Katalog

SÖYLEŞİ 9 7 ARALIK 2020 PAZARTESİ NEDEN TACAN İLDEM? NATO’nun Akil İnsanlar Grubu için 30 müttefik ülke aday gösterdi. Seçilen 10 kişi sekiz ay boyunca 100 kez toplandı ve “NATO 2030: Yeni Bir Çağ İçin Birliktelik” başlıklı bir rapor hazırlandı. Bu yol haritasının oluşumuna neden olan unsur, Çin’in ve Rusya’nın yükselişine karşı bir pozisyon belirlemek miydi yoksa Fransa Cumhurbaşkanı Macron’un bir yıl önce vurguladığı “NATO’nun beyin ölümü gerçekleşti” sözünden hareketle hayatta olduğunu göstermek miydi? Raporun ayrıntılarını ve bu haftanın gündemini oluşturacak kritik TürkiyeNATOABDAB görüşmelerini, Akil İnsanlar Grubu’nda müzakereleri yürüten 10 kişilik ekipte yer alan başarılı diplomat eski NATO Genel Sekreter Yardımcısı ve Daimi Büyükelçi Tacan İldem ile konuştuk. TACAN İLDEM NATO, dünya polisi rolüne soyunacak değil! 4 Bir yıl önce NATO liderlerinin böyle bir stratejik değerlendirme süreci başlatma kararı almalarında Fransa Cumhurbaşkanı’nın beyanı rol oynadı. Esasen raporda, NATO’nun danışma platformu olarak daha fazla kullanılması, müttefikler tarafından yükümlenilmesi gereken bir sorumluluk olarak belirtilmekte. Aslında rapor, NATO’nun hayatta olduğunu ve sağlıklı işlediğini teyit etmek suretiyle beyin ölümü iddiasını çürüten güçlü bir cevap niteliğindedir. 4 Rapora göre İttifak, iki temel tehditle karşı karşıya. Bunlardan ilki, AvrupaAtlantik güvenliğine yönelik Rusya’nın saldırgan eylemleri, diğeri ise mücadele edilmesi gereken, NATO’yu ve müttefikleri hedef alan terörizm. Ülkemizin NATO üyesi olması ve Rusya ile ilişkileri, sıfır toplamlı bir denklem olmadığı gibi, çelişki de oluşturmamakta. Çin’in NATO için doğrudan bir askeri tehdit olmadığı raporda kayıtlı. NATO Çin’e sadece sınamalar değil, fırsatlar penceresinden de bakıyor. n NATO Genel Sekreteri Stoltenberg, yeni bir stratejik konsept zamanının geldiğini söyledi. Ne dersiniz, yeni bir dünya hazırlığı mı var? NATO’nun şimdiki stratejik konsepti 2010 yılında kabul edilmiştir. Yaklaşık her 10 yılda bir, NATO bu temel siyasal belgesini jeostratejik ortamdaki değişim ışığında güncellemektedir. Genel Sekreter’in dile getirdiği beklenti makul olup, Uzmanlar Grubu’nun raporundaki tavsiyeyle örtüşmektedir. n Nedir bu tavsiye? Yeni stratejik konseptin, İttifak’ın üç temel görevini (kollektif savunma, bunalım yönetimi ile işbirliğine dayalı güvenlik) ve temel transatlantik danışma platformu olma özelliğini koruması önerilmektedir. Öte yandan Rusya Federasyonu (RF) ile Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) başta olmak üzere uluslararası güvenlik ortamına etkide bulunan unsurların ve hibrit tehditler ile yükselen ve çığır açan teknolojiler gibi, halihazır konseptte yer verilmeyen öğelerin dikkate alınması istenmektedir. Keza raporun ayrı bir bölümünde irdelenen terörizmle mücadelenin üç temel göreve daha güçlü bir biçimde dahil edilmesi önerilmektedir. NATO’nun hayatta olduğu ve sağlıklı işlediğinin teyidi n Fransa Cumhurbaşkanı Macron, “NATO’nun beyin ölümü gerçekleşti” dediğinde siz NATO Genel Sekreter Yardımcısı idiniz. Bu girişimi, kuruluşu bir tür hayata döndürme hazırlığı olarak görenler haklı mı? Bundan tam bir yıl önce NATO liderlerinin böyle bir stratejik değerlendirme süreci başlatma kararı almalarında Fransa Cumhurbaşkanı’nın işaret ettiğiniz beyanı rol oynamıştır. Bu beyan ise ABD’nin Suriye’deki birliklerini geri çekme kararıyla birlikte Türkiye’nin bir harekât başlatmış olması