunu ınandıncı kanıtlarla ılen suru yor Sozgelımı Yenı Dunya'da evcılleştırılebılecek memelı sayısı çok azdı Bugun ınsanoglunun 50 kılorıun uzeruıde yetıştırdıgı 14 memelı turundpn yalnızca Ldma/Alpaca, Amerıka'nın yerel hayvanı Elbette, 13 000 yıl on ce Yenı Dunya, potansıyel yararlı hayvanlar olan develer ve atlarla kaynıyordu Dıamond, bunları Amerıkan kızılderüılerının t)olgeye gelıp yedigını ılen suruyor Bu açgozluluklen ıse onlann torunlan olan Aztek lerı ve İnka'laıı hem askerı açıdan guçsuz hem de Ispanyol fatıhlerının hastalıklanna karşı guçsuz küdı Buraya gelen Is panyollar yalnızca Avrasya'nın yıyeceklennın veya tek nolojısının (Çın ıcdtları kâgıt baı ut ve pusula vb) mıras çıları degıldıler aynı zamanda Avıasya'nın mıkroplanna karşı da bagışıklıkları vardı En kotu salgın hastalıklar çıfthk hayvanlanndan bulaştı Oysa yerlılerın (muhtpmelen frengı dışında) kendılerıne aıt hıçbır hastdlıklan yoktu Dıamond "Silahlar Mıkroplaı ve Çelık' üe tarımın teknolojının yazmın, devletlerın ve dının yukselışını kap sayan ınsanlık tarıhının bırleşık bır kurammı oluşturuyor Hırıstıyan alemı makmolerın hayatı elemanı oları tekerlegı neden kolayca benımserken, Islamı toplumlar çogunlukla bunu reddettı7 Frengı ılk oıtaya çıktıgında neler oldu'p AIDS'ın gunumuzde ılk ortaya çıkışıyla kar şüaştınldıgında ne gıbı farklıkları var9 Dıamond'm uzun sure yaşadıgı Papua Yenı Gme'nın yalnızca bır omur suresı ıçınde, taş balta teknolojısınden bılgısayar teknolojısıne geçen ınsanlanna neler oluyor9 Dıamond, kıtabında tum bu sorulara yanıt arıyor Stanford Unıversıtesı'nden Nufus Araştırmalan Pro fesoru Paul R Ehrlıch, bu kıtap ıçın "Çok zekıce yazılmış tutkulu, tum kıtaların 13 000 yıllık tarıhıne fırtına gıbı bır yolculuk herkesle ılgılı her şeyın kasa bır oykusu" yorumunu yapıyor Daha once Los Angeles Tımes ın, "Uçuncu Şempanze" kıtabı ıle 1992 Bılım Kıtabı Odulu'nu kazanan ve duzenlı olarak Nature dergısıne yazılar yazan, Dı amond'a, dunyadakı 6000 lısanın 1000 tanesıne ev sahıplıgı yapan, Papua Yenı Gıne'dekı çok çeşıtlı ınsanlarla ılgılı araştırmalan onemlı tecrubeler kazandırmış Tanhçı olmayan, ancak, bır evrım bıyologu ve fızyolog gozuyle ınsanlık tarıhını ele alan ve ırkçı goruşle re karşı çıkan Jared Dıamond'ın bu ügınç alternatıf kıtabını en yakın zamanda ulkemızdekı kıtap reyonlarında gormek dılegıyle Turgut Gurer Kaynak www amazon com bıtınde kullanüacak sensorlann ıkı sene ıçınde yaygınlaşacagını soyluyorlar Bu da guvenük konusunda koklu degışıklıklerın meydana gelmesı anlamına gelıyor Bugun banka hesaplarına ulaşmak ıçın şıtreyı hatırlamak yeteılı Ancak tum guvenlık sıstemlerının bellegın ınsafma terk edılmesını sakıncalı bulan O'Gorman ve Harris gelecekte mahremıyete gıden yolun parmak uçlanndan geçecegmı belıı tıyor Reyhan Oksay Parmak uçlarındaki gizli kuvvet Baştarafı 2. sayfada dı 'Bızler şımdılık nukleeı süahları degıl, yalnızca kışısel bılgısayarınızdakı bıl gılerı korumaya çalışıyoruz Bu nedenle bızım urettıgımız sensorların kapasıtesı şımdılık 100 kışının parmak ızı ıle sınırlı" İKonferansta kendı çıplerını tanıtan Thom sonCSF'ın sozcusu John Harris, şırketlerının urettıgı ısıya duyarlı sensorlardan da ha umıtlı "Bugunku nıevcut sısterrılen ya nıltabılen uygulamalaı bızım ısıya duyarlı sensorlarımızı kandıramayacak Onceden cuzdan veya banka k,an çalan hırsızlar şımdı ınsanlann pdimaklarım kesıp, ozel hesaplarına ulaşmaya çahşacaklar Bızım ısıya duyarlı sensorlanmız normal vucut ısısının altındakı kesık parmagı teşhıs ede meyecek ve sorun kendılıgınden hallola cak Ancak eger hırsız çok kararlı ıse kesık parmagı koltuk altında ısıtıp kullandbıhr" Boyle bır senaryoya karşı Verıdıcom'un muhendıslen de hazırlıklı Şırketın elektrık muhendısı Basant Khaıtan, kesık bır parmagın elektrıksel ozellıklennın, kesılrnemış normal bır parmaga oranla farklı oldugunu ılerı suruyor Khaıtan a gore kırnlık tesbıünde parmak ızımn kullanılması parmak hırsızlıgına yol açmayacak, çunku sensorlar bu tur sahtekdrlıklan oıtaya çıkarta cak kadar donanımlı O'Gorman ve Harris, parmak ızı tes New Scıentıst 23 Mayıs 1998 585/21