Katalog

Bİ L İ M UZA Y l HAFTANIN GÜNDEMİ Komşumuzun evinden göpülen manzara Bulgar gökbilimcilerin uzayda yeni bir gözlemi ,dünyanın ilgisinî çekti. Bizim ise uzaya açılan penceremiz yok. M.A/İA Iptir ODTÜ Fizik Böl. eçen yaz astronomların çok ılgısını çeken MVVC560 adlı gökcismı az rastlanır marıfetler gösteriyor Ellı yıl önce Amerıkadakı büyük Mounl Wllson Gözlemevi nde keşfedılen bu cısımle o zamandan berı pek ılgılenılmemış Oysa bu kaynağın ışığı renklere ayrıldığında. ıçınde bıze doğru sanıyede 6000 kılometreyı bulan hızlarla hareket eden hidrojen gazı bulundugu anlaşıldı Hıdrojen atomları, dığer butün atomlar gıbı, o atom turune has bellı dalga boylarındakı ışığı geçırmezler Bu dalgaboyları ışık orneğın bır prızma kullanılarak renklere ayrıldığında. karanlık çızgıler olarak kendılerını renk sıralanmasında (tayf, spektrum) bellı ederler Eğer kaynak bıze gore hareket edıyorsa, karanlık çızgılerın dalgaboyları durağan bır kaynaktan gorulen dalgaboylarından farklıdır lyte Doppler olayı denen bu kayma ıle uzak gokcısımlerının hızları olçulebılıyor MWC560da sanıyede 6000 kılometre hızla hareket eden hıdrojen gazının varlığı bu yontemle komşumuz Bulgaristan'ın Rojen Ulusal Astronoml Gözlemevi'ndekı 2 metre çapındakı teleskopla gozlendı Son yırmı yıl ıçınde parlaklığı yaklaşık on kat artan MVVC560, OcakMart 1990 tarıhlerı arasında yapılan gozlemler sırasında da yuzde yırmı kadar parlaklı artış ve azalmaları gostermış Bu etkınlıklerın yanında MWC560'ı benzersız bır kaynak yapan ozellık çok buyuk hızla madde puskürtmesı llk değerlendırmelere gore, burada bır kırmızı dev yıldızla bır beyaz cuce bırbırı etrafında donuyorlar Cuce dev eşının atmosferını çekım alanıyla emıp kendı uzerıne aktarıyor Aktarılan madde done done, cuce etrafında bır dısk oluşturarak ınıyor cuceye Bır kısım madde de dıskın donme eksenı boyunca gozlenen buyuk hızlarla puskurtuluyor Bu senaryo akla yakın, doğrulanması başka gozlemlerı beklıyor G ye, Sanduleak'e de değınıyor. Sanduleak en acaıp yıldızların sabırlı katalogcusuydu ölumunden üç hafta önce yaptığı son çalışması Bulgar buluşunu ızlemek uzere yaptığı ve yıne Uluslararası Aptronomı Bırlığı sırkulerlerıyle yayınfadığı MWC560 gozlemlerı olmuş. Kıssadan Hisse Bulgar Rojen Ulusal Gözlemevi'nden Tomov, Kolev, Georglev, Zamanov ve Antov ve Atina Ulusal Gözlemevi'nden Yunanlı meslektaşları Bellas, ortak bır çalışmayla gozledıklerı bu manzarayı once Uluslararası Astronomı Bırlığı'nın telgraf ve bılgısayar ağlarıyla butun dunyaya ulaştırdığı sırkulerde, sonra da Nature dergısınde yayınladılar Nature'da aynca tanınmış Amerıkalı astronom Margon'Astronomi'de Glasnost" başlıklı bır tanıtma yazısıyla Bulgar katkısına dıkkatı çektı Margon yazısında geçen yaz olen bır başka Amerıkalı gökbılımcı Komşumuzun evınde görünen gokyuzu bızım de tepemızdekı aynı gokyuzu Uzay. gızlerını bakabılen herkese sunuyor Komşumuzda (Dunyanın tum