Katalog

19 AĞUSTOS 2021 PERŞEMBE İNCELEME / DİZİ 9 AFGANISTAN’DA KÜLTÜREL MIRASIN SON DURUMU Eserler savunmasız Kılavuzu ABD tor ve eğitimci davet etmişti. Han’ın si çağlara ait eserler ve Budist sana- leksiyonu için ne gibi planları olduğu- Arkeolog SERGEN ÇİRKİN olanın... 1919’da oluşturmaya başladığı kolek- ta dair sayısız parça bulunuyor. Mü- nu belirtmeyi reddetti. Bir eski hükü- BD Başkanı Biden, şu cümleyi siyon, 1931’de mevcut müze binası- ze Müdürü Fahim Rahimi, verdiği bir met kaynağı, “Eserleri korumamız ge- skit ülkesinin kuzeyli Şamanları, kurup çıktı işin içinden: na taşınarak Afganistan Ulusal Müze- demeçte, “Personelimizin ve koleksi- rekiyor, ancak soru güvenli bir yerin İranlı Zerdüştler, Budistler ve Se- A “Amerika’nın Afganistan’da si halini aldı. yonlarımızın güvenliği konusunda bü- nasıl bulunacağı” diyor. Kültürel mira- İmavi dinler... İpek Yolu’nun kadim misyonu bir ulus inşası değildi...” Ulusal Müze, 1990’larda uğradığı ro- yük endişelerimiz var” diyor. National sın korunması konusunda, Birleşmiş ülkesi Afganistan, tarih boyunca pek Bize göre doğru bir cümle! ABD’nin ket saldırılarıyla büyük ölçüde zarar Geographic’in aktardığı demece göre, Milletler’in Taliban’a baskı yapacağı çok farklı uygarlığın ve inancın ke- işi inşa etmekten çok yıkmak üzerine- görmüştü. Dönemin Afgan Kültür Ba- Ulusal Müze’deki 80 binden fazla eser düşünülüyor. Taliban’ın ise kötü imajı- sişim bölgesi oldu. Bu zengin kültü- dir. Somali’den Libya’ya, Suriye’den kanı, kurtarılan eserlerin kayıt altına bugün savunmasız durumda. nı kısmen düzeltmek için taşkınlıklara rel miras, bugün bütünüyle Taliban’ın Irak’a bunun çevremizde pek çok ör- alınması için bir katalog yaptırdı. An- Taliban liderleri geçen aylarda yap- şimdilik girişmeyeceği umuluyor. kontrolünde... neği var. cak Taliban 2001 yılında 3 bin civarın- tıkları bir açıklamada, yasadışı kazıla- Tilla Tepe, Ay Hatun, Begram ve Te- Taliban güçleri Afganistan Cumhur- Oysa bu tür işgaller başladığında da eseri daha yağmalayarak müzeyi rı durdurma ve tüm tarihi yerleri koru- pe Fullol kazılarından ele geçen Afga- başkanlığı Sarayı’nı ele geçirerek bir hedefler hep büyüktü: tekrar tahrip etti. 2003-2006 yılların- ma kararı almıştı. Ayrıca sanat piyasa- nistan hazinelerinin en ünlü parçaları, anda ülkenin mutlak hâkimi oldular. Sonsuz özgürlük, kalıcı demokrasi, da müze binasının yenilenmesi ama- sında eser satmayı yasaklayacaklarını 2006 yılında geçici sergiler amacıyla İktidarın beklenmedik bir hızla çök- kardeşlik rejimi... cıyla yaklaşık 350 bin dolar harcan- da belirttiler. Ancak örgütün bugüne Avrupa ve Amerika müzelerine gönde- ABD, 2001 yılında Afganistan’a gi- mesi, arkeologları da hazırlıksız yaka- dı. Kıymetli parçalar özel güvenlik altı- dek yaptıkları, başta kültür kurumları rilmişti. Söz konusu eserler ABD Met- rerken Biden senatördü. Şu