Katalog

13 TEMMUZ 2022 ÇARŞAMBA Herkese Bilim Teknoloji Dergisi’nin katkılarıyla hazırlanmıştır. EVRENIN EN DERIN VE NET FOTOĞRAFI BD Havacılık ve Uzay Ajansı (NASA), Ja- nan teleskobun iki önemli hedefi de var: Biri Ames Webb Uzay Teleskobu’nun çektiği ilk 13.5 milyar yıl önce Evren’in bilinen ilk yıldızları- tamamen renkli fotoğrafı yayımladı. Dünyaya nın fotoğrafını çekmek; diğeri de dünyaya çok milyarlarca ışık yılı uzaklıkta olan galaksileri de uzak mesafedeki gezegenlerin yaşanabilir olup içeren fotoğraf, evrenin bugüne kadar çekil- olmadığına bakmak. miş en derin, en detaylı fotoğrafı. Fotoğrafta görülen aslında Southern He- OLIMPIYAT ŞAMPIYONU MO FARAH: Fotoğraf önce Beyaz Saray’da ABD Başka- misphere bölgesinde birden çok galaksinin nı Joe Biden’a gösterildi. Ardından da inter- toplandığı, Volans takımyıldızını gösteren net ortamında paylaşıldı. Biden, “Daha önce bir alan. Buraya verilen isim SMACS 0723. İngiltere’ye yasadışı hiç kimsenin görmediği imkânları görebiliyo- Galaksi topluluğu aslında Dünya’ya çok da ruz; daha önce hiçkimsenin gitmediği yerlere uzak değil, sadece 4.6 milyar ışık yılı uzak- bir şekilde getirildim gidebiliyoruz” dedi. ta. Ancak bu birçok galaksinin bir araya gel- 10 milyar dolarlık James Webb Uzay Teles- diği yerde, aslında çok çok daha uzakta olan omali doğumlu Olim- vatandaşlığının tek- kobu, 25 Aralık 2021’de uzaya fırlatılmıştı. Te- cisimlerin ışıkları da büyütülmüş şekilde gö- Spiyat şampiyonu ün- nik olarak “dolandırıcı- leskobun, ünlü Hubble Uzay Teleskobu’nun rülebiliyor. Bu da zoom lensinin uzay teles- lü atlet Mo Farah BBC’ye lık veya yanlış beyanlar- yerini alacağı söylenmişti. koplarındaki astronomik karşılığı olan “yer- yaptığı açıklamada, la elde edildiğini” söyle- Uzayda çeşitli incelemeler yapması planla- çekimi etkisiyle” mümkün olabiliyor. İngiltere’ye çocukken di. Yasal olarak, eğer do- yasadışı yollarla kaçırıla- landırıcılık yoluyla elde rak getirildiğini, hizmetçi edilmişse, o kişinin İn- BELDE 10 CM FAZLA KALINLIK ÖMÜRDEN 11 YAŞI GÖTÜRÜYOR olarak çalışmaya zorlan- giliz vatandaşlığı kaldırı- dığını söyledi. labilir. Ancak Briddock, Gerçek adının Hüse- Farah’ın durumunda bu- yin Abdi Kâhin olduğunu nun düşük bir risk oldu- belirten sporcu, Moha- ğunu açıklıyor. med Farah isminin, onu İnsan ticareti ve köle- Cibuti’den uçakla geti- lik algılarını sarsmak için Orta yaş göbeği alarmı renler tarafından verildi- hikâyesini anlatmak is- ğini söyledi. Farah, da- tediğini söyleyen Farah, ha önce Somali’den aile- “Benimle aynı şeyi yaşa- rta yaş döneminde çoğumu- siyle birlikte mülteci ola- yan bu kadar çok insan Ozun vücut ağırlığında sürekli UYKUSUZ rak İngiltere’ye geldiğini olduğunu bilmiyordum. olarak sinsi bir artış oluyor. Sade- söylemişti. Beni gerçekten kurtaran ce 10 cm fazla göbek yağına sahip KALMAYIN Belgeselde, avukat şey, koşabilmemdi” şek- olanların erken ölüm riski %11 da- Alan Briddock, Farah’ın linde konuştu. ha yüksek ve bu oran bel ölçüleri em erkekler hem de kadın- büyüdükçe katlanarak artıyor. Bu Hlar için uyku problemlerinin YABAN SÜMBÜLÜNÜN FAYDASI yağlanmanın sorumlusu olarak ya- vücut ağırlığı üzerindeki etkisi- nin hafife alınmaması gerekiyor. vaşlayan metabolizma gösteriliyor- Uyku kaybı karar verme yetimi- du. Yeni bir araştırma bu savı ta- Kedilerde parazitlere zi etkiliyor, kötü yemek seçimle- mamen çürüttü. Asıl suçlular hor- rine ve daha az egzersize yol aça- monlar, uykusuzluk ve stres. karşı doğal koruma rak kilo alımına