Katalog

Ekstasi nedir? Yeni neslin son popüler "Eğlence omaçlı hap"ının tehlikeleri üzerine... Bayram Yılmaz (*) kstası son yülarda ozellıkle Bdtı ulkelerı unıversıte ve okul kampus lerınde gençler arasında yaygın laşrnayd bdşlayan ekstası recreatıonal drug (eglence amaçlı hap) olarak bümır Ekstası kullanımının esds ve onemlı tehlı kesı buhaplaıın guvenılır ve zdrdrlı ol madıgı şeklmdekı yanlış ınaıuştır Genellıkle techno musıc eşlıgınde ve "rave club ldrda alınır Lkstası oncelerı genel lıkle yalıuz olarak veyd kuçuk gruplar ha lınde ahnan bır hap ıdı Fdkdt ddha sonra ları yaygınlaşaıak rave kulturu ıle bırlık te kalabalık gruplar hdlınde almmaya başlandı Lkstası chemıcal generatıon olarak da nıtelendırüon yenı neshn sarüdı gı son ve populer haplardan bırı Bu kım yasal ku^agın kendıne ozgu global yaşam stılı, yayırıldrı web sıtelerı ve termınolojı sı vardır aşırı yorgurıluk kalp palpıtasyonu kan basıncında duşme baş agrısı, baş donmesı bıtkınlık halı gıbı yan etkıler kendını gosterır Ekstası kullananlar bu tur yan et küerden kurtulmak amacıyla alkol ve ero m gıbı sedatıf maddelere de yonelebıhr ler Demode öğretime tepki ABD deh araştırma unıversıtesı yonetıolerı ısrarla mezunlannın gereksınımlerını gozardı ederek araştırma yapmalanna yardımcı olacak şartlan oluşturmuyor Carnagıe Vakfı nın oluşturduğu komısyon, belh başlı unıversıtelerın mezunlanna ış yaşam ıçm gereklı üetışımı ya da dığer becenlen sağlamadığını saptadı Komısyonun behrlemesme gore AED'deb büım ve muhendıshk dalındah mezunlann yaklaşık yansmı eğıten araştırma unıversıtelpn neredeyse bw yuzyıl once lıberal sanat okullannın kul landığı yontemlerle büım cğıtımı yapıyor Oğrencılerle kotu ıhşkder kuruluyor Unıversıtelerın enteletuel yaşammdan dışlanıyor Komısyonun tanımına gore bu ogTpncıler vergı odemelenne ızın verüen ama oy hakh bulunmayan ıkmcı sınıf vatandaşlara ya da bır davcttth keııdıler me artıkldi sunulan davetluerp benzıyor lar Komısyon fakulte uyelennı oğretıme ılışkm araştırmalan değerlendırmede yureklendıren tasanlan ve unıversıtelerın bolumlermde değışıme karşı olan genel dırencı suçluyor Unıversıte oğrcncılenne uygulanan ucretleıe ılışkm aıtdiı ofkeyı de yanutan bu eleşürıler basm taraundan da buyuk destek gordu Komısyona gore unıver sıtelerın gerçeklpştırmcsı gereken on maddehk değışıklıkler hstcsmm başmda kalabalık bırıncı sınıf oğıem ık ııne uygulanan dcıslcnn i>emıneılerm ağırlıklı oldugu soruşturmd tpmelh yontemlerle değışünlmesı gerekıyor Komısyon a gore ılk yılın odak noktası uzman takultclerm vereceğı kuçıık scmmerler olmalı Bu kışısel dıkkaün uzmanhk dallannda da ağırlık kazanması geıek mekte Ileüşım becenlennm oğretıme entegre edılmesı gerekhhğını vurgulayan komısySn araştırma unıversıtelcrmdct başansızhğm temelmde anlatım becensmden yoksun ogrencıler yetışmesmde yattığma dıkkdtı çehyor Aynca bolumler arasındakı