deme- ladı. Müzeler ve sayısız antik kent, ye- ci vermişti: na alındı, ayrıca İsviçre’de müzeye ait olmak üzere dünya kamuoyuna güven ropolitan Museum (Gör 1-4), Fransa ni bir yağmaya maruz kalmadan boşal- “Bu ülkenin yeniden inşasının teme- bir koleksiyon bulundu ve geri istendi. vermiyor. Ülkedeki belirsizlik sebebiy- Guimet Museum, Almanya Bonn Mu- tılmak isteniyor. lini oluşturacak bir hükümet hedefli- UNESCO ve Interpol, 2007’den bu ya- le pek çok uzman görev yerinde değil. seum ve British Museum’da sergileni- yoruz.” Atatürk’ün dostu na 8 binden fazla eserin kurtarılması- Bu nedenle müzelerdeki muhafaza ko- yordu. Geçici sergilerin bitiş tarihleri 2003’te de şu derin saptamayı yap- na yardımcı oldu. şulları da belirsizliğini hâlâ koruyor. ve eserlerin Afganistan’a gönderimiyle Emanullah Han kurdu mıştı: Müze, dünyanın en önemli Yunan - ilgili açık verilere ulaşamadık. Tarihi “Ulus inşasının alternatifi kaostur. Atatürk inkılaplarını kendine ör- Roma sikke koleksiyonlarından biri- Eserlerin nakli eserler her zaman ait oldukları toprak- Bu kaos, savaş ağaları, uyuşturucu nek alan Emanullah Han, Türkiye’den ni barındırmaktadır. Envanterde ayrı- ta güzeldir ancak üzülerek iade edil- Dünya basınına yansıdığı kadarıyla kaçakçıları ve terörist üretir.” Afganistan’a çok sayıda subay, dok- ca Neandertal kalıntıları, tarih önce- memiş olmalarını ümit ediyoruz... Afgan yetkililer, Ulusal Müze’nin ko- Şimdi ne oldu? Aslında Biden’ın geldiği nokta şa- şırtıcı değil. Geçmişte devletin üst katlarında sorumluluk almış, ABD ile RUSYA VE ÇIN’IN KUCAĞINA ATILAN BOMBA de temasta olmuş bir kişi, şu sapta- mayı yapmıştı: “ABD için ortaklık, stratejik iliş- ki, karşılıklı çıkar diye bir şey yoktur. Kendi çıkarları vardır. Kendisinin zerre kadar çıkarı ile sizin için çok hayati bir durum karşı karşıya gelse tereddütsüz ABD, çekilirken bile kârlı zerrenin yanında olur.” HHH Afganistan konusu ABD açısından tartışılırken şu ikilem ortaya atılıyor: TALİBAN KOMUTANLARI Taliban mi- Amerika için hezimet mi zafer mi? litanları Sorunun yanıtını günlük gelişmele- Kâbil’de dev- MOLLA ÖMER (KURUCU): 1959 re, Afganistan’daki trajik olaylara ba- riye geziyor. Kandahar doğumlu Molla Ömer karak verenler bunu hezimet olarak ne ideolojik ne de savaşçı ola- yorumluyor. Oysa daha geniş açıdan rak lider özellikleri taşıyan biri bakınca gelinen nokta ABD’nin uzun değildi. Sadece dine aşırı bağlı- erimli hedefleriyle örtüşüyor. lığı Taliban içerisinde “sözü din- ABD, şöyle bir İslam dünyası isti- lenir” kişi haline getirmişti onu. yor: Bir gözünü Sovyetler’e karşı sa- - Demokrasi ve laiklik olmasın. vaşırken kaybetmişti. Bugün ka- - Kendi çıkarlarına dayalı karar me- dar tek bir fotoğrafı bile yoktur. kanizmalarını uzatan parlamento tipi Basına demeç vermez, televiz- arcadığı para ve itibar kay- yapılar olmasın. yonlarda görünmezdi. 