üzerine, bu coğrafyada belli bir gündeme sahip ülkesinin kale alınmadığı algısındaki Macron’un duyduğu rahatsızlığın ifadesidir. NATO’nun müttefikler tarafından güvenliği ilgilendiren konularda bir danışma platformu olarak yeterince kullanılmadığı yakınması da bu beyanda saklıdır. İronik olan husus ise güvenliği ilgilendiren bazı meselelerin NATO’da danışmalara konu yapılmasına Fransa’nın geleneksel olarak itiraz edegelmesidir. Dolayısıyla beyin ölümü çıkışının Fransa’nın bu tutumunu gözden geçirmesine yol açması umulur. Esasen raporda, NATO’nun danışma platformu olarak daha fazla kullanılması, müttefikler tarafından yükümlenilmesi gereken bir sorumluluk olarak belirtilmektedir. Aslında rapor, NATO’nun hayatta olduğunu ve sağlıklı işlediğini teyit etmek suretiyle beyin ölümü iddiasını çürüten güçlü bir cevap niteliğindedir. İttifakın siyasi boyutunu güçlendirecek bir uyarlama n Stratejik değerlendirme sürecinin parçası olarak kurulan bağımsız Akil İnsanlar Grubu’nun “Yeni Bir Çağ için Birliktelik” raporu kaç madde? Rapor, değişen güvenlik ortamına NATO’nun kendisini uyarlaması ve siyasi boyutunu güçlendirmesi yönünde toplam 20 başlık altında 138 tavsiyeyi içeren 67 sayfalık bir belgedir. NATO özellikle 2014 yılından itibaren ağırlıklı olarak askeri alandaki dönüşüm çabasında hayli mesafe katetmiştir. Şimdi buna koşut olarak İttifak’ın siyasi boyutunu güçlendirip gerekli uyarlamayı yapması gerekmektedir. Raporun tespit ve tavsiyeleri de esasen bununn Öne çıkan maddeler? Raporda, stratejik konseptin güncellenmesi yanı sıra Rusya Federasyonu, Çin Halk Cumhuriyeti, gelişen ve çığır açan teknolojilerin güvenliğe etkisi, terörizm, Güney’den kaynaklanan sınamalar, silahların denetimi ve nükleer caydırıcılık, iklim değişikliği, insani güvenn ABD’nin NATO lik, salgın ve doğal felaketler, deBüyükelçisi, “Türkiye’den zenformasyon ve hibrit tehgeçmişte olduğu gibi muhteşem ditlere karşı toplumsal dabir müttefik olmasını istiyoruz” dedi. yanıklılığın artırılması, Bu Türkiye’nin S400’leri çalıştırmamasına ve biraz da Suriye’nin kuzeyinde bir PYD devletini kabul etmesine, Doğu Akdeniz’deki paylaşıma itiraz etmemesine mi bağlı? siyasi birlik ve uyumun korunması, NATOAB işbirliği, NATO’nun orTürkiye, NATO içinde kolektif savunmaya, opetaklıkları, İttifak içi rasyon ve misyonlara, ortaklarla ilişkilere katkıla danışma ve karar alrı başta olmak üzere pek çok alanda ağırlığı ve rolü, ma önemli başlıkon yıllardır sergilediği performansla takdir kazan lar olarak yer almakmış önemli bir müttefiktir. NATO çalışmalarına fik tadır. ri düzeyde de yönlendirici katkılar sağlamaktadır. n Raporda Her müttefik ülkenin ulusal egemenliği ve meş Rusya’nın İttifak’ın ru ulusal çıkarları tartışmaya açık olmayan hususlardır. Dolayısıyla seçici bir yaklaşımı temsil eden böylesi hatalı bir beyanı, en hafif tabirle yadırgamamak ve reddetmemek mümkün deana hasmı olacağı belirtiliyor. Bunu açıklar mısınız? Raporda, NATO’nun Rusğildir. ya Federasyonu’na yönelik temel siyasasında köklü bir değişiklik öngörülmemekte; İttifak’ın anılan ülkeyle ilgili olarak benimsediği çift kulvarlı yaklaşımın, yani bir yandan özellikle 2014 yılında Rusya’nın Kırım’ı gayri meşru şekilde ilhak edip Doğu Ukrayna’da uyguladığı saldırgan politikalar üzerine yürürlüğe koyduğu caydırıcılık ve savunma önlemlerinin, diğer yandan da Rusya ile diyaloğun güçlendirilerek devamı teyit edilmektedir. Rapora göre İttifak, resmi siyasasında belirtildiği