Katalog

DOĞA SANATI Bonsai ve Zen ilişkisi Doğayı kendine örnek alan bir sanat dalı olan Bonsai, Zen düşüncesi ile anlam bulmuş ve etkilenmiştır. // Tuğrııl 4taso\ * I onsaı kelımesı dılımıze saksıda ıagaç olarak çevrılebılır Bıraz da'ha açarbdk mınyatur ağaç yetıştır me ve bu mınyatur agaca bıçım verme sanatı olarak tanımlayabılırız Bonsai nın tarıhıne ve ıçınde kendını bulduğu Zen duşuncesının bu sanat dalına etkılerıne geçmeden once bır bonsai nasıl oluşur kısaca ışın bu teknık yanına değınmek ıstıyorum Normalde doğada yetışebılen her tur agaç ve kuçuk agaçtan (çalı benzerı bıtkılerden) teorık olarak bonsai yapılabılır Zaten bonsaının en 1yı orneklerı doğada bulunur Şoyle kı bazı kaya çatlaklarında sarp arazılerde doğada dogal olarak kendılığınden bonsaıler oluşur llk bon saı sanatçıları tamamen bu dogal bonsa ılerı taklıt etmışlerdır Uygulamada bazı tur bıtkıler kok budamasına uygun olma dığından bazı bıtkılerın de buyuk yapraklı olmabindan dolayı her agaç turunden bonsai yapılmaz Ayrıca sanıldığı gıbı ozel bır bonsai tohumu ya da fıdanı yok tur Bonsai yapılması planlanan agaç turu nun çok buyuk yapraklı olmaması ve kok ve dal budamasına uygun olması yeterlıdır Çunku bonsai formuna ulaşan 25 yaşındakı bır kayın agacı 50 cm boyunda olabılır kı bu ağacın doğada 25 yaşındakı boyu 2030 metre arasındadır fakat yaprak boyutu ve meyvelerının buyukluğu her ıkı ağaçta da (bonsai yapılan kayın ve dogadakı kayın) aynıdır yanı bonsai ne boyda olursa olsun meyvelerının ve yapraklarının doğal boyutlarında herhangı bır kuçulm'e olmaz Yaprakları kuçuk olan ağaçların seçılmesı ışte bu yuzden Bonsai adayı ağaç ya doğadan henuz bır uç yaşında ıken alınır ya fıdan olarak ha zır alınır ya da tohum olarak yetıştırılır Do gadan fıdan alınması pek onerılmez Sonuçta bonsai adayı fıdanımız ağaç turune gore yılda bır kez (ılkbaharda) veya yıne turune gore yılda ıkı kez (ılkbahar ve sonbaharda) saksısından çıkartılır kok (yaklaşık rın % 5070 kadarı) budanır toprağı değıştırılır ve daha sonra da ağaç formunu vermek ıçın dal budaması ve dallara bıçım verme ışlerr uygulanır Bu arada toprak ılık mevsımlerde ağaç turune gore gubreleme yapılır Dal lara bıçım verme ayrı bır ustalık ışıdır ve yıllarla kazanılıp olgunlaşan bır yetenek tır Budamanın yanı sıra telleme ve dallara kuçuk ağırlıklar asmak dığer ıkı bıçım verme metodudur Bır dığer onemlı olay saksının bıçım ve renk seçımıdır Ayrıca bır alanda ya da saksıda tek agaç olması gerekmez Do gal malzemelerle yapay doga manzarala rı oluşturulabılır örnegın buyuk yayvan bır saksının (oyma kayadan bır saksı du şunun) ıçıne bır başka ıçınde oluklar olan bır kaya yerleştırılır bu ıkıncı kayanın bır oyuguna bır sogut bonsaısı yerleştırılır ve alttakı yayvan kaya su ıle doldurulup ku çuk çakıl taşları ve otlarla (canlı otlar tabıı kı) bır golcuge benzetılır Yıne bır buyuk kaya parçasına bıçım verılıp meşe akça ağaç ve koknar bonsaılerınden oluşan bır kuçuk orman