gelışmış ve bırçok gelışmekte olan ulkesınde olduğu gıbı) aynı manzaradan neler neler çıkarabılen bır pencere var 2 metre çapında bır teleskop Ulkemızde en buyuk teleskop 48 santimetre çapında Uzay çağı, bılgı çağı denıyor ama uzaya bundan buyuk bır penceremiz yok Bu kuçuk teleskoplarla spektroskopı yapmak, yıldız ışıöını renklere ayırmak mumkun değıl Ote yandan ıklım ve goruş şartları açısından dunyadakı en lyı gozlemevı yerleriyle rekabet edecek yerlerımız var Ulkemızdekı astronom sayısı 1985te 45ı doktoralı olmak uzere 75 kışıydı Kamuoyumuzda uzaya ve gokbılımlerıne karşı buyuk ılgı var Hatta cıddî amator gozlemcılerımız de var Bu kıssanın bır hıssesını, benzer başka kıssaları da bılen Turk gokbılımcilerı çoktan çırkarmışlardı Türkıye'dekı bütun astronomı bolumlerının, gozlemevlerının, astronomıyle de uğraşan fızık bolumlerının ve tek tek astrcnomların da hemen tumunun çabalarıyla TUBİTAK bünyesınde bır Ulusal Gözlemevi yer seçımı proıesı gerçekleştirıldı Mükemmel bır gözlemevi yeri Antalya yakınında Bakırlıtepe de bulundu. Uluslararası gozlemevı yer seçımı standartları kullanılarak yapılan bu çalışma çok detaylı bır teknık raporla 1986da TUBİTAK'a sunuldu Sonuçlar 1989da Avrupa'nın onde gelen astronomı ve uzay bılımlerı dergısı Astronmy and Astrophysics'te yayınlanan bır makaleyle bılim dunyasına duyuruldu Yanı bızım de penceremızı açmamız ıçın gereken bırıkım ve teknık çalışma tamam Bu konu "bızde olmaz" dıye ulusal komplekslere kapılacağımız konularda olmamalı TUBİTAK'ta son zamanlarda görülen yenı canlanma ıle bırlikte gökbılımcılerımi7 herhalde konunun ıkınci aşamasmı, bır ulusal gozlemevı kurulmasını gundeme getıreceklerdır Hemen butun astronomlarımızın katıldığı yerseçımı araştırmasının hıkâyesını gelecek yazıda ele alaca ' iliınin hinleree disiplinde uzınanlaşınası ve derinliklere dalınası, bilimi günlük yasuından giderek koparmakta ve sokaktaki vatandasın hi/imle iliskisi, salt bilimin ürünkrivlc vh. doğrııdan lemasıyhı sınırlanmcıktıutır. En azımhın hıı ıhtnıııı, utoın araştırınalarının, nıoleküler hiyo/ojiııin, elektronigiıı vh. hugıın uğraştığı alanlar ıçın fuzlasıyla geeerlulir. Bıtrada vahancılasnuının somut yansmuısı, dilde çok herrak görülmektedir. Karşınızdaki uzınaıı komısıııuı çok luıkimdir, ivi anhıtnuıktıidır anıa anlattığı size çok vuhtıncıdır. Hatta hazt'iı sözcüklerin hi/e ııe aıılama gcldiğini unlamazsmız. O konııda hıızı tenıcl hilgilerden, kavramhırdan uzaksanız, konuyu izlemeniz olanak.sızdır. Bu durıımu fcırktı konulann uzımııu hilim adamlan arasında hi/c gozlemleyehilırsmiz. Hatta. sözgolinıi hir ıızınan doktor ile bir moleküler hivoloğun nnıtlaka anlayıcuklarını sannuık da doğru değildir. Ozetle bitim dünvasında giderek bir "bahil kuMefine" sdzkonıısıı ıkcn. bilime meraklı vatcmda^lar ıw yapsın.' Biliın Teknik gihi popiılcr hı/ım dergileri i}te hunun içın varlar. Gidcrck karnuışıklasan biliın diinvasnia hiliınc