şekilde, iki temel tehditle karşı karşıyadır. Bunlardan ilki, AvrupaAtlantik güvenliğine yönelik Rusya’nın saldırgan eylemleri, diğeri ise tüm biçim ve tezahürleriyle mücadele edilmesi gereken, NATO’yu ve müttefikleri hedef alan terörizmdir. Ülkemizin NATO üyesi olması ve Rusya ile ilişkileri, sıfır toplamlı bir denklem olmadığı gibi, bir Türkiye ile ilgili endişe mi var? çelişki de oluşturmamaktadır. Çin’in adımlarının yakından n NATO toplantısında ABD Dışişleri Bakanı mede hangi konuları açtığını bilebilme duruizlenip anlaşılması önem taşıyor Pompeo ile Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu, Doğu munda değilim. Ancak her bir müttefik ülken NATO’nun Çin’e ve onun askeri yükselişiAkdeniz için atıştı. Fransa Cumhurbaşkanı Mac nin egemenliğini ve ulusal çıkarlarını ilgilendine odaklanması öneriliyor... ron, NATO içinde giderek artan sayıda mütte ren konulara önyargı teşkil edecek bir yaklaşım Raporun Çin’e ilişkin tespiti, bu ülkenin kürefikin, Türkiye’nin stratejik seçimleriyle ilgili en içinde olunmayacağı, hazırladığımız raporda da sel bir güç olarak yükselişinin müttefikler açısındişelerini dile getirdiğini belirterek “bu konu ifadesini bulmuş bir husustur. Dolayısıyla, şadan güvenlik ve ekonomi alanında sistemsel sınun yeni transatlantik bağlamında ittifak için yet bu haber doğruysa, bir müttefikin raporda namalar yaratacağı yönündedir. Bu bakımdan, de açıklıkla tartışılmasını istediklerini” söyledi. kayıtlı anlayış hilafına tamamen kendi perspekÇin’in atmakta olduğu adımların ve siyasalarının Türkiye’yle ilgili endişe mi var? tifinden meseleleri yorumlama ve takdim biçiyakından izlenip anlaşılması önem taşımaktadır. Cumhurbaşkanı Macron’un söz konusu görüş miyle bir sonuca ulaşması beklenmemelidir. Bununla birlikte Çin’in NATO için doğrudan bir askeri tehdit olmadığı raporda kayıtlıdır. NATO, Çin’e sadece sınamalar değil fakat fırsatlar pencela ilgilidir. başbakan dış politika danışmanın (Kanada ve İngil resinden de bakmaktadır. Bu anlayışla rapor, bu n Masada kimler, hangi ülkeler vardı? Nasıl tere), bir düşünce kuruluşu yöneticisi (Danimarka) ülkeyle olası siyasi diyaloğun kapısının açık tutulbir müzakere yürütüldü? ve özel sektörden bir CEO’nun (Hollanda) bulundu ması çağrısına da yer vermektedir. Genel Sekreter, değerlendirme sürecinde kendi ğu beş kadın, beş erkekten oluşuyordu. Salgının be n NATO’nun küresel ölçekte önemli bir oyunsine destek olacak bu Uzmanlar Grubu’na 30 müt raberinde getirdiği kısıtlamalar yüz yüze toplantılar cu rolü üstlenmesi de isteniyor. Bunu nasıl antefik ülkenin gösterdiği adaylar arasından 10 kişi yapmamıza engel oldu. Sekiz ay boyunca aşağı yu lamalıyız? Rusya ve Çin’e karşı bir pozisyon beyi seçti. Grup üyelerinin ulusal tutumları savunmak karı 100 dolayında gerçekleştirdiğimiz toplantı ve lirleme mi? yerine, İttifak’ın ortak çıkarlarına duyarlı bir anla son haftalarda metnin ayrıntılı müzakerelerinin ge NATO’nun bölgesel bir örgüt olduğu unutulmayışla ve bağımsız uzman hüviyetiyle katkıda bulun rektirdiği uzun çalışmalar hep video telekonferans malıdır. Bu özelliğinden uzaklaşarak NATO adeta maları istendi. Grup, benim dışımda, aralarında es yoluyla yapıldı. Tüm toplantıların çevrimiçi yapıl bir “dünya polisi” rolüne soyunacak değildir. Anki dışişleri ve savunma bakanlarının (Fransa, Po mış olması ve grup üyelerinin fiziki olarak hiç kar cak, günümüzdeki sınamaların hibrit özellikler de lonya ve Almanya), dışişleri bakan