oluşturulabılır Bonsai olacak agaç doğada hangı ık lım şartlarına maruz kalıyor ıse aynı şekıl de yptıştırılmelı Yanı bır çam ağacını ya da bır meşeyı bonsai yapacaksanız bu bonsai aduyları kışı yazı dışarıda (yanı ya bahçenızde ya da balkonunuzda) geçır melıler Işte bunlara "Outdoor" bonsai denıyor Fakat Ankara da bır zeytın aga cını bonsaı yapacaksanız bu agaçlar dondan korunmalı yanı kışı ılık bır ortamda geçırmelı bır de tamamen ev ıçınde yetışmesı gereklı olan soğugu ya da gu neşı hıç sevmeyen bıtkıler var kı bu tur lerden yapılan bonsaılere "Indoor" bon saıler denıyor Bonsai yetıştırılecek bıtkının huyunu hoşlandığı toprak turunu ışıgı sevıp sevmedığını su ıhtıyacını ve guneş ıle arası nın nasıl oldugunu bılmelısınız Şekıl ver me aşamasında bonsai sanatının dunya ya yayıldığı Japonya da kabul goren be lırlı ana formlar var bu formlardan bırıne gore agacınızı zaman ıçınde estetık bır forma sokabılırsınız Yıne bonsaının ılk vatanı olan Çın ın de kendine has bır bonsai yetıştırme teknıgı var Çın bonsaılerı boyca bıraz daha bu yuk olur ve Japonlar a gore Çınlıler bon saıye bıçım verme ışınde daha az kuralcı dırlar daha serbest bonsai formları vaı dır Bu klasık şekıllere de uymanız şart degıl Ama ıster klasık şekıllfre uyun (ba na sorarbanız bu sanat dalında ılk yıllarda bu klasık şe kıllere uymakta fayda var sonrabi bizın yete neğınıze kalmış) ıs tersenız kendı f o r m l a r ı n ızı oluşturun artık çevrenızdekı dogal bır model olmalı goz lerınız artık bır ağa c a ağaç SIZP Kaya ustunde grup Çın Ardıç ağaçları (Junıperus medıa) ve Japon melez agaçları (Larıx Kaemlerı) bırlıkte. ponya'ya doğru olan yolculugundan bah setmek gerekır Zen ın ılk pırı Buda olarak kabul edılır Buda nın oğretısını 7en ın dogum yerı olan Çın e getıren ve pratık anlamda ılk Bodhıdharma dır Zen ın hedefı Satorı denen aydınlanma durumunu yakalamak VP surdurmektır Sa torı Mantıksal ve çozumsel kavrayışın tam karşıtı olan konuların ve şeylerın ozune sezgı yolu ıle bakış olarak tanımlanabılır Ayrıca olaylara ve şeylere boş yanı onyargısız bakabılmek ve her anı bılınçle hibbederek yaşamak dığer ıkı onemlı ılke dır 250 yaşında bır Çın Bonsaısı (Ardıç agacı) once butunu tanırız Bu bır yanılsama ol sa bıle yontemın mantıgı bu yanılsamayı yaratmak ya da surdurmektedır, boyle bır yanılsama us ıle duyarlılıgı dahı şımdıden estetık bır hazla odullendırır" Ve şoyle devam edıyor kuçultulmuş ornekçenın bır ozellığı daha vardır kurulmuştur fazla olarak ta elle yapılmıştır öyleyse nesnenın basıt bır ızduşumu edılgen bır benzeşığı değıldır nesne uzerınde gerçek bır deney oluşturur Bonsai ıçın Lı, doğadakı bıtkıler ve kendılığınden oluşan cuce bıtkılerdır Yetıştıren kışı ıçın Te ıse Zen duyarlılıgı ve anlayışı ıle serbest bırakılan zıhnın ve guçlendırılen sezgılerın getırdığı ılham, esın yanı açıklanamasa da tekrar tekrar yapabılme yetısıdır Yazımı başka bır Zen sanat dalı olan Haıku dan guzel bır şıır ıle bıtırmek ıstıyorum