Katalog

HAYVANLAR DÜNYASI Biz insanlar koku hısleriyle hareket etmediğımize ve hayvanlardan farkımızın bu olduğuna ınanırız. Yıne de kendı doğal kokumuzdan mümkün olduğu kadar arınıp yapay kokulardan oluşan bir dünyada yaşamak isteriz. • • nianlaıda cinsel hayat bılınçaltı ola Mıak koktılaı tarafından mı yonetılmeMe Bdır1? Hayvdnlann buyuk çogunluğunda cinsel davranışlar ve ureme fonksıyonları kokuhıssının kontrolu altındadır Hayvanlar bir eş bulmak cinsel ıstek duydugunu ılan atmek çıftleşmek ve hatta gebe olduğunu bıldırmek ıçın koku sınyallerınden yararlanırlar bu kokular son derece kendıne bzgu ve etkındır Insanlarsa vucut kokularına ta hammul edemezler ve yapay kokular (esanslar) sureıek kendı kokularını bastırırlar İnsanlar adeta doğal kokuların esırı olmayı reddetmektedır Ya ınsanda bu bı lınçlı çabalanna ragmen karşı cınsın doğal kokusundan hoşlanan kımyasal ıletışım ka nalları varsa'' Bılım bu yolda bazı kanıtlar eldp ptmış bulunuyor Bir erkegın yenı gebe bıraktıgı bir farenın kafesıne bu başka erkek konulursa fare derhal duşuk yapar Erkegın kokusu gebelıgı sona erdırtmeye yeterlıdır Bu olay 1959 da Hılda Bruce tarafından qoz lemlenmış ve eşderı gelen koku sınyalierı nın cinsel hayattakı onemını ortaya koymustur Bıı dıgeı ornok Bir aydnn boıı er keklerden ayn tutulmuş dışı koyunlar arasına bir koç konulursa koçun tuylerınden ve bazı bezlerınden çıkan kokular buturı dısı koyunların cınspl kızgınlık donemıne (o r ttus) yıımı.ırtb ve eşzaman olarak yu murta yapmasına neden olur (senkronızasyon) Memelıleıde koku yoluyla ıletışım çok yaygındır koku sosyal hayatta ve ozellıkle rınspl etkıleşımlerde en onemlı rolu oyrıar Bız insanlar koku hıslprıyle hareket et medıgımıze ve hayvanlardan farkımızın bu olduquna ınanırız I lemen butun dıllerde (Turkçe hanç) kokgyla ılgllı fııl hem kok mak hem de koklamak anlamına qelır or negın Fransızca da bentır Ingılızce de to smell her ıkı anlamda da kullanılır Bir kımseye koktugunu soylemek bir çeşıt ha karettır Turkçe de bir ınsanın leş gıbı domuz gıbı kokaıca qıbı vb koktugundan sozedılır Burnumun dıregı kırıldı mı dem dondu vb cumleler kullanılır Dıye bılırız kı modern ınbdtı kendını dogal koku lardan mumkun olduqu kadar arındırıp dogal kokusuz bir oıtamda yaşamak ıster Pekı bu ışe burnumuz ne dıyor1 Koku dunyasıyla ılışkılerımız çelışkılerle doludur Dıhmızden dogal kokuları hoş gosterecek Cinsel hayatta kokunun önemi butun sozcuklerı kaldırmışızdır gıysılerı mızdekı dogal kokuları yoketmek ıçın ne ler yapmayız ne var kı bu dogal kokuların yerıne yapay kokular koymuş yanı bede nımızın çevıemtzde kokusal tjır etkı yap ması qereqını duymuşuzdur bir dıger deyışle bız yıne kokmayı tercıh odıyoruz ama kokumuz o olmasın da şu olsun dı yoruz beyın mutlak kotu koku dıye bir şey tanımaz, toplum bazı kokuların kötu oldu guna bızı şartlar onun ıçın o kokulardan ıgrenırız (Ornegın bırçok ılkel kabılelerde eşler bırbırlerının kuvvetlı dogal kokusun dan hoşlanır ve parfumlerı tiksındırıcı bu lur Ç N ) Işte onun