1996’da - Yönetimde kontrol edilebilir tek Hbı dışında Afganistan’da Afganistan’daki Taliban rejimi sırasına başkent kişi ya da dar bir ekip olsun. en kârlı olan ABD. Çünkü kaos Kâbil’e bile iki ya da üç kez geldiği söylenir. Bir - Yönetimi değiştirme bilincinde bir içindeki bir Afganistan, ABD’nin de halk içinde, topluluk önünde konuşamayacak toplumsal uyanış olmasın. rakibi Rusya ile eski Sovyet kadar çekingen olduğu. Böyle olursa ABD istediği gibi at cumhuriyetleri için ciddi bir gü- HAYBATULLAH AHUNDZADE: oynatabilir, o coğrafyanın kaynakları- venlik sorununa yol açacak. nı sömürebilir. 2006’da Taliban’ın dini lideri ola- Rusya’nın tüm gücünü şimdi Af- Afganistan’da ABD’nin bu hedefle- rak ortaya çıkan Haybatullah ganistan kaynaklı güvenlik teh- riyle örtüşen bir yapı oluşuyor. Bak- Ahundzade’nin askeri komutan- ditlerine yöneltmesi kaçınıl- mayın Taliban’ın ılımlı gibi görünen dan ziyade manevi bir figür ola- maz. Bu, ABD’nin birçok alan- mesajlar verdiğine. Baskıcı rejimler rak hizmet etmek üzere seçildi- da Rusya ile mücadele etmesi- zafer elde ettiklerinde halkın telaşlan- ğine inanılıyor. Kendi içinde bir ne gerek kalmayacak kadar bü- maması için rahatlatıcı mesajlar verir- güç mücadelesi sırasında da- yük bir meşguliyet Rusya için. ler. Halkı gevşetirler. Biraz yerleşince ğılan grubu birleştirmede etki- ABD’nin Afganistan’dan hiç- bildiklerini okurlar. li oldu. Taliban kurucusu Molla bir zaman büyük beklentisi ol- Taliban şimdi ABD ile yaptığı anlaş- Ömer’in ölümünü yıllarca sakla- maya dayalı olarak pek çok ülkenin madı. O nedenle itibar ile pa- dığı sonra ortaya çıktı. tanıyacağı bir kimliğe bürünecek. De- ra kaybı dışında bir kaybı yok MOLLA ABDUL GHANI BA- vamında Taliban’ın içinden yeni grup- Afganistan’dan çekilmekle. RADAR: Abdul Ghani Bara- ların çıkması için ABD’nin çok çaba Ancak Orta Asya ülkeleri için dar, Taliban hareketinin doğdu- harcamasına gerek yok! ticari vs bir beklentinin dışında ğu yer olan Kandahar’da büyü- HHH Afganistan ilgi odağı olmayı sür- dü. 1970’lerin sonlarında Sovyet ABD’nin Afganistan’ı getirdiği nok- dürecek. Çünkü Afganistan’da güçlerine savaştı. Sovyetlerin ta, Türkiye ve etrafındaki coğrafya bir Taliban rejimi, bu ülkele- çekilmesinin ardından 1990’la- için de dersler içeriyor. rin sınırlarının zayıflamasına rın başında Molla Ömer ile birlik- Suriye’yi sütuna yatıralım... yol açacak. Özellikle Tacikistan te Taliban’ı kurdu. 2010 yılında Ülkenin kuzeyinde ayrı bir devlet Pakistan’da tutuklandı. 