Katalog

KULTUR Yazar, senarist, oyun yazarı ve her daim komünist Vedat Türkali, bir ağaç gibi tek ve hür ve bir orman gibi kardeşçesine yaşadı, yazdı. 97 yaşında aramızdan ayrıldığı dün sabah kapanmaz bir boşluk ve her biri Türkiye izdüşümü olarak okunabilecek pek çok başucu kitabı bıraktı arkasında... KyaışzımımızızvdeıSalı30Ağustos2016 kultur@cumhuriyet.com.tr EDİTÖR: EZGİ ATABİLEN TASARIM: BAHADIR AKTAŞ 19 Vedat Türkali Vedat Türkali’nin cenazesi Dünya Barış Günü olan 1 Eylül Perşembe, öğle namazından sonra Teşvikiye Camii’nden kaldırılacak. Yazar, Zincirlikuyu Mezarlığı’nda eşi Merih Baykal Pirhasan’ın yanına defnedilecek Türk edebiyatının büyük ustalarından 97 yaşındaki Vedat Türkali bir süredir tedavi gördüğü Yalova Devlet Hastanesi’nde dün sabah saat 06.00 sularında çoklu organ yetmezliği dolayısıyla yaşama veda etti. Acı haberi oyuncu kızı Deniz Türkali, Twitter’daki kişisel hesabından “Babamı Vedat Türkali’yi kaybettik” mesajıyla duyurdu. Komünizmle tanışma Sonradan ailenin asıl kökenini belirten Pirhasan soyadını alacak Vedat Türkali’nin asıl adı Abdülkadir Demirkan. 13 Mayıs 1919’da Samsun’un şehir merkezine uzak, yoksul mahallesi Kökçüoğlu’nda yaşayan ailesine üç kız çocuğun ardından, ilk erkek çocuk olarak katılır, Türkali. Onda Nâzım Hikmet’ten Necip Fazıl’a pek çok yazarla tanıştırıp ilk edebiyat heyecanını uyandıran, ilerici ortaokul öğretmeni olur. İlk siyasi fikirlerinin oluştuğu bu dönemlerde Kemalizmi savunur, Türkali. Samsun’da okuduğu lisenin ilerleyen yıllarında bir yandan Goethe’den çeviriler yapmaya, bir yandan da siyasi kitaplar okumaya başlar. Deyim yerindeyse müdavimi olduğu Gazi Kitaplığı ve orada tanıştığı arkadaşları aracılığıyla komünizmle tanışacaktır. Yoksulluğu her açıdan görüp yaşadığı, gelecekteki Vedat Türkali’nin formasyonunun tohumlarını attığı yıllardır bunlar. Cezaevi yılları Askeri öğrenci olarak İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nü bitirir. Aynı yıl, lisede tanıştığı ve ancak 2013 yılındaki ölümüyle hayatından çıkacak eşi Merih Baykal Pirhasan’la evlenir. Maltepe Askeri Lisesi ve Kuleli Askeri Lisesi’nde edebiyat öğretmenliği yaptıktan sonra, Türk Ceza Kanunu’nun 141. maddesinden 1951’de tutuklanır. 9 yıl ceza alır ve İstanbul’dan Adana’ya dek çeşitli cezaevlerinde yaşar. 7 yıl (19511958) sonunda koşullu olarak serbest kalmasının ardından verilen sürgün cezasını da İstanbul Şişli Karakolu’na aylarca her gün gidip imza vererek tamamlar. Sinemayla tanışma Cezaevi sürecinin ardındansa, Rıfat Ilgaz’la Gar Yayınları’nı kurarlar ama Türkali bu işten sıkılır. O dönemde tanıştığı Yılmaz Güney ve Erol İnci aracılığıyla yeni bir dünyaya giriş yapar: Sinema. 1960’ta “Dolandırıcılar Şahı”yla ilk senaryosunu yazar. Eserlerine imza olarak seçtiği Vedat Türkali ismini de bu dönem sahiplenir. 1965’te ise “Sokakta Kan Var” filmiyle yönetmenliği dener. Senaryo yazarlığı, film yönetmenliği ve tiyatroyla uğraşır. 40’ın üzerinde senaryo yazar, üç film yönetir, tiyatro oyunları yazar. 