Katalog

BİR PORTREMİMARİ Turkıye'ye gelır gelmez yaptığı ılk ışlerden biri: Cumhuhyetm kuruluşunun 15. yıl kutlamalan ıçin Karaköy meydanında bır tak. hotzky konusunda ne kadar kötu bır sınav vermış olduğuna değınıyorlar ve sa vaş sonrası kultur polıtıkasını eleştırıyorlar Ama devlet kurumlarının da ustlendıklerı bu eleştırel tavır ışte tam bu noktada Avusturya'yı kulturlu bır ulke sevıyesıne yukseltıyor SchutteLıhotzky 100 yaşına kadar yaşamasaydı butun bu eleştırel konuş malar yıne yapılır mıydı'? Buyuk olasılıkla hayır Ama Schutte Lıhotzky'nın 100 ya şında bıle butun bır devletın kultur polıtıkasını etkılıyor olması bır kez daha onun gucunu gosterıyor Aynı gun Frankfurt'tan gelen bır telgrafta Margarete Schutte Lıhotzky ıçın Frankfurt'ta buyuk bır sergı açıldığı bıldırılıyor Bugun Vıyana, Graz ve Munıh ve Berlın unıversıtelerı fahrı profesörluk unvanlarına sahıp Margarete Schutte Lıhotzky yenı bır kuşağın ış başına geçmesıyle bırlıkte devlet kurumlarındakı bu değışıklığın farkında Yıllar once kendısıne verılmek ıstenen bır devlet nışanını o zamanlar ış başındakı Kurt VValdheım Nazılerle ışbırlığı yapmış olduğu ıçın red detmış ' Sıze olan hayranhğımızı ve borçlulu ğumuzu bır kez daha ıfade etmek ıstıyo ruz" dıye bıtıyor konuşmaların hemen hepsı Insan onurunu yuceltıcı duşuncelerının bu buyuk temsılcısıne Avustur ya'nın en buyuk odulu Bılım ve Araştır ma Şeref Madalyası verılıyor Vıyana Sanat Akademısı sosyal mımarı konu sunda her yıl verılecek bır ödule Margarete Schutte Lıhotzky'nın adını verıyor Vıyana beledıye başkanı doğum gunu armağanı olarak kentın şeref yuzuğunu sunuyor ve yenı bır buyuk toplu konut sıtesıne Margarete SchutteLihotzky adının verıldığını ılan edıyor Bu 100 doğum gununde Grete'ye verılen bırçok odulden daha onemlısı onun ınsan onurunu yuceltıcı duşuncelerının, surgunlere, Gestapo sor gulamalarına hapıslere, ış vermemeye varan kenara ıtılmelere rağmen ınatla bu duşuncelerı korumuş olmasının vurgulanıyor olması 1933'te Almanya'da başlayıp 1938'de Avusturya'yı kasıp kavuran ve sonra Doğu Avrupa'da daha henuz başlamış modern bır dunyanın kuruluşunu sekteye uğratan Nazı dıktatorluğunun ardından yenı, modern ve ozgur bır dunya kurulabılmışse SchutteLıhotzky gıbı kendını bu hedefe adamış ınsanlar sayesınde kurulabılmış Savaş sonrasında uzun zaman ıktıdarı ellerın den bırakmayan zayıf kulturlu burokratlar Vıyana'nın 2 savaş oncesındekı o unlu ılerıcı, ufku açık, modern mımarısıni ve şehırcılığını engellemeyı surdurmuşler Dıktatorluklerın, baskı rejımlerının ardından her şey kolayca yenıden kurulamıyor Tıpkı Almanya'da olduğu gıbı Avustuya'da da ınsanlar bunun bılıncınde 1980 yılından sonra Vıyana Sanat Akademısı nde kurulan kuçuk ama guç lu bır ekıp Margarete SchutteLıhotzky'nın yapıtlarını ortaya çıkartarak dıkkatlerın bu mımar uzerıne çekılmesını başarabılıyor 1985 yılında açılan buyuk bır sergı ıle SchutteLıhotzky'nın eserlerı tanıtılıyor Yaptığı kısa ama etkıleyıcı konuşmanın sonunda 'ıyı yaşadım, seve seve 100 yaşına geldım dıyor Grete 'dılerım hepınız 100 yaşına varırsınız' Vıyana'nın karlı kış havasında Istanbul'dakı yakın arkadaşları Halet Çambel ve Naıl Çakırhan, Rene ve Ines ıle akşamları yemeğe çıkıyor "Bu soğuk havada kurk gıymek gerekırdı ama bır kurkum vardı, onu da hamam boceklerı yedı' dıyor gulerek Grete şımdı kedısı "Şurlı" ıle yaşıyor "Istanbul da da kedınız var mıydı'" dıye soruyorum bır akşam