ıçındır kı buyuk bir parfum ve kolonya pıyasası var tuvalet kagıtlarından parke cılalarına kadar he men her şeye parfum katılıyor Bu yapny kokular dogal kokulardan çok farklı go revlerı bıze onları unutturmak Pekı acaba gerçekten dogal kokularımız çevremızde hıç mı olumlu etkı yapmıyor'? Gerçekten htıyvanldrdarı farklı mıyız9 Bız farkındd ol madan eşımızın doğal kokusu bızı kendı ne çekemez mı? Abkın kımyabi veya asık edıcı koku parfumrulerın hayalınde dogmuş bıyolojık kokenı olmayan bıı fan tezı mıdır'? llk once kokunun evrımde oynadıgı rolu gorelım llk canlılar kubkubuz ıkıye bolunerfk eşeysız çoqalan tek hucrelıler dı burada yenı nesıl eskısının tıpkısı olu yordu Evrımde daha sonra eşeylı ureme yoruldu bu tıp uremede erkek ve dibinın kromozornlarının bir bolumu bir sonrakı nesle geçıyoıdu Bunun buyuk yarııı yonı neslın ebeveynınden farklı oluşu ve yenı çevrp koşullnrına daha kohy uyabılmecıy dı tşeylı ureme bir bakıma turun devamı nı garantılıyoıdu Eşeylı uremp olahılmpsı ıçın erkekle dibinın cınsel olgunluga eıib tıkten sonra bırbırlerını bulmaları gerekır Erkekle dlşı nasıl habeıleşecck > Bunun bir yolu erkekle dışının bırbırlerının ofqun seks hucrelerını tanımalarıdır 1959 da lnqılız zoolo|istı D B üarlısle denız dıbınde zemınp yapışık kolonılpr ha lınde yaşayan kuçuk fıayvanlar olan asıdı lerrie sunu gozlpmlpdı Suda hemcıns lennın gamet lerını (seks hucrelerı) hısse den asıdı ler kendı qamet lerını de salıverı yorlardı Kolonı halındp yaşnyan bırçok ıl kel hayvandd aynı şey gorulur gamet letın salınması pşzamandır (senkron) Pekı ası dı lerın gozlorı yok nabil anlıyorlar suda qamet ler bulundugunu'? Bu hayvanlarda yutaga baglı "hıpofız kanalı" denen bıı organ vardır bu kanal suda gametlerın Ilkel yaşamı surduren kabılelerde eşler bırbınnın doğal kokusundan hoşlanır parfumlerı tıksındırıcı bulurlar. varlıgını sezer sez ve mez hemen arka sınddkı sımr du gumlprını (ganglı on) uyarır sımr du qumlerı de seks hucrelennı yaratan organı (gonad) uyararak suya ga met ler verılmesını saqlar Kısacası hıpotız kanalı ılkel bir ıç burun" rolu nu oynaı Ya memelıler 7 Onlarda beynın ta banında bulunan ve yumurtalık ve erbezlenm olgun hştıran hıpofız bezıyİL butun arasın da buyuk mesafe vardır Hollandah anatomıst M Woetdeman ın ılkel balıkldtdan taşe Insanların koku dunyasıyla ılışkılerı çelışkılerle dolu Kendı dogal kokumuzu reddedıp yerıne yapay kokular koymuşuz. Yanı bedenımızın kokusal bir etkı yapması gerektıgıne ınanmışız Bu yuzden tuvalet kagıdından, parke cılasına kadar her şeye koku katmışız Memelılerde koku yoluyld ıletışım çok onemlıdır.. koku menlerın (omurqa sosyal hayatta ve ozellıkle cinsel etkıleşımlerde en onemlı lılaıın yuvarlak rolu oynar. aqızlılar sınıfından p e t r o ın ı z o n 11 dae ler) embrıyoları çerek burnu ve agızı bırlebtıren bir kanala U7i tındokı ınrelomolorı şunu gosterdı Hı (nazopalatın kanal) açılan çıkmaz bir so pofız on lobu ıle koku organı aynı embrı kak gıbıdır Bu organın ıçınde koku epıtelı yolopk kokenden gelmektedır' Ayrıca