55 yaşında ilk roman Ancak asıl tanınması, 27 Mayıs 1960 Devrimi’ni hazırlayan aylarda aydınların bunalımını anlatan ilk romanı “Bir Gün Tek Başına”nın (1975), Milliyet Yayınları 1974 Roman Yarışması’nda birincilik kazanmasıyla olur. Aynı roman 1976 Orhan Kemal Roman Armağanı’na da değer görülür. “141. Basamak” (1985) adlı tiyatro oyunu 1970 TRT Sanat Ödülleri Yarışması’nda Başarı Ödülü’ne de Vedat Türkali’nin şiir kitabı da var: “Eski Şiirler Yeni Türküler” (1979). Bunların dışında Türkali’nin düz yazıları, söyleşileri ve savunmaları “Tüm Yazıları Konuşmaları” (2001) ile “Tüm Yazıları Konuşmaları 2” (2014) adlı kitaplarda toplanır. Ayrıca yazarın Kürt sorunu ile ilgili yazıları “Özgürlük İçin Kürt Yazıları” (2002), “Özgürlük İçin Kürt Yazıları 2” (2014) kitaplarında derlenir. Senaryo olarak kaleme aldığı “Fatmagül’ün Suçu Ne?” 1986’da sinema filmi, 2010’da ise televizyon dizisi olarak çekilir. Ayrıca Türkali için, Emin Karaca’nın yazdığı “Vedat Türkali Ansiklopedisi” ve asistanı Sebahat Özdemir’in “Vedat Türkali” çalışmaları TYS’nin 17 yöneticisi hakkında 815 yıl hapis istemiyle açılan davanın duruşmasında Vedat Türkali; Aziz Nesin, Şükran Kurdakul, Emil G. Sandalcı, Adnan Özyarçıner, Bekir Yıldız, Osman S. Arolat, Aziz Çalışlar, Asım Bezirci ve Can Yücel’le birlikte. ğer görülür. Bu oyun 1987’de, “Bu Ölü Kalkacak” ise 1976’da İstanbul Şehir Tiyatrosu’nda sahnelenir, ancak “Bu Ölü Kalkacak” oyunun sergilenmesi yasaklanınca sahneden kaldırılır. “Dallar Yeşil Olmalı” 1985’te yayımlanır. Yazdığı son tiyatro oyunu olan “Şeytanın Kaşık Oyunları” (2000) ise deprem konusunu işler. Vedat Türkali, Türkiye Yazarlar Sendikası (TYS) ve Barış Derneği yöneticilik ve üyeliklerinde bulunur. Aydınlar Dilekçesi ve Barış Derneği davalarından yargılanır. Türkiye Komünist Partisi eski üyelerinden Türkali, 2002 seçimlerinde DEHAP’tan aday olarak aktif siyasete de atılır. Eserleri ve ödülleri Türkali’nin kaleme aldığı romanları şunlar: “Mavi Karanlık” (1983), “Yeşilçam Dedikleri Türkiye” (1986), “Tek Kişilik Ölüm” (1980), “Bir Arada” (1998), yazmak için 10 yıl Londra’da yaşadığı “Güven” (1999, iki cilt), “Kayıp Romanlar” (2004), Yalancı Tanıklar Kahvesi (2009), “Bitti Bitti Bitmedi” (2014). “Komünist” (2003) adlı anı kitabında ise Türkali çocukluğundan tutuklanma sürecine kadarki yaşamından kesitler sunar. Senaryoları “Üç Film Birden” (1979), “Eski Filmler” (1984, dört senaryo) adlı kitaplarda derlenmiştir. Ayrıca Türkali “Karanlıkta Uyananlar” ile 1965, “Kara Çarşaflı Gelin” ile 1977’de Antalya Film Festivali’nde En İyi Senaryo Ödülleri’ni alır. da kitaplıklardaki yerini alır. Nobel adaylığı Türkali, 2009 yılında Antalya Film Festivali’nde Yaşam Boyu Onur Ödülü’ne layık görülür. Ayrıca 1 Mayıs 2004’ten 1 Mayıs 2005’e kadarki bir yıl; aydınların, sanatçıların, kültür sanat kurumlarının ve insan hakları savunucularının katılımıyla “Vedat Türkali Yılı” ilan edilir. Bu bir yıl, yaşayan bir aydına armağan edilmiş ilk yıl olma özelliğini de taşır. Oyuncu Deniz Türkali ile yönetmen Barış Pirhasan’ın babası, Deniz Türkali’nin kızı şarkıcı Zeynep Casalini’nin dedesi olan Türkali, bir benzeri asla gelmeyecek bir büyük usta. Bir dönem Türkiye adına Nobel adayı olarak gösterilen Türkali, edebiyat ya da sinemayla ilgilensin, ilgilenmesin, her göze, kulağa değmiş bir kalem. Her ne kadar “iyi bir şair olmadığını” söylese de, İstanbul’dan uzaktayken eşi Merih Hanım’a yazmış olduğu, sonradan Onur Akın’ın besteleyip Edip Akbayram’ın seslendirdiği “İstanbul” şiirini bilmeyen yoktur. O yüzden, salkım salkım tan yelleri estiğinde, mavi patiskaları yırtan gemileriyle, uzaktan “kavgamızın şehri” dediği İstanbul’u düşünürken Vedat Türkali; Türk ve dünya edebiyatı, tüm komünistler ve sinema tarihi de onu özlemle, yazdıklarında arayacak kuşkusuz... l Kültür Servisi ARŞİVLİK CÜMLELERİ Devrimci olmak “Ben, politikacı olmakla, devrimci politika yapmak arasındaki çizginin farkındayım