Katalog

K I SA K I SA ZOOLOJ İ Başka gözlerle Hayvanlar da dünyayı blzlm gördügümüz glbi ml görür? Kelebek, slnek, böcek, kurbaga, balık, köpek, kuş, denlzklrplsinln gözü ile dünya nasıl görünür? Hayvanlar da renk aynmı yapablllr ml? Gözlerl Ile degll de baska organlan Ile gören hayvan var mıdır? Vehbi Belgil H Yüzde 25 yakıt tasarrufu er turlu kalonfer kazanının önune kolayca monte edılebilen, kömürü verimli ve dumansız yakan bir kalı yakıt brülöru (önyak) geliştirildi. Önyakın yakma sıstemınde, yanma hücresıne girmeden önce ısınan kömurün yapısındakı gazlar, kontrollu bıçımde açığa çıkartılarak optımum mıktarda hava ıle karıştırılıp uygun koşullarda yakılıyor Böylece hem duman oluşumu önleniyor hem de kömur katı ve gaz kıstmlarıyla tam olaıak yakıldığında yanma verimı yükseliyor, Dolayısıyla önemlı bir yakıt tasarrufu sağlanıyor. önyaklı kazan ıle yapılan kıyaslamalı testlerın yaklaşık %25 yakıt tasarrufu sağladığı belırtılıyor Fueloıl'lı kazanların önyak uygulanarak kömurlüye dönuşturulmesı halınde ıse, yakıta odenen para mıktarının %5070 oranında azaldığı hesap edılıyor. önyak hava kırlılığını de önlemektedır. TSE laboratuvar test raporlarına gore is ve duman 0/o9093 oranında azalmaktadır. ISKON (Isıl Teknolojı ve Çelık Konstrükslyon Endüstrı A.Ş.j'un gelıştırdiği yerli üretim, önyak kömürlu ve tueloıl'lı tum kazanlara tadılat ve ek masraf gerektlrmeden kolayca uygulanabılıyor. I Yaşamın başlangıcı Y aşamın başlangıcıyla ılgılı başlıca gızemlerden biri kimyasal yapı bloklarının (amlno asıtler, formaldehıt ve sıyanıtler) nasıl yoğunlaşıp bırleşerek karmaşık kimyasal bıreşımler oluşturduklarıdır Bazı bılımadamları, bazı tur balçıkların "fırın" ışlevl gorup kimyasal olarak, basit bıreşımlerın proteınlen oluşturmasına neden olduklarını ılerı suruyorlar Ancak, ABD'lı bıyokimyacı Gustaf Arrhenius'un yenı bir savı var: Yaşamın ılk kimyasal itışı balçıktan değil, pastan aldığını duşünuyor. Arrhenius, laboratuvarında, paslı demır unsurları, karbon dıyoksıtle doygunlaştırılmış ve morötesı (ultravıyole) işınların etkısıne bırakılmış suda çözelttı Bu unsurlardan özellıkle bırı, ferroferrık hıdroksıt hıdrat karbonat adlı parlak yeşil pas, yeryüzündekı yaşamı ır\şa eden nükleık asıtlerın başlıca unsurlarından olan sıyanıtın "yoğunldştırıcısı" olabilır Arrhenius, bu deneyın, bazı koşullar altında pasın organık unsurlar üretmeye yetkın olduğunu gösteren ılk deney olduğunu belırtıyor (M.A. Omnl, Aralık 87) naanoglu, bu sorulann yanrtlarını, önce, sırt merak ettiği için ögrenmey çalıatı. Sonralan, canlıların bu özelllkterlnl, kendl Işlnde kullanma amacı II* AOrendl, hâlâ da ögrenmeye çalısıyor. Bugün, bu özalllklerin mekanlzmaaını anlama yotu Ile oniarn benzer makirta lcat aiınak için çaba harcanıyor. Denlzde erimla oksljeni baItflın, aolungaclan Ile nasıl suzüp kullandığını ögrenmek, denizaltılaıda da aynı yöntemın uygulanmasını sağlemaz mı? Hayvanlar birçok bakımlardan incelenebılır Zoolojı, hayvanların tumu hakkında genel bılgı verır Fızyolojı, hayvan bunyesınin yapı ve görevlerini ınceler 50'lerde kurulan bıyonık, organların otomatık çalışma sırlarını bulmaya çalışır Sıbernetık bu bllgılere göre makıne başka bir deyışle, yapay zekâ uretme amacındadır Bılgısayar, bu yolda atılmış adımlardan bırıdır Bıyonık gelıştıkçe sıbernetık de ge<ışecektır Bu nedenie aşağıdakı açıklamalar, okuru hayretten hayrete duşurerek