Katalog

B I LG İI L E T İ Şl M D Ü N Y A S I H A F T A N I N G Ü N D E M İ Bilgisayar ve Internet Huzııiuyan: Nezihc Bahar D E G I L Internet ile ilgili olarak en Genetikçiler zor durumda... Amehkan İnsan Derneği Toplulugu'nun (ASHG) Minneapolis'de yapılan dev kongresinde, genetikle ilgili 4 bini aşkın bilimci toplantıdan toplantıya koşuşturuyor. Herkes, biryıl boyunca yapılan bilimsel çalışmalardan elde edilen verileh, yeni bilgileri elde etme telaşı içinde. Sabah 8'de başlayan koşuşturma, 1 saat öğle ve 1,5 saat akşam yemekleri aralannı saymazsak, gece 10'a kadar sürüyor. Sunulacak, tartışılacak o kadar çok şey olunca, demek ki konulan 4 günün normal mesaisine sığdıramıyorlar. Şöyle bir havasını koklamak ve günümüzde büyük umutlar bağlanan genetiğin nereye doğru yol aldığının ipuçlarını yakalamak yeterli olacak, diye düşünüyorum. Kaliforniyalı dostumuzla sohbet ediyoruz. Soruyorum: Bu kadar çok konuyu kongreye yığmanın bir anlamı var mı? Kongrelerde bilimsel dergilerde yayımlanmış, iki üç yıllık eskimiş konular da ele alınmıyor mu? "Burda eski konu konuşulmaz," diyor kesin bir dille. Peki genetikçilerin beşon yıl önce dünyaya aşıladıkları büyük umutlar boş çıkmadı mı? Kalıtsal bir dizi hastalığın genetik tedavisi hayallerine ne oldu? Bay Packman, evet diyor, "orada önemlizorluklar var." Genetikçiler şu sıralarda ateş altındalar. Milyarların akıtıldığı araştırmalardan pek fazla bir sonuç elde edilememiş durumda. Evet insan genomu çözülüyor. Ancak elde edilen bu bilgilerin salt akademik düzeyde kalmaması gerek. Kaç yıl oldu gen tedavi başlayalı? 5 yıl öncesine kadar uzatabilirsiniz. Peki sorun nerede? Dostumuz, gen tedavide çarpıcı bir başarı elde edilememesini, teknik yöntemlerin henüz yeterince geliştirilememesinde görüyor. Gen tedavinin alt yapısı hazır. Ancak örneğin dışarda hazırlanan doğru kalıtsal malzemelerin insana nasıl aktarılacağı konusunda geliştirilen yöntemler yetersiz. Sorun belki de çok daha derinlerde. Henüz bilinmeyen neler çıkacak araştırmacıların karşısına acaba? * * * • * İNTERNET GÜVENLİ çok sorulan sorulardan biri Internet erişimi (CyberSpace) içinde alışveriş yapmanın emniyetli olup olmadığıdır. Uzmanlar Intemet'te hiçbir şeyin emniyetli olmadığını söylüyorlar. Gittikçe artan sayıda kullanıcı Internet'e bağlanırken emniyet kusuru konusu artan bir önem kazanıyor. Internet erişimi sağlayan şirketler soruna çözüm bulmaya çalışmaktadır. Internet üzerinde bankacılıkta güvenli mali işlemler vaadediliyor. Ama Berkeley'deki Kaliforniya Üniversitesi araştırmacıları Internet'te hiçbir şeyin güvenli olmadığını söylüyor ve uyarıda bulunuyor: Bir başkası dosyalarınıza erişebilir ve varsa kredi kartı numaranızı alabilir. Internet yazılımlarından birinin yapımcısı olan NetScape yazılımını geri çekip geliştirmek zorunda kalmış, güvenlik özelliklerini arttırmıştır. NetScape gibi pek çok kişi emniyetli bir yapının devrimci bir yapı anlamına geldiği görüşünde. NetScape, NetScape Navigator adlı programının 2. versiyonunun Beta kopyasında kusur bulanlara oluyor. Bu yazılımı geliştirenler tıbbi tedavi ücretlerinin azaltıiması