sınırlann bolumlenn çıkdrlarını değıl oğrenrılenn gereksmımlpnnı yansıtacak bıçımde gevşetılmesı gerehyor Komısyon uycsı ve Ulıısal Büım Akademısı Başkanı Bruce Alberts t gore bu bulguldr ışığmdd çdhşmalar bdşlatılmış durumda Calıfornıa ddh Stanford Unıver sıtesı nde bırıncı sınıl oğrencılcrmc en az bır tane soruşturmaya dayanan kws zorunluluğv getırıldı ve çahşanlann terfısı ıçmde oğretme becerısını değerlendıren bır uyenm de bulunduğu bır komıte tarafmdan behrlenmeye başlandı Feza Akça Kaynak nns E rınden yararlanmak amacıyla denendı fa kat daha sonra kulldnımından va/gpçıldi Bu haplar 197O'lı yılların ıkıncı yarısındd ekstası"nın babası (kendı ıfadesıne gore uvey babası) sayılan Alexander Shulgin tarafından yenıden keşfedıldı ve psıkıyat rıde kullanümaya başlandı Deney hay vanlarında elde edılen norotoksık bulgu lara dayanıldrak ekstası kullanımı Ingılte re'de 1977'de ABDde ıse 1985 yılında "Food and Drug Admınıstratıon tarafından yasaklandı Ekstası haplan oldukça uzun sure bozulmadan kalabılırler Alexander Shulgın'e gore Fıravun zamanm da pırdrnıtlerde depolanmış olsalardı bu gun bıle aktıvıtelerını gosterebılırlerdı Akut toksik etkiler MDMA alımından sonra vucutta hızla ıkı onemlı olay meydana gelır hıpertermı ve hıperaktıvıte Bu etkılerın temel nedenı beyın serotonın ve dopamın sevı yelerınde meydana gelen anı arüşlardır Bunlara baglı olarak akut ekstası alımı he patotoksısıteye akut bobrek yetmezlıgı hıpertansıyon, taşıkardı, kardıak antmüer ütreme terleme ve dehıdrasyona sebep olabümektedır En onemlı olum sebeple nnden bırısı hıpertermının neden oldu gu "Heat Stroke" sendromudur Bugun ıçın akut ekstası toksısıtesı gosteren has talan tedavı etmek amacıyla bır antıdot mevcut degıldır Sadece MDMA'run hıpertermık etkılerını antagonıze edebılmek ıçm bazı antı serotonerjık üaçlar onerılmektedır Akut ekstası toksısıtesın de ydpılması gereken ılk ışlem vucut ısısı nın acılen duşurulmesıdır Bu amaçla son zamanlarda dısko ve ozellıkle rave club'larda bırer 'soguma odası sagldnmaktadır Dıger bır onlem de acılen sıvı alımının saglanması ve dehıdrasyonun onune geçılmesıdır Pakdt kontrolsuz bır şekılde aşırı sıvı tuketımı de hıponatremıa ve sonunda beyın odernı ıle yıne olume yol açabılmektedır (Parr ve drk 1997) Doz ve metabolizma Ekstası hapları genellıkle bır (vpya ıkı) hafta aralıklarla alınıı Alınaıı do/ ıle hıssedılen etkıler (oforı) arasında pozıtıf bır üışkı yoktur Aksıne ekstası haplarının sıklıkla alındıgı durumlarda hıssedıldıgı ıddıa edılen lyı etkıler kaybolur ve daha çok yan etkıler ortdya çıkar Tek tablet halmde alınan ekstası haplarının dozu 60 250 m< Ornegın Nicholas Saunders ın edıtorlugunu yaptıgı hltp //www ecs tasyorg bu tuı Inteınet sıtelerı arasırıda en populer ve en çok okunanı Lıteratur bılgılere de sıkça rastlanan bu sıtelerın, ardştırmacılann bıle ugrak yerı olması şa şırtıcı