neden olabiliyor. DSÖ, 44-60 yaş arası dönemi “or- Yeterli uyuyamamak, yağ hücre- edinanesi olarak ta yaş” olarak sınıflandırıyor. Or- lerimizde üretilerek açlığı engel- Kda bilinen yaban ta yaş dönemi, bedenimizin önem- leyen ve vücuttaki kalori düzen- sümbülü, aslanlardan li bir dönüm noktasına denk geli- lemesini etkileyen hormon olan evcil kedilere değin yor. Cildimiz gözle görülür şekil- leptin depolarının tükenmesiyle tüm kedigillerin oyna- GIDA TÜKETİMİNDE TUTARSIZ de gevşiyor, saçlarımız daha çok ilişkili. Uyku eksikliği, açlık hor- maya bayıldığı bir bit- monu olarak da bilinen girelin ağarıyor ve özellikle bel çevresin- yleyse formda kalmak için ne ki. Araştırmalara göre düzeylerini artırıyor. de yağlanma söz konusu oluyor. Öyapmalıyız? “Her gece en az ye- her iki kediden birin- di sekiz saat uyumuyorsanız, diyet Orta yaşlarda vücudun orta kıs- de görülen parazitlere teriyor. Kedinanane- yapmaya zahmet etmeyin,” diyen mında oluşan yağlanmanın so- karşı koruyor. si yaprakları hasar al- STRESI DE Bloomgarden, yeterli ve kaliteli uy- Araştırmalar, kedina- dığında böcekleri uzak- rumlusu yavaşlayan metaboliz- ku için de düzenli bir saatte yatmak nesi yaprakları arasın- laştırma özelliğine sa- ma gösteriliyordu. Ancak geçen UNUTMAYALIM ve mavi ışıklı ekranları kullanmaktan da yuvarlanmanın, ke- hip bir kimyasalı hava- Temmuz’da dünya çapında 6 bin- kaçınmak gibi basit şeyler öneriyor. dilere keyif vermenin ya salarak kediye pa- den fazla insan üzerinde yapılan Uykusuzluk yaşayanlar içinse uyku rta yaş, bel çevresinde yağ- yanında tıbbi bir işle- razitlere karşı doğal bir bir araştırmaya göre, metaboliz- hapı yerine, altta yatan sorunu hedef monlarının üretimini düşürmeye yar- Olanmanın başka bir etkenini vi de olabileceğini gös- koruma sağlıyor. mamız en azından 60’lı yıllarımı- dımcı oluyor, bu da uykuyu kolaylaş- alan bilişsel davranışçı terapiyi dene- de beraberinde getiriyor: Stres! za kadar oldukça stabil kalıyor. menin daha iyi olduğunu savunuyor. tırıyor ve kötü beslenmeden kaçın- Stresin kaynağı olan kortizol hor- mayı sağlıyor. Egzersiz ayrıca, yaş- Orta yaşta gıda tüketiminin daha monu, vücut fiziksel veya zihin- DIŞ ETI HASTALIKLARINA DIKKAT tutarsız ve kararsız olma eğiliminde landıkça bizi hareketli tutan ve meta- sel bir tehdit algıladığında üretili- bolik sağlığı iyileştiren kas kütlesini olduğunu ve bunun da sağlıksız bes- yor. Dahası, bazı insanlar strese Ağızdaki gizli bakteri lenme kararlarına yol açtığını belir- korumak için de faydalı oluyor. daha fazla yiyerek, sağlıksız gı- Bu nedenle egzersiz, kilo vermenin ten Pontzer’in önerisi ise beslenme- daları seçerek ve kilo alımına yol ye dikkat etmek ve egzersiz. Bilim in- ilk adımı olmasa da sağlıklı yaşamın açan diğer yaşam tarzı seçimleri- tehlikesi sorun yaratıyor güvencesi olarak nitelendiriliyor. sanlarına göre egzersiz, stres hor- ni yaparak tepki veriyor. iş ve diş eti sorunla- çok kişinin 40 ya da 50’li Drı; alzheimer, diya- yaşlarına kadar hasta- ganlarını çevreleyen yüksek mik- monlarımızda yaşanıyor. riski altında oluyor. bet ve kalp-damar hasta- lığının farkına varmadı- tarda viseral yağ ile güçlü bir şe- Kadınlar, erkeklerden daha faz- lıkları dahil pek çok sağ- ğını söylüyor. New York kilde ilişkili. Bu tehlikeli yağ, vü- la deri altı yağ dokusuna veya ge- Erkeklerde etkisi lık sorununa yol açabili- Ünversitesi’nden Prof. cudun insüline duyarlılığını bozan nel vücut yağına sahip olma eğili- Orta yaş civarındaki