yolundaki eğilime yanıt vermiş oluyorlar. Sistemi kullanan hastalar için bilgisayarh vizite ücretı yalnızca 1.5 dolar. Bazı sağlık kuruluşları yazılımı kullanmayı düşünüyor, fakat hasta ve doktorların pek rahat olmayacakları endişesinı taşıyorlar. Şimdiye kadar 15.000 hastada test edilen sistem biraz göz korkutucu olabilir, ama pek çok hastanın zevkle kullandığı da gözlenmiş. Sistem doktorların ünlü kötü el yazısı reçeteleri açısından da çözüm getiriyor, reçeteyi bilgisayar hazırlıyor ve yazıcıya gönderiyor. net üzerinde geliştirilen yeni bir teknoloji (Internet Phone) dünyanın her tarafındaki arkadaşlarınıza ve ailenıze Internet üzerinden telefon etmenize olanak veriyor. Üstelik maliyeti de normal teleton ücretinin çok altında oluyor. Kuşkusuz böyle bir bağlantı için bir PC, modem ve bilgisayara takıiacak ses kartı gerekli Bunlar da yüzlerce Dolar ediyor. Ama zaten başka amaçlar için de kullanılan sistem bir kere kurulmuş olduktan sonra telefon işi çok ucuza geliyor. Limitsiz kullanım olanagı var. Görüşme yapacağınız kişilerde de ilgili yazılımın olması gerekiyor. Internet üzerinden telefon görüşmesini sağlayan yazılımın fiyatı 70$, şimdi ücretsiz bir t a n 111 m versiyonu I nt e rnet'te bulunuyor Yap1 an 1 bazı telefon görüşmelerinde geleneksel telefon sistemindeki görüşmelerle kıyaslanabilecek kadar iyi kalitede iletişim sağlandığı bildirıliyor. "Internet Phone" sistemi iyi tasarımlanmış, menülerle aradığınız ısme erişip bağlantı kuruyorsunuz. Pek çok kişi bir kaç dakika içinde kullanmayı öğreniyor. ifadesiyle "Home Office" (ev ofisi) kullanımı yaygınlaşıyor. Gittikçe daha fazla insan, evlerindekı bılgısayarları kullanarak para kazandıkları işler yapıyor. Pek çok kişi yatak odasının bir köşesine bilgisayarını yerleştiriyor ve orada çalışıyor. Ev ofıslerı için bıl gisayara ek olarak bazı cihazlar gerekli. En ideal olanı pek çok işlevı olan makınelerden kullanmak. Brothers'ın MFC 4500ML adlı ürünü böyle bir ürün. Hem yazıcı, hem tarayıcı, hem fotokopi hem de faks olarak kullanılıyor. Dakikada 6 sayfanın çıktısını veren makinenin fiyatı 1000 $'ın altında. Canon MultıPass 1000 de böyle çok işlevli bir ürün. 70 sayfayı belleöinde tutabilen makinenin fiyatı 700 $'ın altında. lence dünyasında en çok söz edilen ürünlerden biri "Toy Story" adlı film. Toy Story Tom Hanks ve başka ünlü sanatçıların seslerinin kullanıldığı, çocuklar için hazırlanmış bir bilgisayar filmi. Toy Story'nin dağıtımı CD lerle yapılacak. * INTERNET PHONE mter ödül vereceğini belirtti. Bu yazılım güvenlikte kusur varsa yakalayıp, ku3uru düzeltiyor. Güvenlik eksikliği Internet'teki programların kredi kartı numaralarına erişebilmesine olanak veriyor. Suça eğilimli kişilerin yüzlerce hatta binlerce kredi kartı numarasına erişmeleri mümkün. Gelecekteki bilgisayarlaşmış bankacılık işlemleri daha da büyük tehlike arz ediyor. Şimdi Internet üzerinde yalnızca bakiyenizi kontrol edebiliyorsunuz. Ama ilerde çevrimiçi bankacılık para transferi için kullanılabilecek. Yetki kodunuzu ele geçiren biri sizin hesabınızdan kendi hesabına para aktarabilir. Şu anda uzmanlar en