tiegıl Amfetamin türevi haplar Ekotdbi (rnetılendıoxymetdmfptamın MDMA) arrfetamın turevı haplardan bırı ve en yaygın şekılde kullarulam olup kımyasal yapı ıtıbarıyle hallusıno]erı ve stımulanlara çok benzer Amfetamin me tamfptamın metılendıoxyamfetamın, fenf lurarnın ve p klorodmfetdmm pıyasada bulunarı dıger dirıfetdrnın turevı haplardır rng/kg) arasında degışmpktpdır Eşdegerdpkı MDMA dozlaıı rıın mayrnun ve dığer deney hay vanlarında noro toksık etkılere sebep oldugu bıldınlmıştır MDMA nın ba gımlılık (fızyolo jık ve psıkolojık) yapıcı etlalerının olmadıgı kullananlar ta rdfından derı surulse de amfetamin turevı ılaçların hızla bagımlüık yaptıgı ve gıderek dozu artırma eğılımının oldugu bılınmektedır Ekstası hapları alındıktan sonra organızmada depo edılmez kullanımdan sonrakı uç gun ıçerısınde metabolıtler da hıl atılır 3 ü 4 Potansiyel tehlike: Ekstası haploıının gorunmeyen ve fakat potansiyel tehlıkesı bolkı de uzun done mp yonelık norotoksık etkılerıdır Son yıl larda yapıları çdlışrndların da (ornegın Dafters Yılmaz ve Gılmore 1997 McCann ve aık 1996) gosteıdıgı gıbı yuk^ek veya tekrarlanan dozlardakı eks tası beyın serotonın ve dopamın sevıyelerınde kronık bır duşuşe sebep ol rridktddır Bu ıkı norotransmıtter deger lerındekı azalma merkezı sınır sıstemm dekı sınıısel ıletı sıstpmındp aksaklıkldrd ve/veya norodejenerasyonlard ozellıkle de Parkınson ve Alzheımer gıbı geıı donuşumsuz sınırsel hastalıklara yol açabılır Bu nedenle bugun ekstası hap lanrun gençler arasında bılınçsızce kul lanımı uzun veya yakın gelecekte toplum saglıgmı cıddı şekılde tehdıt altına alabüır Kaynakca Dafters R Yılmaz B and Gılmore D P (1997) Evıdencefordepletıon of braın DA S HT and 5 H A concentratıons follovmg 3 1 1A methylenedıoxy methamphetdmme (MDMA or 'ecstasy") admınıstratıon ın rats Bıogenıc Amınes 13 525535 Parr MJ Low HM and Botterıl P (1997) Hyponatraemıa and death after ecs 1 tasy ıngestıon MedJAust 166 136 137 McCann U Slate SO Rıcaurte GA D (1996) Adverse reactıons wıth 3 4methy lpnedıoxymethamphetamıne (MDMA ecs tasy') Drug Saf 15 107115 (*)Yrd Doc Dr FıratUnıver sıtesıTıp Fakultesı Fızyolojı ABD E maıl b yılmaz@maüexcıte com iyi etkıler ve yan etkiler Ekstası bııeyırı kendıne guvpnırıı ar tırır Hap alımından sonra, şahıslar bır oforı (kendını aşırı derecede zınde hıssetme) halınde olduklanru daha sosyal ve dığer ınsanlara kendılerını daha yakın hıssettıklerını ıfade etmektedırler Ayrıca zayıfldmdk dmacıyla sınav donemlerınde ogrencıler drdsında mental kapasıteyı" arttırdıgı duşuncesıyle de kullanıldıgı bılınmektedır Ekstası etkılerının azalmaya başla dığı zaman çekılme sendromu denılen Tarihçe Ekstası ye ılk defd 1914 yılında ıştah kesıcı olarak (Merck) patent verıldı ancak tıcarı olarak uzun sure kullanılmadı Uzun bır aradan sonra 1950'h yıllarda Amerı kan Ordusu'nda cesaret verıcı ozellıkle 585/10