testosteron yor. Ağız sağlığı, beslen- Bei Wu’nun öncülüğün- Yılda 1 kilo alıyoruz hormonları değiştiren sinyaller minde olmakla birlikte kadınlar- eksikliği veya “düşük-T”, tahminler memizden genel sağlı- de 34 bin kişiyle yapılan üreten aktif hücrelerden oluşuyor. daki yağ, genellikle vücutta daha Araştırmalar, orta yaş döne- farklılık gösterse de 45 yaş üstü er- ğımıza her şeyimizi etki- bir araştırmada toplam- Viseral yağ ayrıca sitokin adı ve- eşit olarak dağılıyor. Buna karşın lediği gibi ölüm riski de da, dişlerini kaybeden in- minde çoğumuzun vücut ağırlı- keklerin %24’ünden fazlasında gö- oluşturabiliyor. Perio- sanların bilişsel zayıfla- rilen proteinleri vücuda pompala- erkekler doğal olarak viseral yağa ğında sürekli olarak sinsi bir ar- rülüyor. Tabii bunun birçok nedeni dontitis, dünyada en yay- ma riski, dişleri eksiksiz yarak bağışıklık sistemini de etki- daha yatkın oluyor. Kadınların me- tış olduğunu gösteriyor. Örneğin, olabiliyor: Travma, yaralanma, aşı- gın 11. hastalık. İngilte- olan kişilerinkine kıyas- ABD’deki insanlarda kilo alımına liyor ve enfeksiyonlara neden ola- nopozu sırasında, ana östrojen ste- rı alkol, böbrek yetmezliği, kanser, re’deki Central Lancas- la yüzde 48 daha fazla. biliyor. Bütün bunlar, fazla viseral roid hormonu olan östradiol mikta- ilişkin bir çalışma, bu rakamı 21 ilaç kullanımı, obezite, diyabet, uy- hire Üniversitesi Diş He- Demans riskinin ise yüz- yağın tip 2 diyabet, kardiyovaskü- rı azalırken viseral yağ da artıyor. ila 55 yaşları arasında yılda 0.5 ila ku apnesi ve yaşlanma gibi. kimliği Fakültesi’nden de 28 daha fazla olduğu ler hastalık, kanser ve kalp krizleri Orta yaşta östrojende yaşanan dü- 1 kg arasında gösteriyor. Farklı bir Testosteronun viseral yağlarda Sim K. Singhrao, bir- belirtildi. gibi riskleri büyük ölçüde artırdığı şüş, yağ hücrelerini doğrudan et- rol oynadığı biliniyor. Bloomgar- çalışma ise kadınların bu orta yaş anlamına geliyor. Öncelikle şunu kilemenin yanı sıra kiloyu etkile- den, “Düşük T’li erkeklerde testos- döneminde yılda ortalama 0.7 kg ‘GERI DÖNÜŞÜM IŞE YARAMIYOR’ aklımızda tutalım: Bu yağlanmada yen diğer koşulları da kötüleştire- aldığını ortaya koyuyor. teron takviyesi yapıldığında kas metabolizmanın suçu yok! biliyor. En önemlisi, menopoz sıra- kütlesinin arttığını ve yağ biriki- Bir çalışma, sadece 10 santi- Kuzey Carolina’daki Duke sında hormonlardaki düşüş ve bu- minin azaldığını biliyoruz” diyor. metre fazla göbek yağına sahip Üniversitesi’nden Herman Pont- nun getirdiği değişiklikler uykuyu olanların erken ölüm riskinin Düşük testosteron takviye alarak zer, “20-60 yaş arasında günlük etkileyebiliyor. Örneğin sıcak bas- kolayca tedavi edilebiliyor. Ancak %11 daha yüksek olduğu gösteri- yor ve bu oran bel ölçüleri büyü- yaktığınız kalori miktarı yaklaşık ması ciddi uykusuzluğa neden ola- normal hormon seviyelerine sahip dükçe katlanarak artıyor. aynı kalıyor” diyor. biliyor. Ayrıca kadınlar menopoz erkeklerin, testosteron seviyelerini Artan karın yağı, vücudun iç or- En belirgin değişim ise hor- sırasında depresyon ve anksiyete artırmaktan kaçınması gerekiyor. Her yıl 100 milyar parça plastik çöpe atılıyor Altıncı aydan sonra Süper solucanlar minik ngiltere’de mayıs aktivisti Chris Thor- İayında çevre örgüt- ne, “Bu dudak uçuk- geri dönüşüm tesisi gibi lerinin öncülüğünde latacak miktarda bir bağırsak florası değişiyor yapılan “Büyük Plas- atık” dedi. Everyday tik Sayımı”ndan çarpı- Plastic’in kurucusu engeli