ıncraklılar arasında, hatta biliın adamlan arasında bir köpri't kurınak, popüler biliın dergilerinin. IV de hilinı vavınlannın baslıca görevı olııyor.. Ülkemizde bu görevin, olınası gerektiğigihi, mükemmelyapıldığını sövk'veınivoruz.. Bııııun başlıca ncdcnlvrinden biri hatıda artık kııruınlaşan biliın gcızetecisijgazi'tecıliğı geleneğinin ///'( olınaınası isc. ıkincı ve belkı de daha teınel nedenlerındcn bırı de biliın diuıyasının. biliın adanılarının "anlasılır olınak" gibi bir dertten voksunluğudur. Hatta "hövle urııdan dergilerde" anlaşılır vazı/ar vazınavı biliınsel kariverini' Yakıştıranuıvanhınınız veva hövle bir çahtivı gereksiz gorenleriıniz de vardır ınutlaka. Biliın üretmek palıalı hır olaydır. hılını adaınının arastırınaları i<,in parava ıhıivaeı vardır. Bııtı ülkelerinde . özellikle ABD'de araştırına Hİn para bulınak. aslanın ağzıııdan ekınek kapınak deınekıir. Bııııun n ııı vapaıağı işi öneınsetınek. topluınu huıuı inaııdırınak. bir kaınuo\ıı varatınak zorundadır hilim adaını. Bu çahanın olmadığı yerde bır çok sev de vok deınektir.. Bu konularda eınek hareayan. çok da başarılı olan arkadaşlanınız nıhavet ortava çıkınava başlaınıştır. lleni biliın dünvası. lıeın hilinı dünvası dıy ı\ in ııe sevindiriı i bir ge/isnıe. hir kuzam,! Gelecek eıımartesive kadar i>üzelgünler dileklerıınizle... B O K U R D A N BİZE Ben bb'yle bir ilaç duymadım. Alkol konusuyla ilgili görüş 7 Nisan 1991 tanhli Cumhuriyef'te, Doç. Dr. Mansur Beyazyürek'le alkol üzerine söyhfiyi okudum. Ancak, birtakım görüflerimi belirimek iiiiyorum: 1. "Alkol erkekliği öldürüyor" diye manşet atmifsınız. Ancak; alkolün bu konuda paradoxalite gösteren etkisini beliıimek gerek. Kimi araştırmacılar, alkolün afrodızyak (cintel gücü, daha doğrusu istoği arttıncı) etkisi olduğunu ileri sürmekteler. Alkol, kifide kötü olan morali basktlar ve çekingenliği kaldtrır. flöy/ece de cinsel arzuyu arttırabilir. 2. "Alkolün kanser oluşumuna etkisi." Alkol bağımlılarında, ağız, farenks, larenks, özolagus, mide ve akciğer kanserleri olufma riski fazladır (alkol boğımltsı olmayanlara göre 22.5 kat fazıa). Ancak bu karsinojenik etkı mekanizması tam olarak bilinmiyor. 3. "Alkolizmde kullanılon bir ilaç: Aıiemus." Acaba, etken madde olarak "disülfirom" içeren ve bizde de bulunan ve kullanılan "Antabus" mu? Çünkü, etki mekanizması "Aıiemus" dediğinizle aynı: Yani; alkol, aldehit basamağında durur ve kanda asetaldehit birikimine bağlı olarak kızarıklık, mide bulantısı, rahatsızlık vb. etkiler görülür. Bu konuda beni bilgilendirmenizi rica edebilir miyim. I. Bülant Yılmaz/Ankara Bilim Teknik'in notu: Kastedilen, "Antabus"tur. Gazetede yanlıslıkla Artemus olarak çıkmıstır. Cumhurıyet Matbaacılık ve Gazetecılık T.A.Ş. • Pounded by Yunus Nadl 1924 • Editor in Chief' Hasan Cemal * General Manager Emlne Uşaklıgll • Managing Editor: Okay Gönensin • Editor: Orhan Bursalı • Page Editor Tules Hasdemir. 2173