Katalog

En çok ölümlü iş kazalarõnõn yaşandõğõ Türkiye’de, aslõnda iş kazalarõnõn çokluğu ya da ölümlü kaza oranlarõnõn yüksekliği tabii ki bir kader ya da tesadüf değil. Yasalarda, iş sağlõğõ açõsõndan işçilerin korunmaya çalõşõldõğõnõ anlatan iş hukukçusu avukat Murat Özveri, söz konusu yasalarõn zaten 1933’ten kalma değerlerle yürüdüğünü bu nedenle ev kirasõnõn tazminat hesabõnda ciddi bir etki yaratmadõğõnõ belirtiyor. Zaten aslolanõn kaza olmasõnõ engellemek oldu- ğunun altõnõ çizen Özveri, 1943’te Uluslararasõ Çalõşma Örgütü (ILO) tarafõndan alõnan kararlarõ hatõrlatõyor. ILO’nun “En aptal, dikkatsiz bir iş- çi için bile sağlıklı bir iş ortamı sağlanmasını” şart koştuğunu dile getiren Özveri, Türkiye’de asõl sorunun çalõşma yaşamõndaki örgtülenme hakkõnõn engellenmiş olmasõ olduğunu vurguluyor. “İşçiyi iş ka- zalarından koruyacak tek gücün yine kendileri olduğu”nu söyleyen Özve- ri’ye göre, işçi güçlü sendikalarla tem- sil edilmediği için korumasõz kalmõş durumda... Aslõnda sendikalar yasasõnda de- ğişeceği söylenen ve sonradan vazgeçilen gemi yapõmõnõn tüm dünyada metal işkolunda yer al- masõna karşõn Türkiye’de ayrõ bir işkolu olarak bõrakõlmasõnõn pek de tesadüf olmadõğõ anlaşõlõyor. Nitekim bu kararla Tuzla tersane- ler bölgesine, metal işkolunda faaliyet gösteren güçlü sendikalarõn girmesi en- gellenerek, dalga geçer gibi işçileri kum torbasõ yerine koyarak ölüme gönde- ren zihniyet korunmadõ mõ? İşçiler, her fõsatta işverenin yanõnda yer alan sendikanõn insafõna bõrakõl- madõ mõ!.. OLCAY BÜYÜKTAŞ AKÇA Çalõşma koşullarõ genellikle kötü. İyileştirmek için çaba harcamasõ gereken sendikalarõn işyerlerinde örgütlenmesi en- gellenmiş. Yõllardõr önlene- meyen işsizlik gittikçe artõyor. Bu koşullarda ‘ne iş olsa’ ya- pacak duruma gelmiş işçi bir de kaza geçirirse ne olur? Kazadan kurtulmak için harcadõğõ efor, hakkõnõ elde etmek için harca- yacağõ eforun yanõnda solda sõ- fõr kalõr. Çünkü yasalarõ, ge- nellikle Avrupa ülkelerinden bi- re bir alõnan Türkiye’de, o ül- kelerdeki tazminatlarõ almayõ düşünmek ham bir hayal... İş kazasõ geçirmiş bir işçiyi Tür- kiye’de bekleyen şey hazõrla- nacak raporlar, tutanaklar ve yõllarca sürecek davalar... Yasalara bakõldõğõnda her şeyin düzgün göründüğü ülke- de, iş kazalarõnõ da iş kazalarõ sonucu meydana gelen sakat- lanma, ölüm, iş göremezlik durumlarõnõ da kitabõna uy- durmak üretimin rutin bir aşa- masõ adeta... Niteki, tüm gözlerin kendi- lerini izlediğini bildikleri, mer- cek altõna alõndõklarõnõ gör- dükleri halde, işçiyi kum torbasõ yerine koyarak ölüme gönderen işverenden sorulan hesap dü- zeyinde hesap soruluyor vaka- i adiyeden bir iş kazasõnda... Türkiye’de her yõl 1600’ü aş- kõn yurttaş tersanelerde, kö- mür ocaklarõnda, inşaatlarda, tezgâh başlarõnda piyasaya kur- ban veriliyor. 2500 yurttaş ömür boyu sakat kalõyor. Sos- yal sigortalar uygulamasõnõn başladõğõ 1946’dan bu yana, 60 yõl içinde 54.800 işçi iş cina- yetlerine kurban gitti. 