yalnızca. Devrimcinin hiç kuşkusuz bir ahlâkı olması gerek.” (Radikal İki, 15 Ağustos 1999) Kürt meselesi “Halkların kanlarını esirgemek devrimciliğin temel öğelerinden biridir. Hele dökülen kanlar artık, salt karanlık emperyalist güçlerin işlerine yarıyorsa.” (Özgür Gündem, 23 Ekim 2004) Gezi Direnişi “Taksim’de yaşanan Gezi Direnişi’ni ve Türkiye’nin birçok yerindeki olayları takip ettim. Sağlığım nedeniyle bu insanların yerinde olamadım. Ama onları izledikçe, geleceğimizin güvence altında olduğunu gördüm. Zulmün olduğu yerde, direniş de olacaktır.” (Agos, 2 Mayıs 2014) Dersim Katliamı “CHP özür dilese ne olur, dilemese ne olur? Dilese de işe yaramaz. Kızmanın bir faydası var mı? CHP’nin içerisinde kendini sol zanneden, tatmin olanlar var. Umuyorum onlar ileride doğru yoldan gidecek. Kürt hareketinin yanında yer alacaklar.” (HaberTürk, 7 Aralık 2014) Başkanlık sistemi “İlla ki ‘Başkanlık sisteminde oraya oturacağım ve dediğim dedik olacak’ diyen bir adam var; kendisini Cumhurbaşkanı diye kabul ettirmeye çalışıyor. Bu bana göre olmayacak ve olmaması gerektiği şart olan bir durum. Böyle bir sistem Türkiye’ye uymaz.” (Özgür Gündem, 3 Haziran 2015) Ermeni meselesi “Hâlâ Ermeni katliamının olmadığı üzerine tezler hazırlanıyor bu ülkede; oysa yüz binlerden söz ediyoruz. Dersim’de Kürt ve Alevîleri katlettiler. Evlerinden ettiler. Çocukları analarından, babalarından ayırdılar ama bunun bile hesabı verilmiyor. 1980 darbesinin hesabı görülmüyor.” (BirGün, 11 Ocak 2015) Halkların uyanışı “Dünyada hep kötü şeyler yayılmıyor. İyi şeyler de yayılıyor. Yunan sağı bir laf etti: ‘Ege’deki balıklar Yunanlılarındır.’. CHP’li biri de atıldı, hemen ‘Ege’deki balıklar Türklerindir’ dedi. En doğruyu solcu başbakan Alexis Çipras ‘Ege denizi balıklarındır’ diyerek söyledi. (Özgür Gündem, 13 Şubat 2015) Demirtaş sevgisi “Selahattin Demirtaş’a büyük sevgi duyuyorum. Bu yoldan katiyyen vazgeçmemeli. Öteki partileri de çağırması lâzım: ‘Ülkeyi kurtarmak istiyorsanız önce bu kanlı dönemi bitirin’ diye. Bütün demokrasi taraftarı insanlar destek verirse, bu rejimi değiştirebiliriz.” (Özgür Gündem, 7 Şubat 2015) İHD: Zulme karşı hep direndi İnsan Hakları Derneği İstanbul Şubesi: “İnsan hakları mücadelesinde, zulme karşı direnişte ömrünün sonuna kadar emek harcayan, bizimle olan, yol gösteren, umut veren Vedat Türka li, yine romanları, yazıları, sözleri ile ışığımız olacak. Bu daha zor zamanlarda, onun coşkusu, umudu, hayalleri ile zenginleşecek, güçleneceğiz. Sevgimiz, saygımız hep seninle Vedat Türkali.” DİSK: İşçi sınıfı onu unutmayacak DİSK Genel Başkanı Kani Beko: “İşçi sınıfının sanatçısı Vedat Türkali’yi unutmayacağız. Demokratik ülke mücadelesinde yol arkadaşımız, Türkiye’deki ilk işçi/grev filminin senaristi, kavgamızda söylediğimiz şiirlerin şairi, işçi sınıfını incelikle anlatan romanların yazarı Vedet Türkali’yi sonsuzluğa uğurlamış bulunuyoruz. İler leyen yaşına ve hastalıklarına rağmen 1 Mayıs 2010’da Taksim Meydanı’na çıkan, elinde döviziyle yürüyüşlerde, mitinglerde yanı başımızda duran Türkali’ye sözümüzdür: Onu kavgamızın şehrinde, parklarında, köprülerinde, meydanlarında yaşatacağız. Haramilerin saltanatını yıkacağız! İşçi sınıfı, sanatçısını unutmayacak.” Babamız, dedemiz VEDAT TÜRKALİ’yi kaybettik. Cenazesi 1 Eylül Perşembe günü Teşvikiye Camii’nde kılınacak öğle namazının ardından Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedilecektir. Deniz, Barış, Zeynep, Yusuf, Emine, Ceren, Daphne C MY B