Katalog

T A R T I Ş M A E D İ T Ö R E M E K T U P Felsefenin ne oldugu üzerine... Betül Çöiüksökcn (*) (Oğazıçı Unıversıtesı Felsefe Boluktnu Başkanı Prof Dr Arda Den"kel'ın "Turkiye'de felsefe araşttrmalarından bahsedilebılır mı?" (1) başlıklı yazısını buyuk bır dıkkatle okudum A Denkol "Turkıye ve felsefe' ılış kısını dunya olçegınde gosterme amacına yonelırken, Turkıye'de Turk dılındeyapılan çalışmaları da bır bakıma buyu teç altına alıyor A Denkel'ın başlangıçta sordugu so rulan ve bu sorulara verdığı yanıtları bır kez daha gozler onune sermekte yarar var Dunyada oluşturulan felsefe çalışmaları Dunya felsefesı olçu alındıgında a) Turk felsefecılerı ne durumdadır'? b) Turk felsefecılerının çalışmaları daha dogrusu Turk dılınde yapılan felsefe araştırmalarının (felsefe araştırmaları deyışıyle ne denmek ıstendıgı de ayrıca tartışılmalıdır B Ç ) dunya felsefesının zengınleştırılmesındekı payı nedır? Denkel'ın bu yazısı bır kez daha ortaya koymaktadır Felsefe olan ne olmayan ne? Bu yazı çerçevesınde yıne A Denkel'den bır alıntı yaparak, felsefe yapma da ılkın neyın büyuk bır gereklılıkle ortaya çıktıgına değıneceğım Adı geçen ya zıda A Denkel şu deyışlere yer verıyor "Onemlı başka bır nokta, Turkıye 'de "felsefe" yaptıgına ınanan kımılerının felse fenın gerçek ıçerığınden hâlâ kaçınıyor oluşudur .Bır kesım, felsefe dızgelerının ıçerığını, fılozofların duşuncelerının mantıksal yapısını, felsefe kuram, say ve argumanlarını tartışmak veya eleştırmek yerıne, tum buntan sankı bır kutu ıçıne kapatıp,onlar hakkında "dışarıdan" soz ederek, felsefe tartıştığına ınanıyor Bırçok felsefecımızı ılgılendıren konular "Platon bugun yaşasa ne yapardı Descdrieb fıkırlerını ortaya attıgında ne gıbı bır ruh halı ıçındeydı, bu fıkırler gunumuzde hala guncel mıdır, kadın haklarına, bılımsel teknolojik gelışmelere ters mıdır uygun mu, felsefecı çevre ve kent sorunlan hdkkında nasıl duşunur, kultur yaşamında, toplumsal sorunlar karşısında, yozldşnıa vb. olgular onunde onun rolu ve gorevı nedır, kavram mı ınsanı belırler yoksa ınsan mı kavramı?" gıbı, daha zıyadc "munazara" konuları " (2) Sorun, donup dolaşıp, felsefe olanla, felsofe olmayanı çogunlukla karıştırmaya dayanıyor Yıne ote yandan sorun, bu konuda edınılecek bılıncın açığa çıkmasında yogunlaşıyor ve her şeyden once fılozof kımlıgı ıle ortaya çıkmayı amaçlayan kışının felsefeden neyı anladıgmı açık seçık olarak gostermesı gerektıgı noktasında dugumlenıyor Oyleyse, he nu7 ussal çerçevede oldukça yenı sayılan, toplumca yadırganan çogun amatorlıığu aşmamış gorunen ve ugraşanla rın bır sure sonra gerçekten de başka araştırmalara kayması suretıyle epeyce fıre veren felsefe çabalarında her şeyden once fel&efe anlayışının belırgınce ortaya konması gerekıyor Felsefe tarıhı bunun sayısız ornegıyle doludur Her fılozof, ya dogrudan ya da tum eserıne serpıştırılmış bır bıçımde felsefe anlayışını ortaya koyar Bunu yapmadıgı takdırde, o sadece A Denkel'ın felsefeden anladıgı şeyı yapmakla yetınen bır felsefe teknısyenı olur ya da olacaktır A Dünya ölçeğinde yayımlar