Katalog

H A Y V A NLAR DÜNYASI Aşk kokularının itici gticii Bazı memeli türlerinde dişi, ancak kokusundan hoşlandığı erkekle birleşir. Çünkü benzerlikler olsa da her bireyin kokusu değişiktir. emelilerin "aşk kokuları" aldıktan sonra neler yaptıklanna bakalım. Cınsellığın her saflasında bu kokular rol oynar; cinsel istek durumunun ılanı, cinsel kızgınlık başlatma, çıftleşme ve hatta gebelik ve yavrunun büyütülmesi. Memeli türlerinin çok büyük çoğunluğunda cinsel kızgınlık (östrus) dönemine gıren bir dişi, vagina salgılarıyla kendine özgü bir koku salarak şu mesajı verir: "Cinsel isteklerim doruğa çıktı; hernen gel ve benimle çiftleş." California Üniversitesi'nden J.J. Anisco, erkek köpeklerin, östrus halindeki dişi köpeklerin vagina'sına sokulup çıkartılmış bir pamuk parçasını saatlerce kokladığını gözlemlemiştir. llginçtir kı cinsel kızgınlık halinde olmayan bir köpeğin üstüne, östrus'lu dişi köpeklerin vaginal salgıları sürülürse, çevredeki bütün erkek köpekler o dişinin etrafına toplanarak onu hırpalar (Bkz. Şekil 3). ABD'den araştırmacı J.P. Hess'in bıldirdigine göre bir erkek goril dişinin östrus halinde olup olmadığını anlamak için parmaklarım onun vagina'sına sokup koklar. Brezilya'da yaşayan ipek tüylü pembe maymunların (tamarin, Le ontocebus rosalia) dişisi kuyruğunu vaginal salgılara bulayarak kokunun daha fazla yayılmnsını saglar. Şempanzeler üzerınde Stanford Üniversitesi'nden McGinnis'in 1973'te yaptığı şu gözlemler de çok anlamlıdır: Yakınlarına östrus halindeki bir dişi şempanze getirildiginde kafesteki erkek şempanzelerde sık sık ereksiyon (kamış sertleşmesi) olmnktadır; fakat dişi östrus'da değilse veya yumurtalıkları çıkar tılmış bir dişi yaklaştırılırsa ereksiyon olmamaktadır. 1974'te M. R. Murphy'nin gözlemi de çok şaşırtıcıdır: Erkek hamsterler üzerine bol bol östrus'dakı dişi hamsterlerin vaginal salgısı sürülünce, diğer erkek hamsterler bunları dişi olarak algılamış ve üstüne çıkarak çiftleşmeye çalışmıştır! lyi de nedir bu erkekleri çılgına çeviren maddelerin bileşimi? 1970'li yıllarda ince testlerle (gaz kromatografisi ve kütle spektroskopisi) rhesus maymunlarında bu kokulu maddelerin şunlar olduğu bulundu; asetik, propionik, bütirik, izobütirik, izovalerik, fenilpropionik ve phidroksifenilpropionik asitler; I bunlar az karbonlu, kokulu ve uçucu yağ asitleridir. Yumur talıkları çıkartılan veya östrus halinde olmayan dişiler bu maddeleri yapamaz. Bu yağ asitlerinın sentetik şekilleri, erkek hayvanlarda östrus'lu bir dişiyle karşılaşmışlar gibi bir etkı yapmaktadır. Peki, neden bu koku yalnıs östrus'ta çıkıyor? Bunu yumurtalık hormonları sağlıyor; şöyle kj bu uçucu yağ asitleri vagina'daki bakteriler tarafından bazı doğal bileşiklerin parçalanması sonucu oluşuyor; bakterilere besin görevi yapan bu bileşiklerin miktarını ise dişilik hormonları belirliyor. Dişi domuzun çıttleşme pozısyonunun alması ıçın erkek domuzun kokusunu alması gerekiy Östrus'da dişilik hormonları or. Erkek domuzun sayla bezlerinde bulunan erkekleştirici kokosu nefesine geçiyor ve bu kok artınca bakterilerin besini ve dişi domuzu cinsel yönden uyarıyor. dolayısıyla kokulu maddeler artıyor. Ayrıca dışılık hormonlamuzun salya bezlerinde üç erkekleştirici olan gruplar halinde yaşayan dişilerin rı, vagina kaslarını kastırarak ve deriyi (androjen) steroıd gösterdi. Bu koku eryumurtlama devirleri önce düzensizleşir, sıcaklaştırarak bu uçucu maddelerin kek domuzun soluguna geçiyordu. Bu sonra tamamen kaybolur; fakat yanlarımiktarını arttırıyor. üç maddeden yalnız birinın, 5 <xandna bir erkek veya erkeğin kokusu konurÖzetlersek trıernelılerın dışilerı cinsel rostenone (testosteron benzeri) kokusu sa devirler tekrar 45 günde bir şeklinde kızgınlık sırasında vagina'larından uçucu bile dişi domuzun çiftleşme pozisyonu düzenli bir hal alır. Bu "erkek etkisi" yag asitleri salgılayarak erkekleri çiltleşalmasına yol açıyordu. 