145 bin işçi bir daha çalõşamayacak derecede sakat kaldõ. Sosyal Sigortalar Kuru- mu’nun (SSK) en yeni verile- ri olarak ulaşõlan 2006 yõlõ ista- tistiklerine göre Türkiye’de 2006’da meydana gelen 79 bin 27 iş kazasõnda 1601 işçi ya- şamõnõ yitirdi. 2 bin 267 kişi sü- rekli iş göremez (sakat) duru- muna düştü. 574 kişi meslek hastalõğõna yakalandõ. İş kaza- larõ sonucu toplam 1.895.235 gün geçici iş görmezlik oluştu ve çalõşanlar 56 bin 225 günü hastanede geçirdi. Fransa, Almanya, İspanya, İngiltere ve Yunanistan’la kõyaslandõğõnda en çok iş kazasõ meydana gelen Türkiye’de en yeni istatistiklere göre bir yõlda iş kazalarõndan ötürü sakat kalarak çalõşamaz hale gelen işçi sayõsõ 2 bin 200’ü aşõyor. Ücretleri düşük olduğu için maddi tazminatlarõ da düşük olan işçiye verilen manevi tazminatlar ise işçinin maneviyatõnõ düzeltmekten çok uzak. Tazminatlarõ hesaplama yöntemleri aynõ olan ülkelere göre Türkiye’de işçiye verilen manevi tazminatlar, bu ülkelerde verilenlerin 30’u ya da 50’de biri kadar... CMYB C M Y B Davaaltõyõldõrsürüyor 2002’de iş kazasõ geçirerek yüzde 66 malul kalan bir işçinin tazminat davasõ hâlâ devam ediyor. Olay için bilirkişinin hazõrladõğõ rapor şöyle: 1959 doğumlu olan işçi, 2002’de kaza geçiriyor. O tarihte 43 yõl 1 ay 0 günlük. Aktif çalõşma hayatõnõn 60’a kadar devam edeceği, kalan ömrün de zarar gördüğü kabul edilerek aktif hayat süresi 17 yõl, pasif hayat süresi de 10 yõl hesaplanõyor. Bu ayrõntõ önemli çünkü pasif hayat için de tazminat verilmesine ilişikin yargõ kararõ var. İşverenin yüzde 85 kusurlu olduğu belirlemesinden hareketle hesap yapõlõyor. 254 bin YTL tazminat öngörülüyor. Ancak SSK’ce bağlanan gelirlerin düşmesinin ardõndan bu rakam 202 bin TYL’ye düşüyor. Ancak, işçinin net ücretinin asgari ücretin 5 katõ olduğu unutulmamalõ. Zira asgari ücret ya da iki katõna kadar olanlarda SSK’ce bağlanan gelirler düştükten sonra işçiye pek bir şey kalmõyor. Davasõ hâlâ devam eden ikinci örnekteyse kaza 1999 yõlõnda meydana geliyor. Yapõlan araştõrmalar sonucu önce yüzde 11.10 olan maluliyet oranõ yüzde 36’ya çõkõyor. 1970 doğumlu olan işçinin kaza tarihinde 29 yõl 15 günlük olduğu hesap edilerek aktif hayat süresi 31 yõl, pasif devre ise 7 yõl olarak öngörülüyor. İşverenin yüzde 80 kusurlu olduğu kaza için bilirkişi 79 bin YTL bakiye zarar tayin ediyor. SAYFA CUMHURİYET 24 AĞUSTOS 2008 PAZAR 18 İŞ KAZALARI Avrupa’da Türkiye’de 100 bin Avro 3 bin YTL Kazalarõn çok büyük bir kõsmõ kaçak iş- yerlerinde yaşanõyor. Üm- raniye’de patlamanõn mey- dana geldiği ve 3 işçinin ya- şamõnõ yitirdiği işyeri de kaçaktõ, Güngören’deki pat- lamayla 13 çalõşanõn yaşa- ma veda ettiği işyeri de... Hatta durum ilgili yerle- re bildirilmiş onlar da ka- põyõ mühürlemişti. Oysa söz konusu yasalarda bu mühürleri kaldõrarak üretim yapmanõn cezasõ sadece 904 YTL. Yani bu kadar cezayõ ödeyip istediğin faa- liyeti yapar, istediğin kadar