bırkaç dakıka eğlendırme amacını değıl çağdaş bılımın nereden nereye gıttığını göstermek maksadına yönelıktır Kalebekte blleflk göz Kelebeğın btleşık gözunun arkasından, güneşlı havada, bir çıçeğe baktığımızda, bız, bir değıl, bıleşık göz sayısı kadar (bın dıyelım) çıçek göruruz Çıçeğın yukarısında da yıne bın tane guneş Ama çıçeğı ve guneşı kelebeğın beynı ışledığı takdırde, böyle bın değıl, tek bir göruntu oluşur Çunku, beyın, yalnız gözle değıl, butun duyu organlarından gelen bılgılerı hayvanın gereksınmelerıne göre Işleyen bir tur "bılgı ışlem merkezı"dır Kelebeğın beynı (aslında, gören, göz değıl, beyındır) çıçegı, uzerıne konulacak tek bir cısım gıbı görur Köpek renk görmez Kopeğın dunyası bızımkı gıbı renk cumbuşu dunyası değıl, sıyahbeyaz bir ruyadır In san ve maymun gözunun retına tabakasında hunı bıçımınde (cones) renk hucrelerı vardır Bunların, uzerterıne duşen ışık, kimyasal bir ışlemle, beyne renk dalgaları gönderır Bu yolla bız, bir renk denızı ıçınde yaşarız Köpeğın gözunde böyle renk hucrelerının buiunmayışı, hayvanın renk köru olmasına yol açmıştır Ancak, avını, dınleyerek, koklayarak bulduktan sonra koşarak yakalayan köpeğın renge ne gereksınmesı olduğu burada sorulabılır Çunku, başı ve burnu hep yerde olan köpek, burnunu gözunden daha çok kullanır Hızla koşan hayvan, gözlerını daha çok engellerı aşmada kullanır Bu ış ıçin de renge gereksınme yoktur Kaldı kı köpek koşarken daha lyı görur Hatta, kımı köpekler, durdukları yerde bıle, başlarını sert hareket lerle döndurerek görebilırler Tavşan, sulün, geyık gıbı hayvanlar duşmanlarının bu özellığını çok lyı bıkJıklerı tçın, ızlendıklerı zaman, hızla kaçacak yerde, taş sessızlığı ıle dururlar Köpeğın gözu, hareket halindekı canlılan daha lyı görur Kuş ls« renk görür Rengın görevı mesafelerı daha net belırtmektır Resımde, renk, boyut vennek, derinlık hi88i uyandırmak ıçın de kullanılır Kuş, konacağı dalı, agzına alacağı kurdu ve yemı lyıce seçebılmek ıçın doğayı renklı görmek zorundadır Kuş, cisımlen, baş özellıkleri ıle ayırt eder Saka kuşu göğsundekı guzel renklerle görunur başka kuşlara ingılız bılgın Davıd Lack, bir erkek sakanın avlanma alanına, kırmızıya boyadığı pamuktan, kuş buyukluğunde bir yumak koymuş. gerçek bir sakanın göğsunu ıse beyaza boyayıp aynı yere salmış Alanın sahıbı saka, gerçek saka ıle hıç ılgılenmedığı halde kırmızı yumağı rakıp saymış alanından kovmaya çalışmış Kuş, neden başka canlıların, daha çok baş özellıklerını goruyor da ayrıntılarını görmuyor? Hayvan bunu yaşam bıçımıne borçlu Hızla uçan ve avını uçarken görmek zorunda olan kuşun ayrıntı görmeye vaktı yoktur Kuş, atmacanın baş özellığını bir anda görmelıdır kı kaçabılsın Yemını oluşturan boceğı de, yıne uçarken görecektır Tavuk gıbı böcek yıyen kuşların gözlerındekı retına tabakasında, özel bir organ, bun ların böceğe duyarlılıklarını lyice gelıştırmıştır Bu tur hayvanlar, bızım farkına bıle varmadığımız böceklerı anında gorup yakalamaya hazırlanır Atın yatay gözbabegl Atın normal yaşam ortamı genış duzlukler, otluklar olduğundan hayvanın gözbebeklerı bu sonsuz düzlüklere göre bıçımlenmiş, yataylaşmıştır Hayvanın duşmanları da, havadan değıl, bu sonsuz düzluklerden gelır Kedl v« tilkl gözü Buna karşılık, kedı ıle tllkının gözbebeği daha çok yukarıdan aşağıya bıçımlenmıştır Bunların avları ya dalda, ya otlar ıçındedır Istakoz turunden kerevıtın gözlerı başının