Boyle bır karşılaştırma kuşkusuz uluslararası duzleme çıkmak uzere gereklı koşulu yerıne getırmış yayınlar ıçın soz konusudur Ancak tam bır uluslararası nıtelık kazanabılmek, ıçerıkle de ılgılı oldugundan, bır yazının sadece yabancı bır dılde yayımlanmış olması yetmemektedır Fakat sorun, dunya olçegınde ele alındığında, yayınlar sınırlıdır, sonuç gerçekten de pek ıç açıcı degıldır A Denkel'e gore bu durumun bırçok nedenı vardır ve bunlar da ona gore şu başlıklar altında toplanabılır Felsefı duşunuş bıçımı henuz yuzyıllık bır geçmışe sahıptır, toplum felsefeyle ugraşanlara hala kuşkuyla bakmaktadır, felsefe eğıtımı yeterlı degıldır, aydınlar felsefeyle ug raşanlardan salt amatorce bır tutum beklemektedırler, retorıkle suslenmış folsefe klışelerıyle yetınılmektedır, olaga nubtu boyutlara varan ovgu, felsefeyı ugraş edınenlerde gıderek, felsefe yap ma motıvasyonunu azaltmaktadır Yukarıda belırlenen noktaların her bırı uzerınde gerçekten dp U7un uzadıya durmak gerekmektedır Ne yazık kı Tur kıye'nın 'Telsefe hantası" henuz çıkarılmamıştır felbefenın her yonuyle ıncelenmesının ne denlı onemlı olduğunu, A Denkel'ın felsefe kutusu ıçınde çunku, hep başkalarının duşuncelerı vardır ve beiırleyıcıdır, felsefe teknısyenıne (felsefe yaptığını sanan kışıye) duşen ış de, farklı fılozofların goruşlerını çarpıştırmak olacaktır Ama tam da bu noktada sor mak gerekır "felsefeyle uğraşanın, felsefı tartışmaya gırışenın felsefı bılıncı ve felsefe anlayışı nerededir? Başka deyışle, salt felsefe teknısyenı olmamayı amaçlayan kışının, felsefe anlayışı nedır' Felsefesını hangı kaynaklarla beslemektedır? En temel kavramları nelerdır? Hat ta kavram denınce neyı anlamaktadır? Ontolojısını nasıl kurmaktadır7 Varolanın bılınebılırlığı konusundakı göruşlerı nelerdır? Varolanın dıle getırılışıne ılışkın temel sorunları nelerdır" turunden sorular ve bunlara verılen yanıtlar, herhangı bır felsefe çabasının tabanını oluştur maktadır Bu, felsefenin yontemıne ılışkın belırlemedır de aynı zamanda Felsefenin ne olduğunu saptamaya ılışkın çaba, felsefe yapmaya gırışen kışıyı sureklı ussal ve tutarlı olmaya çagı rır Boyle bır çaba da sonunda alanları bırbırıne karıştırmayı onleyecegı gıbı, fel sefe teknısyenı olmayı ya da başka fılozof lar ın goruşlerını ır1 delıklı bır suzgeç gıbı sadece geçırmeyı, aktarmayı farkına vararak ya da varrnayarak/varamayarak amaçlayanları en aza ındırılebılır, ancak hıç kuşku yok kı boylelerıne de yer yer ıhtıyaç vardır Folsefenın ogretıl mesı aşamasında Dolayısıyla, A Denkel'ın dıpnot 2'de getırdıgı açıklama, be raberınde hıç de temelı olmayan bır degerlendırmeyı ıçermektedır. Evet, sonunda engın denızlere açılacaksanız, kı yıda bır sure temkınlı bır bıçımde buiunmanız, ayagınızı saglam bır zemıne basmanız gerekmektedır Yoksa "çılek" (A D 'ın benzetmesıne.dayanarak) sepetınızde onların "şeftalıler"ce ezılmesı şoyle dursun bır tek "çılek" kalmaz (Ustelık de bılınmelıdır kı, uluslararası felsefe çevrelerınde hâlâ felsefenin ne oldugu guncel ya da tarıhsel boyutta tartışılmaktadır Örnegın, 1997 Agustob