toplantısında, "evet" dıyor "adı 'Altın'dı" Dort beş ay kadar once Berlın radyosu ıçın hazırladığımız bır roportaı ıçın uğradığımızda tam konuşma bıtmış kapıdan çıkacakken, "şımdı hatırıma geldı oturun bıraz daha sıze Pera Palas'ta Ataturk'le nasıl dans ettığımı anlatayım" dedığını anımsıyorum G Ö KYÜZ Ü Ay nasıl oluştu? Bilinen üç kuram dışında şimdi dördüncü kuram gözde... U zerınde yaşadığımız Yer'ın ve doğal uydusu Ay ın oluşumu ozel bır onem taşımaktadır Ay çok ıyı ıncelendığı halde oluşumu hakkında kesın bılgıye sahıp degılız Ay'ın oluşu mu ıle ılqılı kuramlar uç ayrı qmba ayrılır Yakalama, bolunme ve Yer ıle beraber çıft oluşum Yakalama kuramına gore Ay once ayrı oluşmuş sonra Yer'ın çekım etkısıyle yakalanmıştır Bolunme kuramına gore yenı oluşan Yor'don hızlı donme sonucu uzaya buyuk bır parça kopmuş ve Yer ın etratında yorungeye oturarak Ay ı oluşturmuştur Çıft oluşum kuramında ıse Ay ve Yer kartopu modelıne gore oldukları yerde beraber oluşmuşlardır Her uç modelın de zayıf ve guçlu tarafları vardır Osman Demın an (*) •• Buyuk çarpışma modelı Bugun bılım adamları bu uç modelı de bır yana bırakıp daha çok dorduncu bır oluşum modelıne ınanmaktadır Bu model buyuk çarpışma modelıdır Ku ramsal hesaplara gore yakalama kuramı dınamık olarak uçuncu bır cısmın etkısı olmadan mumkun değıldır ve bu kuram da Ay ve Yer'ın kımyasal kompozısyon larının ayrı olması gerekır Halbukı durum boyle değıldır Ornegın oksıjen ızo top bollukları aynıdır ama yıne de bırçok bdkımddrı Yer kabugunun kımyasal bol luqunu qostermez Alumınyum ve kalsıyum ıkı kat fazla ıken uçucu gazlar çok az ve Nıkel/demır oranı çok duşuktur Bu da Ay ın bolunme sonucu oluşama yacagını gosterır Buyuk çarpışma modelı yenı oluşan Yer e Mars buyuklugunde bır cısmın çarpmasını ongurmektedır Çarpışma sonucu uzaya saçılan madde once Yer ptrafında dısk oluşturmuş olmalı sonra bu dıskten Ay oluşmuştur Momentum hesaplamaları çarpışmanın 10 km/s hızla teğetsel gerçekleşmış olabıleceğını gostermektedır Bu kuram Ay ve Yer'ın kımyasal bolluklarındakı benzerlıklerı ve farklılıkları beraber açıklayabılmektedır Çunku çarpan cısmın farklı kompozısyonu bolge sel olarak Yer maddesıne karışmış ve Ay bu karışım maddeden oluşmuştur Çevrede çarpışacak cısımler zamanla azdlırken Yer toplayabıleceğı maddeyı çarpışmalarla toplamış yuzeyı krater çukurları ıle dolu atmosferı olan bır ge zegen oluşturmuştur Zamanla radyoak tıf ışınma ıle ıç kısım erımış, ağır elementler merkeze çokmuş ibinma ıle açıga çıkan gazlar hıdroıenden oluşan atmosferı hızla degıştırmış, atmosfer bu, karbon dıoksıt, metan ve amonyum bakımından zengın duruma gelmıştır Me teorolojık olaylar başlamış, yuzeyde ok yanuslar oluşmuş Ilk oluşumdan bır mılyar yıl kadar sonra soguma sonucu kabuk sertleşıp kalınlaşınca altta yarı sı vı mağma hareketlerı sonucu kıta hare ketlerı depremler volkanık olaylar baş lamış ve atmosfer volkjn uumanlarıyla bır degışıme daha ugramış Bu arada pek ıyı anlayamadığımız bıçımde karbon elementını temel alan ve kendı kendını yenıleyebılen karmaşık molekuller oluşmuş ve karmaşık bır evrım surecıyle çok farklı canlılar oluşmuş Guneş sıstemının oluşumunu ıyı anlayabılırsek bu uçuncu gezegendekı varlığımızı ve nasıl oluştuğumuzu da anlamış olacağız Yukarıda genel hatlarıyla açıklamaya çalıştığımız oluşum kuramlarıyla doğru yolda oldugumuza ınanılmaktadır (*) Prof. Dr. emaıl: demırcan@astro1 .scıence.ankara.edu.tr 5169