1980'de üç Alhayvanların eşzaman olarak östrus'a meye davet eder; ancak böcek feroman araştırmacısı (R. Claus, H. O. Hop girmelerini sağlar; bu sırada döllenme monlarında olduğunun aksine, bu kopon, H. Karg) yeraltında büyüyen çok şansı daha büyüktür. kular memelilerde mutlaka çiftleşmelezzetli domalan mantarının içinde bu yi gerektirmez. Bazı erkekler, kızgınlaşüç stoıoıd'den birinin bulunduğunu ve Fareler üzerinde araştırma tığını koku telgratlarıyla ılan edıp duran dişi domuzların bu nedenle domalan'ın dişilere metfilik bile vermez; diğer bazıbulundugu yerı keşfedip kazdığını ortaGeçen hattakı yazımızda sözünü ettılarıysa çılgın gibi koşa koşa bu davete ya koydular. gımız. gebe dişi farenin erkek varlıgider. En azındnn dişi maymunlarda Dığer bazı memelilerde erkeğin kokuğında düşük yapması olayına "Bruce "cazip bir dişi " yaratmada koku rol oysu salyasında değil idrarındadır. Kirpi etkisi" denmektedir. "Yabancı" bir ernarsu da tek etken degildır. Örnogin ve yaban adatavşanlarının erkekleri, keğin varlıgında düşük yapan fare, 34 Rhesus maymunlarında (al yanaklı mayçıftleşmek istedikleri dişinin üzerine idgün sonra yenıden yumurta yapar ve mun) bir erkek bazen kızgın olmayan bir rarlarını yaparlar. Muhtemelen dişinin "yabancı" ile çiftleşir. Bu olayın nedeni dişiyi tercih eder; birazdan tarelerde göağzına giren idrar, onun Jacobson orgatam bılinmemektedir. Yalnız çeşitli korecegimiz gibi bu husus, çocukluk anınını uyarır. Bazı memeli türlerinde dişi, kulara maruz kalan farelerde hipofiz ve larıyla ilgilidir. ancak kokusundan hoşlandığı erkekle seks hormonları artar. Kokular burun hi birleşir; çünkü benzerlikler olsa da her pofizgonad eksenini çalışmaya zorlaErkekler de koku saçıyor: bireyin kokusu kendine özgüdür. maktadır. 1980'de Cambridge Üniversitesi'nden A. Rosser ve B. Keverne dişi Parfümle eş bulmak yalnız dışılerın tefarelerin, çiftleşmeden sonra birkaç saat Kokunun diğer rolleri: kelınde degildir. 19G1'de Fransa'da INdaha yanlarında kalması şartıyla, kendiRA'dan J.P. Signoret ve F. du Mesnil lerini gebe bırakan farenin kokusunu Koku yalnız eş bulmada rol oynamaz. östrus halindeki dişi domuzun çiftleşhatırladıklarını gösterdiler. Çiftleşme sıFare, sıçan vb. gibi kemiricilerde yume pozisyonu alması için, damızlık errasında dişinin salgıladığı noradrenalin, murtalık devirlerini de koku düzenler. kek domuzun kokusunun şart olduğunu erkeğin kokusunun koku soğanında bel35 yıl kadar önce Hollandah S. Van der gösterdi. Birkaç yıl sonra Bristol Ünıverleğe alınmasına hizmet etmektedir. NoLee ve M. Boot'un çok değerli araştırsitesi'nden R.I.S. Patterson, Erkek do radrenalin karşıtı ilaçlar verilen dişi faremaları şunu gösterdi; 30 bireye kadar ler, kendilerini gebe bırakan erkeğin kokusunu hatırlamaz ve bu nedenle onun yanında da düşük yaparlar. Dişi farenin, "baba" farenin yanında düşük yapmayışı, onun kokusunu hatırlamasındandır. Tabii ki her gebelikten sonra dişi fare koku belleğini "sıfırlar". Kokular yavruların büyümesinde ve psikoseksüel gelişmesinde de rol oynar. örneğin fare ve tarla sıçanında dişi yavrular erkek kokusu duyarlarsa çok çabuk, dişi kokusu duyarlarsa daha geç büluğa erişirler. Aynı şekilde domuz yavrularının dişileri, doğumdan hemen sonra erkek domuz kokusunu veren androsteron'la temasa gelirlerse daha hızlı östrus'a gırerler 1986da John Hopkins Üniversitesi'nden T.J. Fillion ve E. M. Blass'ın deneyleri de çok öğretici oldu. Yenı doğmuş sıçanların annelerinin vagi'nasına ve memelerine limon kokusu veren sitral sürüldü. Bu kokuyla büyüyen erkek fareler ileride ancak vagina'sına sitral sürülmüş (limon kokan) dişi farelerle çiftleştiler; normal dişi farenin vagina kokusu onla'ra çekîci gelmedi; bu "limon kokusuna tutkun" erkekler, dişilik kokan farelerle hiç ilgilenmedi! Muhtemelen çocuklukta'kullaFarelerde görülen "erkek fare etkisi" bir arada yaşayan dişi nılan koku hatıraları cinsel istekte farelerin eşzaman olarak östrus'a girmelerini sağlar ve bu önemli bir rol oynuyor arada döllenme şansı çok büyük olur. Annesinde farklı bir koku algılayan minik erkek fare ileride aynı kokuyu taşıyan dişi Recherce, Eylül 1989 ile birleşiyor. Derleyen: Doç. Dr. Selçuk Alsan 49912