2018’de için bu, uyuşturucu başta olmak yapısı oluşuyor. Bunun altyapısı ha- ABD’nin baskısı sonucu, serbest üzere her türden kaçakçılık akı- zırlandı. Öyle ki bölgenin kimi “bakan- olmak üzere. Grubu kontrol ede- Sonuçta Neo Taliban reji- bırakılıncaya kadar gözaltında mının doğması demek. Türkme- ları” AB üyesi ülkelerle özel görüşme- bileceğine inanan Pakistan Af- mi, yeni gelişmelere yol aça- tutuldu. Şu anda Taliban’ın siyasi ofisine başkan- nistan, yalnızca bölge için değil, ler yapıyor. Buradaki oluşumun alt- ganistan’daki kaos sonucu göç- cak, bölgede aktif olan aktörle- lık ediyor. Amerikalılarla geri çekilme anlaşması- yapısını, ABD’nin büyütüp beslediği aynı zamanda başta Çin, Rusya men akınıyla karşılaştığında on re yeni ilişki tarzları kurma ola- nı imzalayan müzakere ekibinin bir parçasıydı. IŞİD’le mücadele edecek güç arayışı olmak üzere büyük dış ortaklar- binlerce Afgan mülteciyi Jalozai nağı sunacak, ittifaklar deği- oluşturuyor. SIRAJEDDIN HAKKANI: Tanınmış bir mücahit ko- la Güney Asya ülkeleri için de başta olmak üzere sınırda kur- şecek, çıkarlar bazı ülkeleri ol- 2013’ten itibaren “IŞİD’e karşı mutanının oğludur. Afgan yönetimi ile ABD lider- stratejik öneme sahip maden ya- duğu kamplarda barındırıyor. madık derecede birbirine ya- YPG” diye özetlenebilecek bir “den- liğindeki NATO güçleriyle savaşan en tehlike- taklarını, uluslararası gaz bo- Bu, Pakistan’a önemli bir mali kınlaştırırken bazılarını uzak- ge” kuruldu. Türkiye, bu yapının da li gruplardan biri olarak kabul edilen, ABD’nin te- ru hatları gibi önemli altyapı te- terör temelli olduğunu söyleyince ya- yük yüklemiş durumda. laştıracak. Asıl önemli olan ise rör listesindeki Hakkani ağına da liderlik yapıyor. sisleri için ek koruma sağlamak nıt hazır: Ayrıca Taliban’ın ulaştığı güç, Afganistan’da “milli birlik” Ta- Bu örgüt intihar bombacıları kullanmasıyla meş- zorunda kalabilir. Rusya da Çin “Ama onlar kanlı, vahşi terör örgü- Pakistan’daki radikalleri de ce- hur. Üst düzey Afgan yetkililerine suikast düzen- liban eliyle Peştun milliyetçiliği de güvenlik endişeleriyle Peş- tü IŞİD’le en iyi mücadele eden sadık saretlendirdi. Pakistan Talibanı lemek, kaçırılan Batılıları fidye için alıkoymakla üzerinden sağlanacak. O neden- tun milliyetçiliğinin destekçisi müttefiklerimiz!” suçlanıyor. olarak bilinen Tehrik-i-Taliban’ı le Peştun milliyetçisi Taliban re- durumunda.. Terör örgütünü terör örgütü ile te- yıllardır Pakistan yönetimini jimini tanımak için sıraya gir- MOLLA YAKUP: Taliban’ın kurucusu Molla mizlemek! Pakistan’ın durumu uğraştırıyor. Bu örgüt şimdi da- di herkes. Bu, ülkedeki Hazara- Ömer’in oğlu Molla Yakub, grubun askeri operas- Suriye’nin kuzeyi bugün ne durum- yonlarını yönetiyor. Buna rağmen askeri anlamda ha da etkili hale gelecek. Pa- ların, Özbeklerin, Türkmenlerin Şu çok açık ki Taliban tara- da? yetersiz olduğunu düşündüğü için kendisine öne- kistan hem ABD ile iyi ilişkiler yok sayılması anlamına gelir. fından yönetilen bir Afganistan IŞİD, bir bakıma Taliban oldu. Böy- rilen liderliği kabul etmeyip Ahundzade’yi öner- sürdürmeye çalışması hem de Afganistan halkı, özellikle ka- Pakistan’ı da istikrarsızlaştıra- lece iki bin kilometre ötemizde diye mesiyle tanınıyor. bilir. Grubu kuran, kendi