ustundedır Daha çok kayalıklar arasında yaşa yan hayvan, bu sayede, çevresını kuşbakışı görebıhr Ingılizcede "anablep" denen su yuzu balıöının gözu yukarıdan aşağı ıkı bölumİLdur Hayvan, alt yarı ıle suyun ıçını, ust yarı ile havayı görur Çunkü, anablep hem balık hem kuş yer En llglnç göz arıda Guzel bir bahçeye arkasından bakılacak en guzel gözun an gözü olduğu kabul edilir Çunku, bu göz, arının beynıne, sadece açılmış çıçeklerden mesaj gönderır Kurumuş çı Turto yengecının gözü çek, henuz açılmamış bir tomurcuk hayvanın işine yaramayacağı ıçin onun mesajının da beyne gıtmesıne de luzum yoktur Bu nedenie, arının dunyası, açılmış guller, menekşeler, elma çıçeklerı, şeftalı çıçeklerınden oluşmuş bir dunyadır Hele ruzgârın çıçeklerı sallaması, hareket ettırmesı hayvana, çı çeklerden bir dunya gösterır Rüzgârda sallanmayan çıçeklerı ise an uçarken görur Daha da ılgıncı, arının gözunun, bızım göremedığımız morötesı (ultravıolet) ışınları da görmesıdır Bu nedenie bızım sarıbeyaz bir ıpek halı gıbı gorduğumuz bir papatya tarlası arıya geceleyın ınışe geçen bir uçağa yerden yansıtılan projektörlerın yapacağı etkıyı yapar Çıçeğın nektar denen ballı kısmının uçları morötesı ışınları çok net yansıttığından, hayvan, balını nereden emeceğını kolaylıkla görur Ya ahtapot gözü? Ahtapotta billmsel bakımdan en ılgnıç özellık, ıstırıdye, denız tarağı, midye gıbı gözsuz hayvanlar turunden olan bu hayvanın ınsan gözü ustunlüğunde bir göze nasıl olup da sanip olduğudur Ahtapot renk görur Gözlerını oynatabılır (ınsan gıbı) Bunların goz merceklerı gözbebeklerı, retınaları ve bu gözlerle toplanan bılgılerı ışleyebılecek gelışmışlıkte, bir beyınlerı vardır Ahtapotun gözu, clsımlerın, canlıların sadece bir parçasını değıl, butununu ve ayrıntılarını da görur Denlzyıldızı v« klrplal Ya denızyıldızı, hıç gözü olmadığı halde nasıl olup da avı olan mıdyeierın ıstırıdyelerln kabuklarını şamfıstığı gıbı açarak ıçlerını yer? Yıldız, beş kolunun uçlarındakı ışıga du yarlı kısımlarla görur Bu uç noktalar avın uzerındekı kırık yerler olan karanlık noktaları hemen görup saldırıya geçer Denizkırpısı de yıldız gıbı derısındekı ışı ğa duyarlı noktalarla görur Bir gemınln, bir balığın, bir denlzyıldızının su ıçındekı gölgesı klrpinın duyarlı derisınde karanlık uyarısı yapar Karanlık 'se ya av ya duşmandır Hayvan, duruma göre, dıkenlerini ve zehırını hazırlar Sonuç Kedinln gözü Bütun bu anlattıklanmız, her hayvanın, sadece kendı ışlennı görmeye yetecek guçte bir görme sıstemının bulundugunu gösterıyor Bu arada, liselerımızde okutulan bıyolojı kltaplarına biraz dokunmak ısterım Bu derslerde, hayvanların yaşamı çevrelerı ve bırbirlerıyle ılışkılerı açısından belırlı ilkeler anlatılacak yerde sııi öğrencıyı hayret ettırmek açısından ele alınmaktadır Boyle bir derste, bılmem hangı hayvanların gözlerının basıt göz, bıleşık göz, oda göz biçımınde olduğunu öğrenen kımse, haklı olarak,' Bundan bana ne?" sorusunu kendı kendısıne sormaktadır Oysa, hayvanlar olsun, bltkıler olsun birbirlerı ve çevrelerı ıle Ilışkılerı aı ısından bir bütun halınde ele alınıp ışlenırse çok az öğrencının "Bana ne!" sorusunu soracağından emınim Aynı şey öbur dersler ıçın de geçerlıdır Dersler çağa ve bılımdekı son gelışmelere göre okutulsa her öğrencının kulak kesıleceğınden şuphe etmıyorum Derslere en ılgısız olanların bıle Çünku, "merak" butun canlılarda ortak tek noktadır.