Dolaştım durdum golu çepeçevre ayışığında sabaha kadar Bır ateş yak dostum çıtırdasın bak ne gosterecpgım sana kocarnan bır kartopu Matsuo Basho(1644 1694) * Dr. Ankara Bonsai Kulubu Yonetım Kurulu Uyesı Taorıılıık 7en ve Batı Kulturu Alan Watts Yol Y Zen Budızmı 0 l buzukı Yol Y Zen Budızmı llhan Gıınqoren Yol Y Zen Etı Zen Kpmıgı Pıul Rep^ Yol Y Tao Te Chıng Lao TSP Kutsal ve Dındışı Mır cea Elıade Gere Y Yaban Duşunce C l evı Strauss Yapı Kredı Y Model. Doğa Zen ve sanat anlayışı konusunda ıkı onemlı kavram karşımıza çıkıyor llkı Lı denen Çınce bır terım kı organık model dıye çevırebılırız Dogunun tum dınlerın de ve ogretılerınde doğa sevgısı ve doga ıle uyumlu olma ıstısnasız en onemlı ku raldır Boylece sanatın esın kaynağı go zumuzun her daım onunde olan doğa olmaktadır ikıncı kavram ıse Te' yanı bır şeyın bılıncınde olma tekrar tekrar yapılan yıne de nasıl yapılabıldıgı açıklanamayan şey sozun kısası ılhamdır Zıh nın kendı akışına bırakılması sezgılere guven hem Zenın hem Taoızmın bır dıger onemlı bılgı kaynagı ve oğretısıdır Zenın ıçınde yer alan sanatçıların çalışmalarını yonlendıren ve eserlerını oluşturan dustur denetım altında tutulan rastlantısallık olarak tanımlanıbılır Konuya değışık açıdan bakarsak kı bu ınsanbılım açısından olsun sanatın ozunu kuçultulmuş ornekler oluşturmaktadır Her sanat dalının orneklerı ve ılham kay nakları esere ındırgenıp kuçultulerek yansıtılır Kuçultulmuş her omekte bır estetık boyut vardır Fum sanat dallarında ornek alınan ob|e hatta normal ınsan bo yutundakı bır heykel bıle kuçultulmuş bır ornektır çunku ornegı resme ya da hey kele aktarmak onun bırçok boyutundan el çekmeyı gerektırır Ornegın kuçultul mesı onun korkutuculugunu ulaşılmazlı gını donuşturur onu ele alınabılır tpk ba kışla algıhnnbılır hale getırır Kuçultulmuş ornekte aslının tam tersıne parçayı degıl once butunu algılarız Claude LevıStrauss, Yaban Duşunce adlı oserınde olayı antropolojı açısından şoyle yorumluyor ornekçede parçadan (Acer Palmatum) bır çalıya bır kayaya ya da yer bıtkılerıne daha sevecen ve alıcı gozle bakmayı oğ renmelı Bence bonbdi sanatının ınsana ogrettı ğı ılk ve en onemlı nıtelık doğaya bakma yetısı. Dığer olumlu yanları ıse şu başlık lar altında toplanabılır doğa hakkında teorık bılgınız artıyor bır canlı ıle (ınsan olmayan) uzun yıllar suren bır dostlugun getırdığı sevgi, sabır, dıngınlik ve ıç huzuru. Yuzyılımızda kırnse bunlara ıhtıya cımız olmadığını soylemez sanırım Hem artık kaçımız bır sedırı bır karaçam aga cından bır bakış ve bır dokunuşta ayırt edebılıyoruz kı? Duşunsel temelı Bonsai sanatı ılk Çın topraklarmda dogmuştur daha sonra Zen ıçınde gelış mış yayılımı da yıne Zen ın yolculugunu takıben Japonya ya dogru olmuştur Bu dogayı kendısıne ornek alan sanat dalı Zpn ılp bırlıkte anlam bulmuş duşunsel plandd Zen ve Zen e kaymklık eden Taoızm, Budızm ve Mahayana Budızmtnden etkilenmiştır Bunun ıçın kısaca Zen ın tarıhı VP H Kaynakça. 49012