iyi korunmanın kendi bilgisayarınıza Internet'den herhangi bir program aktarmamak olduğunu belirtiyor. Sağlık hizmetlerinin artan fiyatları karşısında tıbbi bakım konusunda yeni yollar aranıyor. En son çözümlerden biri Internet bağlantısıyla sağlık yardımı almak. Bu konuda bir çözüm de Bilgisayarh Hasta Yönetim Sistemi denen özel yazılımın kullanılması, bılgısayarların hastalarla ilgilenmesi. Bir bilgisayarh bekleme odasında hasta bilgisayara hastalığının geçmişiyle ilgili gerekli bilgileri veriyor. Doktor da sonuçları izliyor veya hastayı görüyor, değerli zamanını daha iyi kullanarak hastaya yardımcı * EVDEKİ İŞYERİ Ingilizce * INTERNET VE SAĞLIK Genetik tedavide başansızlık genetikçilerin moralini bozmuş değil. Bir çoğu, insan genetik biliminin pek yakın gelecekte özellikle ilaç sanayinde devrim denecek patlamalaryapacağı görüşünde. Ancak ABD'de kötü ekonomik koşullar nedeniyle genel olarak bilimsel araştırmalara ve özel olarak da genetik çalışmalara verilen paraların bir kısmının kesilmesi, genetikçileri ayağa kaldırdı. Kongrede protesto için imza kampanyası yürütülüyordu. *** Insanın kalıtsal özelliklerinin yüzde 75'inin ayrıntılı kromozom haritasının belirlendiği söyleniyor. Örneğin Amerikalı genetikçi National Center for Human Genome Research'ün başkanı Francis Collins'e göre, 2003 yılına kadar insanın kalıtsal özelliklerinden 3 milyarı, yani yüzde 99'u anlaşılmış olacak. Insanın 80 bin kalıtsal bilgisini içeren gen kütüphanesinden balık avlar gibi gen avlıyorlar. Bugüne kadar tek tek organlardaki 30 bin gen veya gen parçasının yeri belirlenmiş. Bazıları gen avlarken, bazıları da, örneğin Almanlar, keşfedilen yeni genlerin moleküler görevlerinin ne olduğunu araştırıyor. Bu çalışma içinde, öldürücü yaygın hastalıkların nedenlerinin anlaşılacağı umudunu taşıyor genetikçiler. Kanser, şeker hastalığı, Alzheimer veya kan dolaşım hastalıkları gibi kitlesel öldürücü hastalıkların, birbiriyle ilişkili çok sayıda gendeki değişikliklerden kaynaklandığına inanılıyor. Örneğin bazı genetikçiler, sözgelimi yüksek tansiyonda 300 ayrı genin, şekerde, Alzheimer'de onlarca genin "parmağı" olduğuna inanıyor. Bazı genetikçilere göre organizma, gen çalışmalannın bir ağı gibidir. Çok ender kalıtsal hastalıklarda ölüm nedeni sadece bir gen olabilmekte. Science dergisinde yayımlanan makalelerinde Harley McAdams ve arkadaşları gen ağlarının bilgisayarda simülasyonu ile genlerin nasıl ortak çalıştıklarının anlaşılabileceğini belirtiyor ve İnsan Genom Projesi'nde böylece ileri biradım atılabileceğine işaret ediyordu. Şu var ki, genetik bilimciler gen konusunda bir üst bakış geliştirme uğraşısı içine girdiler. Kimbilir, belki de çıkış yolu oradadır. *** Gelecek cumartesi yeniden birlikte olmak umuduyla. * TOY STORY Bilgisayarh eğ Cumhuriyet BİLİMTEKNİK • No: 452 18 Kasım 1995* Basan ve Yayan: Yeni Gün Haber Ajansı A.Ş. • Genel Yayın Yönetmeni: Orhan Erinç • Genel Yayın Koordinatörü: Hikmet Çetinkaya • Yazı Işleri Müdürü: Ibrahim Yıldız (sorumlu), Dinç Tayanç • Yayın Yönetmeni: Orhan Bursalı • Grafik Yönetmeni: Tüles Hasdemir • Reklam: Medya C. 4523