ta bulunur buradan kalkan sınırler beyınde şeınenlerde hıpofız ıle koku organı arasın once ıkıncıl koku soganına ve oradan da anatomık bir baqlantı da bulunmuştur beyıncıktekı çekırdeklere gıder bu kollgınçtır kı memelılerde de koku sıste ku merkezlerı bırıncıl koku yoluyla ılgılı mıyle hıpofız arasındd binırbel bir baglantı olmayıp yalnız hayvanın sosyoseksuel hulunmustur Bir koku uyarısının yolunu davranışlarını kontrolle gorevlıdır Ikıncıl ızleyehm Koku molekullerı alınan solukla koku sıstpmı bırıncıl koku sıstemıne para bırlıktp buınun ıçını doşeyen koku zarına lel çalışır Jacobson organı yuksek prımat y<lıı buiuda koku alıcı oiıııı uçlaıı vaıdıı lar (ınsansı ırıaymunldr) harıç uutuıı mebunların uzantıları bırleşerek koku sınırını melıleıde bulunur Jacobbon organının yapar bu binır de koku soganına (bulbus uyarılması hayvanda "Flehmen" (Almanolfactorıus) gırer Buradan çıkan lıfler bey ca ısmıyle anılmaktactır) denen garıp bir nın talamus VP hıpotalamus bolqelerıne jeste sebep olur agızda biddetlı bir emme dagılır Hıpotalamus hıpofız bezının he haıekptıyle bırlıktp ust dudak yukarı çekı men ustunde olup merkez sınır sıstemıyle lır atlarda bu jeste sık rastlanır Hıç kuş ıç bdlgı bibtemını bırlebtırır Hıpotalamus kusuz bu hareket burunla agız ırasındakı ıle hıpofız arasında sınır lıflerı ve ozel bir kanalı açmak ve pek uçucu olmayan ko kan clolaşım sıstemı (portal sıstem) vaıdıı kuların agız yoluyla Jacobson organına hıpotalamus un yaptıgı hormonlar bu yol gıımesını saglamak ıçındır larla kolayca hıpofız bezıne erışır hıpofız Pekı. merak edıyorsunuzdur mutlaka bezı gonad ları (yumurtalık ve erbezlerı) Flehmen ne zaman gorulur'' Koyunlar, sıolgunlaştıran hormonlar yapar gonadlar ğırlar, atlar ve etçıllerın erkeklerı, dışıda kendı steroıd hormonlarını yapar er nın ıdrarınm kokusunu ıldıktan sonra kpktp tpstosteron dışıdp ostroqenler ve ona çıftleşmek ıçın yaklaşırken Flehprugebteron (Hıpotalamus un cinsel hoı men yaparlar 1987 de Edınburg Unıvermonuna qonadotropın salqılatıcı hormon sıtesı nden ıkı aıaştıımacı koçlaıın fleh Gn releasıng factor, hıpofız ın gonadları men yaparak cinsel kızgınlık halındekı dı uyarıcı hormoniarına gonadotropın (FSH şının kokusunu aldıqını kanıtlamışlardır ve l H denır ÇJsl) Testosteron ve dışılık daha once aynı husus tek ve çıfttırnaklılar hormonlaıı ııreine ışını duzpnler ayrıra da da kanıtlanmıştı Aslında kugınlık haıkıncfTS'öks karSMerlerının ve ozellıkle ko lındekı dışı koyunun vayına sı hazı kokulu ku oluşturan derı bezlerının qelışmesını maddeler salgılar ıdrara geçen bu koku kontrol eder dur Kemırıcıler (fare tavşan vb ) uzerın dekı çalışmalar da Jacobson organının Burada anlattıgımız bırınrıl veya esas karşı seksten gelen koku sınyalıne yanıt knku sıstomıdır Bazı memelı turlerınde verdıgını gostermıştıı ıkıncı bir koku organı vardır, burnu ıkıye ^yıran perde uzerındp "vomeronazal organ" veya Jacobson organı denen bıı Recherche, Eylul 1989 organ bulunur Bu organ damaktan qe Doç Dr Selçuk Alsan 498 12