işçiyi öldürebilirsin... Hep bilenen bir tablo ya- şadõğõmõz. İşyeri kapanõr, cezalar ödenir... Kõsa bir sü- re sonra hiçbir şey olmamõş gibi çalõşmalar devam eder... Cezalarõn caydõrcõ ol- maktan uzak olduğunu be- lirten Krisal-İş Sendikasõ Eğitim Uzmanõ Aziz Çe- lik’in yaptõğõ bir çalõşma durumun ne kadar vahim olduğunu ortaya koyuyor. Çelik’in hazõrladõğõ “ye- niden değerleme oranla- rına” göre güncellenmiş 2008 yõlõ işçiyi “kazayla” öldürme, yaralama ve sakat bõrakma tarifesi -ki kaynağõ Çalõşma ve Sosyal Güven- lik Bakanlõğõ- şöyle: ?İşyerinin açõlõşõnõ ve ka- panõşõnõ bildirmemek, iş- yerini bildirme yükümlü- lüğüne aykõrõ davranmak (Kaçak işyeri açmak, ka- çak işyeri çalıştırmak, ya- sadışı faaliyet.) 88 YTL. ? Çalõşma sürelerine ve buna dair yönetmelik hü- kümlerine uymamak. (İş- çiyi pestili çıkana kadar çalıştırmak, yormak ve böylece “kaza” yapması- na neden olmak 904 YTL. İşçileri geceleri 7.5 saat- ten fazla çalõştõrmak, gece ve gündüz postalarõnõ de- ğiştirmemek. (Sipariş ye- tiştirmek için geceyi gün- düze, gündüzü geceye kat- mak.) 904 YTL. ? Çalõşma sürelerine iliş- kin yönetmeliklere muha- lefet etmek. (Ver parayı değiştir çalışma süreleri- ni.) 904 YTL. ? İş sağlõğõ ve güvenliği hükümlerine aykõrõ dav- ranmak (Parça başı değil, hangi kuralı çiğnerseniz çiğneyin, tekmili birden.) 904 YTL. ? İş sağlõğõ ve güvenliği tüzük ve yönetmeliklerine aykõrõ davranmak, (Bu ta- rife de tekmili birden ve daha ucuz.) 88 YTL. ? Kurma izni ve işletme belgesi almadan işyeri aç- mak (Kaçak işyeri açmak, yukarıda daha ucuz bir tarife de var.) 904 YTL. ? Faaliyeti durdurulan işi izin almadan devam et- tirmek, kapatõlan işyerini izinsiz açmak (Piyasa ya- sayı döver!) 904 YTL. İşyeri hekimi çalõştõrma ve işyeri sağlõk birimi oluş- turma yükümlülüklerine uymamak. (İşyeri mi, has- tane mi? Yaralan işçi olursa en yakın hastane- ye, ölen işçi en yakın mor- ga yollanır.) 904 YTL. İş güvenliği ile ilgili gö- revli mühendis veya teknik eleman görevlendirme yü- kümlülüğünü yerine getir- memek. (Bu zorunlu is- tihdamlar maliyeti çok arttırıyor, çok! Cezası da- ha ucuz.) 904 YTL. ?İfade ve bilgilerine baş- vurulan işçilere işverenler- ce telkinlerde veya kötü davranõşlarda bulunmak. (İşten atmak varken kötü davranışta bulunmak çok ayıp. İşverenler de mede- ni insanlar nitekim!) 963 YTL. ‘Biz iş güvenliği eğitimi vermiştik!’ Kaçak işyeri açmak ve çalõştõrmanõn cezasõ 88, işçiyi aralõksõz çalõştõrarak iş kazasõ geçirmesine neden olmanõn cezasõysa sadece 904 YTL. SİGORTA MÜFETTİŞİ, TRAFİK POLİSİ GİBİ İŞÇİYİ KORUYACAK TEK ŞEY KENDİ GÜCÜ Tersanelerle gündemimize oturan ama inşaatlarda, madenlerde, ulaşõm sektöründe, iptidai üretim atölyelerinde işçiyi, bir iş kazasõ geçirdiği anda üç aşağõ beş yukarõ aynõ son bekliyor. İş hukukçusu Avukat Abdi Pesok ve Avukat Murat Özveri’nin verdiği bilgiye göre bir işyerinde iş kazasõ olduğu andan itibaren, iki gün içinde bu