çıkar- Taliban’ı desteklemesi sürdürü- dınları için ise durumun ne ka- düşündüğümüz Taliban komşu oldu! ları için yıllarca kullanan Pakis- lebilir bir oyun olmaktan çıkmış dar kötü olabileceğini söyleme- 950 kilometrelik Suriye sınırımızın 140 - BİTTİ - tan yarattığı canavarın kurbanı kilometresi Taliban tipi bir kontrol al- durumda. ye bile gerek yok. tında olabilir. Bugün için öne çıkan bir konu değil ama yakın gelecekte Hatay’ın hemen Afgan gazeteci Karimi, ülkesinde kadınların umutsuzluğunu anlatırken ‘Barış rüyalarımda sadece’ dedi yanı başındaki İdlib’de Taliban etkili güç olursa şaşırmamak gerekir. Yeri geldi soralım: İnsan boğazlayan, sokakta infaz yapan Taliban’la temas için çırpını- ‘Keşke Atatürk’ü daha çok dinleselerdi’ yorsunuz, “birbirimizi anlarız” diyor- sunuz, Esad’la temas kurmamak için öktendinci Taliban’ın Pakistan’a kaçan Karimi, dün CNN ni nerede? Cumhurbaşkanımız ne- nız ancak ben bunların kafasında- bin dereden su getiriyorsunuz! Bu ne KAfganistan’da yönetimi ele ge- Türk canlı yayınında açıklamalar- rede? Taliban her şeyi kontrol al- ki şeriat kavramını anlamıyorum. yaman çelişki? çirmesi ve Devlet Başkanı Eşref da bulundu. “Ben Taliban’dan çok tına aldı. ABD’ye soruyorum: Bi- Binlerce kişi, kadınlar ve çocuk- Suriye’nin böylesine ciddi, iç içe Gani’nin ülkeyi terk etmesinin ar- çektim. 20 yıldır her gün acı çe- ze yardım edecekler mi? Afgan ka- lar Kanada’ya, ABD’ye kaçmak is- geçmiş kaosların içine sürüklenme- dından Pentagon sözcüsüne ağ- kiyorum. Barışı rüyalarımda gö- dınlarla irtibat halindeyim. Şu an- tiyor. Peki kaçamayanların kaderi si en çok İsrail’i mutlu ediyor. Son yıl- layarak “Cumhurbaşkanım nere- rüyorum sadece” diyen Karimi, da büyük bir sessizlik var. Ancak ne olacak? larda Esad yönetimi, güçlerinin bü- de?” diye sorarak dünya gündemi- Taliban’ın değişeceğine inanmadı- bu barışçıl süre kısa olacak. Tali- Ben Atatürk’ü çok iyi hatırlıyo- yük bölümünü kuzeye yığdı, güneyde ne oturan Afgan gazeteci Nazira ğını vurguladı. Karimi “Oradaki ka- ban açıklama yaptı ve ‘kadınlara rum. Türkiye ve Afganistan arasın- İsrail’in Golan Tepeleri’ni ilhak etmesi Karimi, “Keşke burada Atatürk’ü dınlarla konuştum. Hepsi çok üz- şeriat yasaları dahilinde polis, dok- daki iyi ilişkileri hatırlıyorum. Keş- bunun sonucu oldu. daha çok dinleselerdi, onun yo- gün, korkmuş durumda ve gele- tor, öğretmen olma hakkı verece- ke burada Atatürk’ü daha çok din- Konunun özüne dönersek... lundan gitseydi. O zaman bunları cekleri konusunda umutsuzlar. ğiz’ dediler. Peki ya diğer kadın- leselerdi, onun yolundan gitseydi. Kılavuzu ABD olanın ülkesi kaostan yaşamazdık” dedi. Pentagon sözcüsüne sormuştum. lar? Başka meslek seçmek ister- O zaman bunları yaşamazdık” diye kurtulmaz! 20 sene önce Afganistan’dan Şimdi tekrar soruyorum: Eşref Ga- lerse ne olacak? Biz de Müslüma- konuştu. l Haber Merkezi