unda Almanya'da 'Erfurt'ta yapılacak X Ortaçag Kongresı'nde ana ızlek ' What ıs phılosophy ın the Mıddle Ages^'dır 'Ortaçagda Felsefe Nedır''') Fılozofun ruh halını anlama çabası, fılozofun "felsefı kaygısı"nı anlama çaba sına donuşmelıdır, bu kaygıların neler oldugunu da gerçek fılozoflar bılır Zama lan analızlerin ıster ıstemez tek yanlı olduğunu duşundurmektedır 2. Ulkemızde, felsefe alanında çok az kışı, kendınden once veya kendısıyle eş zamanlı olarak meslektaşlarının neler yaptıklarıyla cıddı bır şekılde ılgılenmektedır ınsan başarılarının kı felsefe de bır ınsan başarısıdır sureklılığını, tarıhsellığım gozonunde bulundurmak gerektıgı çogu kez gozar dı edılıyor Felsefı bır tartışma ortamını oluşturacak ılışkıler kurulamıyor, kurul mak ıstenmıyor Yapılan eleştırıler çogu kez kışıselleştırılıyor Bu nedenle kımı felsefecıler kapılarını kapatmayı kendı nın^geçmış adı verılen kesıtınde felsefı soylemlerını ortaya koymuş olanlar, kuş kusuz felsefı kaygılar boyutunda "hâlâ guncel mıdırler9" dıye sorgulanabılırler Burada A Denkel'e bır bakıma hak da vererek, ama ote yandan da, felsefı kaygıyı, sıradan ruh halı ıle karıştırmayarak, bu ışın yapılabıleceğını, hatta yapılması gerektıgını ılerı suruyorum Gerçekten de felsefe kımı konularda aktarılan bır takım anekdotlar yumağı degıldır Dünyadaki tartışma Felsefenin konuca sınırlandırılıp sınır landırılamayacağı noktasına gelınce Felsefe konuca sınırlandırılamaz felsefe her şeyı konu edınebılır Fılozof, felsefı bakış açısını yontenıını herhangı bır konuya yansıtma ustalıgını gosterdıgın de, o konu artık felsefe açısından ele alınıyor demektır Ustelık de, ınsanı ve toplumsal sorulara/sorunlara yanıtların felsefenin ve hatta bılımın de dışında dını soylemlerde arandıgı ve ınsankultur toplum tarıh bılımlerının tabanının felsefeyle degıl de ılahıyatla doşenmeye çalışıldıgı bır ortamda, felsefe yapanlara çok ış duşmektedır, yeter kı konular ger çekten felsefı boyuta taşınsın bu baglamlarda da felsefı kaygılar duyulsun, gelgeç zıhınsel esınlerle ve boş retorıklp yetınılmesın1 Felsefedp son amaç, yenı bır ınsan (bılen, eyleyen, degerlendıren, ıdeleştıren, sımgeleştıren, kısaca anlam veren varlıklar olarak), yenı bır toplum yaratmanın koşullarını arabtırmaktır Fılozof, ınsanı ve toplumsal sorunların temelde bunlar, buyuk olçude bılgı sorunlarıdır tabanındakı temelındekı açmazların kaynağına ınmelı, telsefe en az bılım kadar sorumluluk ustlenmelıdır "Dunya problemlerı karşısında (kı) felsefe fel sefemsı tutumlarla bır tutulmalı, ne dılı guzel kullanmanın çekıcılığı ıçınde yıtıp gıtmelı ne de başka fılozofların anasavlarını sadece serımlemeyı amaçlayan bır zıhın cımnastığı olmalıdır Gunumuzun ınsanı olarak fılozof, "sırça koşk"te yaşamıyor (yaşamaması gerekır), kendıne yenı ama verımsız felsefe kutuları oluşturmuyor (oluşturmaması gerekır) Fılozof, hıçbır zaman. hıçbır donemde sorumluluktan kaçmadı, kaçamazdı da ama sozum, kuşkusuz fılozoflara, ne retorıkçılere ne de felsefe teknısyen lerıne1 Notlar: (1) Cumlııırıyet Bılım Teknık ?5 Ocdk 1997 Sayı 514 s H ( ? ) n q y s fi {*)Prof. D. Ist. Ünıv. Felsefe Bol. lerı açısından haklı bır davranış şeklı olarak duşunuyorlar Oysa, Turkıye gıbı felsefı geleneğın henuz "emekleme donemı"nı yaşayan bır ulkede, bızden oncekı kuşaklarca gerçekten coşku ve hıçbır çıkar gozet meksızın kurulmluş ve urunlerı Turk toplumuna sunulrnuş bu felsefe gelene ğını devam ettırmek ve guçlendırmeka ıstıyorsak kapalı kapıların açılması ge rektığıne ınanıyorum Bu nedenle ozellıkle ulkemızın koşulları goz onunde bu lunduruldugunda, bır felsefecının kendı alanında urettıklerının, toplumun ve bıreylerın gelışmesı, yararlanması, top lumda ve bıreyde yepı ufuklar açması açısından degerlendırılmesının Turk felsefesı ıçın temel ve vazgeçılmez hır krıter olması gerektıgını duşunuyorum Dolayısıyla bılımsel ve felsefı yayınların yukarda belırttığım gıbı sadece akademık yukseltmelere endekslenmesının olası sonuçlarının tartışmaya açılmasını umuyorum 3. Turkıye'de "felsefe yaptıgına ınanan kımılerının felsefenin gerçek ıçerığınden kaçtıklarını" ılerı suren Sayın Denkel'e sormak ıstıyorum Kım saptayabılır felsefenin gerçek ıçerığını'? Felsefenin kendı tarıhı bıze felsefenin gerçek ıçerığını oluşturuyor mu? Bu konudakı duşuncelerımı F Nıtzsche'den aldıgım şu alıntıyla bıtırmek ıstıyorum "Yapıp etmelerımı çoğaltmadan canlandırmadan sadece bana bır şeyler ogrenmek ısteyen her turlu bılgıden nefret edıyorum " * Yard. Doç. Dr. Istanbul Üniversıtesı Felsefe Bolumu Felsefenin farklı yönleri T. Anğ S ayın Prof Dr Arda Denkel'ın, 25 Ocak 1997 tarıhınde yayımlanan "Turkıye'de Felsefe Araştırmalarından Bahsedilebılır mO" başhgını taşıyan yazısı ıle ılgılı lolarak bazı noktalarda goruşlerımı dıle getırmek ıstıyo rum 1 Son zamanlarda, bılımsel yayınlar açısından Turkıye'nın hangı sıralarda yer aldıgı ıle ılgılı değerlendırmeler ve tartışmalar, Cumhurıyet Bılım Teknık Dergısı'nde pek çokyazıda ele alındı Sayın Denkel daha once de bu konuda, sosyal bılımler alanındakı yazıların nıce lıksel bır analızını yapmıştı (20 Temmuz 1996) Sayın denkel'ın her ıkı yazısında da uzerınde ozenle durdugu gıbı felsefı bır yazının hazırlanıp tamamlanması gerçekten uzun ve zor bır sureçtır Bır felsefe çalışmasının dığer bılımsel çalışmalara pek benzemeyen, onlardan çok tarklı ozellıklerı vardır Bu nedenle başka bılım dallarıyla, aynı standartlarla degerlendırılmemesı gerektıgını ılerı suren Sayın Denkel ın bu goruşlerıne ka tılmamak olanaksız Oysa Denkel çok haklı oldugu bu noktanın uzerınde fazla durmamakta ve Turkıye'nın felsefı ya yınlarda ulaştıgı duzeyı farklı açılardan da olsa, temolde hep atıf endekslerıne gore nıcelıksel olarak degerlendırmektedır Bılımsel ve felsefı duzeyın sadece atıf endekslerıne gore nıcelrksel deger lendırılmebinın uzun vadede bazı yanıl tıcı sonuçlara neden olabılecegını duşunmekteyım Dergınızde.bu kanımı dogrulayan bazı yazıları okudugumu hatırlıyorum Ayrıca bılımsel yayınların akademık yukseltmelere endekslenerek teşvık edılmesı ve degerlendırılmesı ve ozellıkle sadece Ingılızce yayımlanan kaynakların krıter olarak kullanılması. yapı 5174