durumun Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SSK) bildirilmesi gerekiyor. SSK müfettişleri olayõn araştõrmasõnõ yaparak rapor hazõrlõyor. Direkt genel müdürülüğe bağlõ olan müfettişlerin, büyük oranda trafik polisleri gibi çalõştõğõ ileri sürülüyor. Bu nedenle de her iş kazasõ, dosdoğru iş kazasõ olarak görünmeyebiliyor. İşverenin ikna yeteneği oranõnda hazõrlanan raporlar, hastanõn tedavisi bittikten sonra SSK Tahsisler Daire Başkanlõğõ’na gönderiliyor. Burada işçinin, işgücü kaybõ maluliyet tesbiti ile ilgili bir tüzük çerçevesinde saptanõyor. Eğer kayõp yüzde 10’un üzerinde ise işçiye sürekli iş göremezlik raporu veriliyor ve bir aylõk bağlanõyor. İşçinin yaşõ, deneyimi, aldõğõ ücret ve benzeri durumlarõn göz önüne alõnarak hesaplandõğõ bu ücret bugünkü orta yaşlõ, asgari ücretli bir işçi için ayda 200 YTL’yi aşmõyor. Ölene kadar bağlanan bu ücret, hata payõ oranõnda işverenden alõnõyor. Bizdeki bu konudaki yasalar İsviçre ve Fransa’dan alõndõğõ için tazminata konu olan hesaplama yöntemi ve kriterler aynõ. Ancak oradaki ücretler çok daha yüksek olduğu ve toplu sözleşmelerle ek maddeler konulduğu için alõnan tazminatlar da oldukça farklõ olabiliyor. Pesok, özellikle manevi tazminatlarda büyük farklõlõklar yaşandõğõnõ anlatõyor. Türkiye’de asgari ücretin iki, iki buçuk katõ kadar, yaklaşõk 1250 YTL maaş alan işçinin yüzde 10 maluliyeti sonrasõ hemen hemen bir maddi tazminat alamazken, bu rakamõn Avrupa ülkelerinde ciddi boyutlara ulaştõğõnõ vurguluyor. “Aynı kazayı geçiren bir işçiye Türkiye’de 3000 YTL manevi tazminat verilirken bu miktar Fransa’da 50 katını buluyor” diyen Pesok, hiçbir zaman tazminatlarõn kaybõn karşõlõğõ olmadõğõnõ belirtiyor. Maluliyet yüzde 10’dan 36’ya çõktõ Öde cezanõ öldür işçiyi Çalõşma ve Sosyal Güvenlik Bakanlõğõ’nõn iş sağlõğõ için verdiği cezalar iş kazalarõna davetiye çõkarõr nitelikte Yasalar aynı, hesaplamaya temel oluşturan kriterler aynı, sadece ücretleri farklı, bir de insan hayatının değerine ilişkin bakışları... Avrupa Birliği ülkeleriyle karşılaştırıldığında Türkiye ölümle sonuçlanan iş kazaları rekortmeni. Kaza geçiren işçi normal pro- sedür gereği bir dizi işlemden sonra az da olsa giderini karşõlõyor. Ancak işler böyle tõkõr tõkõr işlemiyor. Zira, kaza sonrasõ işçiye “eğitim al- dığı” yönünde apar topar imza attõr- malar, “Aslında iş güvenliği mal- zemeleri vardı, dolabındaymış, kullanmamış” tutanaklarõ en sõk rastlanan oyunlardan... İş kazasõ geçiren işçi, duruma itiraz ettiğinde dava süreci başlõyor. SSK müfettişleri keşif yapõyor, kazanõn şekline göre işyeri kusur oranõ belir- leniyor. İşçinin maddi ve manevi taz- minat isteme hakkõ var. Burada da iş- veren bazen “Biz 100 bin YTL’ye an- laştık” diye bildirimde bulunabili- yor. Sonra işçiye bunun çok az bir kõs- mõnõ ödüyor. Hatta artõk pek çok yer- de iş kazasõ sigortasõ yaptõran işveren, bu para üzerinden hem sigorta şirke- tini, hem mahkemeyi hem de işçiyi ya- nõltabiliyor.