bir bağırsak florasının sağ- lastiklerin birçoğu çok zor çözünü- cı sonuçlar çıktı.100 Daniel Webb, BBC’ye Dlıklı bir yaşam için ne kadar önemli Pyor ve geri dönüştürmeleri de çok bin hanenin plastik açıklamasında, “Geri olduğu uzun bir süredir biliniyor. Sağ- zahmetli. Plastik atıkların çözünmesin- atıklarının sayıldığı dönüşüm işe yaramı- lıklı bağırsaklarda bakteri çeşitliliği- de bakteriler ve enzimler yardımcı ola- araştırmada ülke ge- yor. Bunu hepimiz bili- ni ne kadar çoksa o kadar iyi. Ameri- biliyor. Avustralyalı bir araştırma ekibi nelinde her yıl orta- yoruz. Eğer gerçekten kalı mikrobiyolog Matthew Olam yö- şimdi olası bir yardımcı keşfetti: Stra- lama 100 milyar par- geri dönüştürdüğümü- netiminde ekip, endüstri ülkelerin- for yiyen solucan. Her yıl yüzlerce mil- ça plastiğin çöpe atıl- zü düşünüyorsak böy- de, bağırsak bakteri çeşitliliğinin ni- yon ton plastik üretiliyor. Ancak onda dığı belirlendi. Araş- le devam edelim. An- çin fakir olduğunu araştırdı. Örneğin biri geri dönüştürülebiliyor. Mekanik ve tırmaya katılan ha- cak ürettiğimiz mik- Tanzanya’da yaşayan Hadza halk grup- kimyasal yöntemler çok zahmetli oldu- nelerden haftada 66 tarı azaltırsak attığı- yor. Son araştırma endüstri ülkelerin- dan büyük bir böcek (Tenebrionidae). larında çok daha çeşitli bağırsak bak- ğu kadar, çok fazla enerji gerektiriyor. parça plastik atık çık- mız plastiği azaltırız” terilerinin bulunduğu görülüyor. Hadza deki bebeklerde bazı önemli bakteri- Bu yüzden uzun yıllardan bu yana dev Queensland Üniversitesi’nden bir ekip tı. Araştırmaya öncü- dedi. İngiltere Başba- lerin bulunmadığını göstermesi açısın- bu hayvanları üç hafta boyunca stra- yetişkinleri bir insanın sahip olabilece- çöp dağlarını yok edecek hatta yeniden lük eden çevre kuru- kanı Boris Johnson da ğini en zengin bağırsak bakterisi çe- dan önemli. Bu bakterilerden bazıla- değerlendirilmesine izin verecek alter- for ile besledi. Kontrol grubundaki hay- luşları Greenpeace ve Ekim 2021’de bir oku- rı özellikle de gelişme evresinde anne vanlar kepekle beslendiler. Deney so- şitliliğine sahip. Bu topluluk yaşamla- natif biyolojik yöntemler araştırılıyor. Everyday Plastic, ge- lu ziyaretinde çocuk- rını avcı ve toplayıcı olarak sürdürdü- sütünün değerlendirilmesi için önemli. Avustralyalı bilim insanları şimdi bu nucunda straforla beslenen solucanlar ri dönüşümün kendi lara, “Geri dönüşüm Söz konusu bakterilerin eksikliği öte hem hayatta kaldılar hem de biraz kilo ğü için her zaman doğayla iç içe. Araş- tür bir biyolojik indirgeme süreci için başına bir çözüm ol- işe yaramıyor. Çözüm tırmaya göre, hangi ülkeye ait olursa yandan çocukları alerji gibi hastalıkla- yeni bir aday keşfettiler: Strafor marka- aldılar. Süper solucanlar minik geri dö- madığına dikkat çekti. bu değil” ifadelerini ra daha duyarlı hale getirebilir. Sonuç- nüşüm tesisi gibi. Strafor ağızda parça- olsunlar, doğumdan sonraki ilk aylar- sıyla tanınan, polistreni yiyen bir solu- Greenpeace’in plastik kullanmıştı. da bebeklerin bağırsak florasında her- lar bakteri çeşitliliğinde annenin kalıtı- can. “Süper solucan” olarak isimlendi- landıktan sonra bunlarla bağırsak bak- mı dışında, genel yaşam biçiminin de terileri besleniyor. Geri dönüşüm tesi- hangi bir değişiklik görülmüyor. Farklı- rilen Zophobas morio aslında larva ev- lıklar altıncı aydan itibaren ortaya çıkı- etkili olduğunu gösteriyor. resinde bulunan, kın kanatlılar sınıfın- sinde de benzer bir süreç işleyecektir.