Katalog

CMYB C M Y B SAYFA CUMHURİYET 7 EYLÜL 2008 PAZAR 18 MÜZİK [email protected] Sanatçõ, bağlamanõn kutsal olduğu, belden yukarõ asõldõğõ Arguvan ve çevresinin inanç ve kültürünün peşinden koşuyor Muharrem Temiz’in Kisb-i Kâr’õ HATİCE TUNCER H alk müziği sanatçõsõ Mu- harrem Temiz, çalõşmala- rõnõ Alevi-Bektaşi inancõnõn müzik kültürünü geleceğe taşõmayõ hedefleyerek sürdürüyor. Arguvan ve çevresinden derlemeleriyle tanõnan Temiz, yeni çõkan “Kisb-i Kâr” al- bümünde de Arguvan ve çevresinin inanç kaynaklõ kültür mirasõndan ör- nekler veriyor. Muharrem Temiz ile söyleşimizde odak, doğup büyüdüğü Malatya’nõn Arguvan ilçesi ve doğduğu eski adõ Minayik, şimdiki adõyla Kuyudere köyüydü. Dedesi Hasan Hüseyin Orhan ve babasõ Seyit Meftuni ola- rak bilinen İbrahim Mamo Te- miz’den devraldõğõ kültür, müzik ya- şamõnõn temelini oluşturuyor: “Alevi inancı içerisinde müzik çok önemli. Bizim ibadetimiz mü- zikle yapılır. Bağlama kutsaldır. Her evde bağlama vardır ve belden yukarıya asılır. Dede olduğumuz, bu ibadeti yürüttüğümüz için cem ortamlarında gözümüzü açtık.” AKADEMİK DONANIM Temiz’i konservatuvar eğitimine, babasõyla derleme çalõşmalarõ sõrasõn- da tanõşõklõğõ olan Nida Tüfekçi, aile dostu sanatçõlardan Mehmet Özbek teşvik eder. Konservatuvar diye bir okul olduğunu bu ustalardan öğrenen Temiz, 1980 yõlõnda İTÜ Konservatu- varõ Ses Eğitimi Bölümü’ne girer, 1988 yõlõnda mezun olur: “Piyanoyu ilk defa orada gör- düm. Biz bu müziğin içine girerken ne geçmişimizi, ne inancımızı ne de kültürümüzü yitirdik. Akademik anlamda kendimi donattığıma ina- nıyorum. Hayatımda üç belirgin kişi vardır. Babam, Nida Tüfekçi ve 1980’den sonra da Arif Sağ ben- de önemli izler bırakmışlardır.” BABADAN KALMA GELENEK Temiz, konservatuvar eğitimi sõra- sõnda da babadan kalma geleneği bõ- rakmaz ve her yaz Arguvan, Divriği, Maraş, Adõyaman çevrelerinde âşõk- larla, dedelerle kayõtlar yapar: “Öğrenciliğim bittiği zaman o kayıtların çok büyük bir kaynak olduğunun farkına vardım. Yaşlı- lar ölmüş, o melodiler tükenmiş. Ağabeyimin Almanya’dan gönder- diği 12-13 kiloluk video kameram- la köylerde tepelerde dolaşırken köylüler benimle dalga geçerlerdi. Kültür toplumundur ve bizler sa- dece kaynakları tespit eden, o yol- da hizmet eden hizmetkârlarız.” GİZLİ KALMIŞ KÜLTÜR Nida Tüfekçi’nin õsrarõyla 1989 yõ- lõnda TRT’nin açtõğõ tonmaisterlik sõ- navõnõ kazanan Temiz, 6 yõl Erzurum Radyosu’nda görev yapar. Daha son- ra İstanbul’a tayin olan ve halen bu görevini sürdüren Temiz’in derleme çalõşmalarõ Arguvan ve Köyleri Eği- tim Kültür Vakfõ tarafõndan “Argu- van Ezgileri” adõyla iki cilt halinde yayõmlandõ. Vakõf ayrõca Temiz’in derlemelerini “Arguvan Türküleri 1-2” ve “Arguvan Halk Âşıkları” adlõ albümlerde topladõ. Temiz’in ilk profesyonel çalõşmasõ Kalan Müzik tarafõndan 2000 yõlõnda yayõmlanan “Arguvan Deyişleri” albümü oldu. Daha sonra 2001 yõlõnda Cengiz Öz- kan ile birlikte “Yâre Dokunma” al- bümünü çõkaran Temiz, 2003’te “Dost ile Demler”, 2004’te “Firkat” albümlerini yaptõ: “Bu çalışmaların hepsi Arguvan ağırlıklıdır. Bunları Maraş, Adıya- man, Elazığ, Sıvas, Erzincan, Tun- celi bölgelerindeki Alevi-Bektaşi müzik kimliğinin yansıması diye tarif ediyorum. Arguvan’daki Al- evi-Bektaşi müziği aynı zamanda bu saydığımız coğrafyanın müzikal kimliğidir. Bu geniş coğrafyayı Ar- guvan da yansıtıyor. Çünkü dede- ler aynı şekilde çalıp söylüyor. Cemlerdeki semahlar, duazlar, mersiyeler aynı. Melodik dokuları yüzde yüz birbirine benziyor. O coğrafyanın çok zengin bir potansi- yeli vardır. Malzemeler