yardımcılarışılaşmamış olmaları COVID salgınının yarattığı bir taşıyabilen ve coğrafi sınırlar tanımayan niteliklenın (ABD ve İtalya) ve ulusal güvenlik danışmanı ve ilki oluşturdu. ri küresel bir farkındalığı gerekli kılmaktadır. GÜNEY KIBRIS’IN DURUMUYLA ILGILI DEĞIŞIKLIK TAVSIYESI BULUNMUYOR n Şöyle yorumlar da var: “İki konu öne çıkıyor: İttifak üyesi olmayan AB ülkelerinin de NATO zirvelerine davet edilmesi ve üye ülkelerin İttifak kararlarını veto etmesinin zorlaştırılması. Her ikisi de doğrudan Türkiye’yi hedef alıyor. Zira Ankara, AB üyesi Güney Kıbrıs’ın NATO üyeliğine karşı. Veto etmenin zorlaştırılması Ankara’nın elini zayıflatır.” Ne dersiniz? Raporun müttefiklere dağıtılması sonrasında, uluslararası basına kasıtlı olarak sızdırıldığı tahmin edilen haberlerde gerçekleri yansıtmayan yorumlara yer verilmiştir. Meselenin esası şudur: NATO ile AB stratejik ortaklardır. Karşı karşıya bulunulan tehdit ve sınamaların bazılarının bertarafında bu iki örgüt arasındaki işbirliğinin sağlayabileceği önemli katkıların bulunduğu açıktır. NATOAB işbirliğinin çerçevesi 2000’li yılların başında etraflıca ve her iki örgütün mutabakatıyla çizilmiştir. Bu Uzlaşılmış Çerçeve halen geçerli ve müktesebatın bir parçası olarak işbirliğinin temel modalitelerini belirlemektedir. Raporda iki örgüt arasındaki işbirliğine ilişkin perspektifin bu gerçekleri temel aldığını, dolayısıyla GKRY’nin mevcut durumu açısından değişiklik anlamına gelecek hiçbir tavsiyede bulunulmadığını belirtmek isterim. Bu işbirliğinin, Türkiye gibi AB üyesi olmayan NATO müttefiklerinin AB’nin güvenlik alanındaki girişimlerine bütünüyle dahil edilmeleri halinde anlamlı olacağının raporda vurgulanmış olması da önemlidir. İttifak içi karar almada oydaşma (consensus) ilkesinin güçlü biçimde teyit olunduğu raporda, Türkiye’nin elini zayıflatacak bir husus bulunmamaktadır. AB’nin çıkarına da ters n Rapor Türkiye’yi ne kadar ve niçin ilgilendiriyor? Bu rapor, NATO’nun süregiden uyarlama çalışmalarının parçası olacak şekilde İttifak’ın siyasi boyutunun ne şekilde güçlendirilebileceğine ilişkin Genel Sekreter tarafından 2021 Liderler Zirvesi’ne sunulacak tavsiyelerin şekillenmesine katkı sağlayacak bir referans belgesi olma vasfıyla her müttefik ülke gibi Türkiye bakımından da önemlidir. Türkiye’nin ulusal güvenliği ve savunması açısından NATO’ya üye oluşunun katma değeri yadsınamaz. Rapor, NATO’nun stratejik çekim merkezi olmaya devam etmesi, tek ve esas güvenlik forumu olarak uluslararası sistemdeki rolünün güçlendirilmesi vizyonunu ortaya koyması bakımından yararlı bir temel oluşturmaktadır. n AB üyesi 27 ülke liderinin 1011 Aralık zirvesinde Türkiye politikası da şekillenecek. Avrupa ile ilişkilerin rotası Türkiye’nin Biden yönetimi karşısındaki pazarlık kartını da etkiler mi? Deneyimli bir diplomat olarak bunu nasıl değerlendirirsiniz? AB’nin üyesi bazı ülkelerin salt ulusal önceliklerini ve Türkiye ile ikili sorunlarından kaynaklanan pozisyonlarını, Türkiye’nin meşru hak ve beklentilerini göz ardı etmek suretiyle, AB ortak tutumu haline getirmeye çalışmalarının aslında orta ve uzun vadede kendi çıkarlarına da ters düşeceğini görebilmeleri gerekir. Aynı çevrelerce, AB dayanışmasının NATO dayanışmasının önüne çıkarılmaya çalışılması da ibret vericidir. AB içinde olduğu kadar ABD’de de aklıselimin galebe çalması ve Türkiye ile akılcı ve karşılıklı yarara hizmet edecek bir angajmanın esas alınması en doğru yaklaşım olacaktır.