dağılmış, gizli kalmış. Bizler de kazıp bir şey- ler çıkarmaya çalışıyoruz.” Nasihatler ‘Ömrünritimleri Temiz, insanõn yaşamõndaki dönemleri anlatan “Yaş Destanõ”nõn ritmik yapõsõnõn inceliğini no- taya alõp kaydettikten sonra algõlamõş: “Destanda 8 ya- şõna kadar emekleme dönemini andõran bir melodik ya- põ, 10-40 yaşlarõ arasõnda gençlik dönemini yaşatõr bir hareketlenme, üçüncü bölümde de artõk hüzünlü bir me- lodi var. İnsanõn yavaş yavaş ömrünün tükendiğini fark- lõ bir müzikal yürüyüşle anlatõyor.” Her çalõşmasõnda Âşõk Daimi’den bir esere yer veren Temiz, bu albümde de Daimi’nin “Bir Seher Vaktinde” deyişini okuyor. Albüm kitapçõğõnda kendisinin ve Ba- ran Özdemir’in çektiği güzel fotoğraflarla memleketinin günlük yaşamõnõ görsel olarak da dinleyicisine sunuyor. Muharrem Temiz, Kisb-i Kâr’da insanlara me- saj ve “nasihat” içeren, inanç boyutu ağõr basan deyişlerden örnekler veriyor. Albüm, Temiz’in babasõ Âşõk Seyit Meftuni’nin kay- naklõk ettiği, sözleri 18. yõlda yaşamõş olan Hekim- hanlõ Âşõk Esiri’nin olan “Gazel” ile başlõyor: “Ale- vi-Bektaşi müziğinde asõl anlaşõlmasõ gereken mesaj sözlerde gizlidir. Melodi, saz bir araçtõr. İnsana eli- ne, beline, diline sahip olmayõ, onurlu olmayõ öğretir. Melodiler o coğrafyada yaşayanlarõn ortak üründür. Esiri’nin sözleri Tunceli’ye, Maraş’a farklõ melodi- lerle yayõlmõş.” “Göster Cemalin Şem-i’ni”, Âşõk Halisi olarak bi- linen Arguvanlõ Cemal Erbek Dede’den alõnmõş Tan- rõ inancõna ilişkin bir nasihat. Muharrem Temiz, Tol- ga Sağ ile derlediği “Mekteb-i İrfanda”yõ anlatõrken “Mekteb-i İrfanda’yõ çözdüğümüz zaman belki de kendimizi bir kitap okumuş kadar doygun hissederiz” diyor. Arguvan’õn müzikal kimliğini taşõyan deyişleri yorumlayan Temiz’in albümünün adõ, emekle elde edilen değeri simgeliyor: “Kisb-i Kâr birçok kültürde geçer. Tasavvufi bir boyutu var. İnsanõn emek vererek, alõn teri dökerek kazandõğõ, maddi boyutu olmayan manevi bir kazancõ anlatõr. Benim yõllardõr emek vererek, karşõlõk gözetmeden kendimden harcayarak o coğrafya, o kültür, o inanç için harcadõğõm emeğin değerleri kisb-i kârdõr.” T emiz, enstrüman kullanõmõnda da ge- leneğe bağlõ kalmaya özen gösteri- yor. Bugün artõk üretilmeyen dede bağlamasõ ve curasõ, duduk, kaval kullanõyor. Albümlerinde bağlamanõn yanõ sõra çok yo- ğun olmamakla birlikte duduk, kavala da yer veriyor: “Altyapılardan, teknolardan ka- çındım. Buradaki bozmadan orijinal yapı- yı sunmak, tanıtmak. Sonraki aşamada bi- rileri alsın kullansın, geliştirsin.” ARGUVAN TÜRKÜ FESTİVALİ Muharrem Temiz, Arguvan derneklerinin kaymakamlõk ve belediye ile ortak düzenledi- ği ve bu yõl 6.’sõ gerçekleştirilen “Arguvan Türkü Festivali”nin çalõş- malarõ içinde yer alõyor: “Bu festi- valdeki hedefimiz, hem kendi kültü- rümüzü diğer coğrafyalara taşı- mak hem de diğer coğafyadakileri tanıtmak. Birol Topaloğlu tulum çaldı, Tolga Çan- dar Ege Türküleri söyledi. 7 bölge- den türkülerin kardeşliği adına çalışıyoruz.” KÜRESELLEŞMEYE RAĞMEN Temiz, küresel güçlerin kültürel hege- monyasõna karşõ durabilmek için “kaybol- maya yüz tutmuş değerleri yakalama pe- şinde” olduğunu anlatõyor: “Küreselleşme adı altında baskın kültür- lerini, diğer kültürler üzerinde kurmaya çalışıyorlar. Biz kendi kültürümüzü unut- tuğumuz noktada onlara göre bizim kültü- rümüzü korumuş oluyor. Halbuki bizim 1400 yıllık Alevi Bektaşi kültürümüz var. Dedelerimizin, zakirlerimizin, âşıklarımı- zın bugüne kadar getirdikleri bu kültürün doğal dokularını korumak için mücadele vermeliyiz.” Küreselleşme gelenekleri yok ediyor