Katalog

SAYFA CUMHURİYET 24 TEMMUZ 2008 PERŞEMBE 14 J ^ . U . L J . 1 . U Jtî. kultur@cumhuriyet.com.tr Ataç sonrası eleştirimizin en büyük adıydı, yazmımıza yön verdi Fethi Naci'yi kaybettik Kültür Servisi - Yazar, clcştirmcn, ya- yıncı 1927 doğumlu Fethi Naci (Ismail Naci Kalpakçıoğlu) dün sabalı uzun sü- redir savaştığı Alzheimer hastalığı ne- deniyle yaşamını yitirdi. Fethi Naci ya- nn Teşvikiyc Camisi'nde kıhnacak ikin- di namazımn ardındaıı Zincirlikuyu Me- zarlığı'nda toprağa verilecek. Yükseköğrenimini İÜ lktisat Fakülte- si'nde yapan (1949) Kalpakçıoğlu asis- tanlık sınavını kazandığı sırada 1951 'dc tutuklandı. Kısa bir süre Sultanahmet Ce- zaevi'nde kaldıktan sonra lstanbul'daki bazı özel kuruluşlarda çalıştı.l965'tc Gerçek Yayınevi'ni kurdu. Cumhuriyet Kitap'ta uzun yıllar eleştiri yazılan ya- yımladı. Şükran Kurdakul ile 1951-1952 yıl- lannda yönetimine katıldıklan Ycryüzü ve Beraber dcrgilerinde yayımlanan eleş- tirilerinde Oktay Dcniz adını kullandı. 1953'te asıl adı Ismail Naci Kalpakçıoğlu yerine Fethi Naci adını kııllanmaya baş- ladı. 1950'lerde Pazar Postası ve Dost der- gilerinde yazdı. 1962'de Türkiye lşçi Paıtisi'ne üye olan yazar, bu dönemde Vatan gazetesinde ve • Kültür ve Turizm Bakam Ertuğnıl Giinay Fethi Naci 'nin vefatı nedeniyle ailesine ve edebiyat dünyamıza rahmet dileyen bir başsağhğı mesajı yayımladı. Giinay mesajmda, "objeküfve güveniiir eleştirileriyle çağdaş Türk edebiyatına önemli katkılarda bulunan Fethi Naci 'nin, ardmda bıraktığı birbirinden değerliyapıtlarla daima saygıyla hatırlanacağım ve genç kalemlere örnek olmayı sürdüreceğini" dile getirdi. Sosyal Adalet dcıgisinde siyasal yazılar yayımladı. Ayııı türdeki yazılarına, par- tiden aynldıktan sonra Yön'de ve yöne- timinine de katıldığı Ant dergisinde de- vam etti. Bu dergilcrin sanat sayfalarını da yönetti. Siyasal yazılanna 1968'de son veren yazar, bu taıihten sonra daha çok Yeni Dergi, Politika, Yeni Düşün, Adam Sanat gibi dergileıie Yeni Yüzyıl gaze- tesinde yazdı. Naci'nin 1956'da yayımladığı ilkkitabı 'tnsan Tükenmez' büyük ilgi gördü. Ya- zann, kendi deyimiyle, 'Fransız Mark- sistlcrinden öğrendiklerini edebiyatı- mıza uygulamaya çahştığı' yapıt, Ccza kanununun 142. maddesirie aykınlık suç- lamasıyla yargılandı ve aklandı. Dost ve Pazar Postası'nda yayımladığı yazılardan derlediği Gerçek Saygısı (1959) ile ku- rucusu olduğıı Gerçek Yayınevi'nin ilk ki- tabı 'Azgelişmiş Ulkeler ve Sosyalizm' de büyük ilgi gördü. 1968'de '100 So- ruda' dizisini çıkarmaya başlanıasıyla edebiyata kesin dönüş yaptı vc 1971 'de '10 Türk Ronıanı' adlı yapıtını yayımla- dı. Daha öncc bazı kitaplarda yayımladığı yazılan ile 1971-75 dönemindeki yazı- lannı, 1976'da Edebiyat Yazıları' ad- lı kitabında topladı. Fethi Naci ilk yapıtıyla toplumcu sa- natın ilkelerini ortaya koymaya çalışan ve bilimsel tutum benimseyen bir eleştirmen olarak tanındı. lktisat eğitiminin yansı- ınaları da içinde yoğrulduğu edebiyat me- rakı gibi yazılannda belirgin olarak gö- rülmektedir. Güveniiir yargıları, dikkat- li incclemeciliği, birleşimci kültürü ve tu- tarlı dünya görüşüyle eleştirmen olarak öne çıktı. Yazar 1991 yılında Sedat Si- mavi Vakfı Edebiyat Ödülü'nü aldı. YAPITLARI Deneme-Eleştiri: însan Tükenmez (1956), Gerçek Saygısı (1959), Açık Otu- rum (1959), On TürkRomam (1971), Ede- biyat Yazılan (1976), lOOSoruda Türki- ve'de Roman ve Tophımsal Değişme (1981), Eleştiri Günlüğü (1986), BirHi- kâyeci: Sait Faik-Bir Romancı: Yaşar Ke- mal (1990), Gücünü Yitiren Edebiyat (1990), Roman ve Yaşam(1992), Eleşti- ride 40 Yıl (1994), 40 Yılda 40 Roman (1994), Reşat Nuri'nin Romancüığı (1995), 50 TürkRomam (1997), Şiir Ya- zılan (1997), 60 TürkRomam (1998), Kıs- kanmak (1998), Sait Faik'in Hikâyecili- ği (1998), Yaşar Kemal'in Romancüığı (1998), Yüzyıhn 100 TürkRomam (1999). Anı: Dönüp Baktığımda (1999). Diğer: Azgelişmiş Ulkeler ve Sosyalizm (1965), Emperyalizm Nedir? (1965), Az- gelişmiş Ülkelerde Askeri Darbeler veDe- mokrasi (1966), Kompradorsuz Türkiye (1967), 100SonıdaAtatürkTm TemelGö- rüşleri (1968). KoNUR ERTOP: F ethi Naci 1950'den sonraki edebiyatimızda top- lumcu görüşle eleştirinin en başarılı iirünlerini vermiştir. Ataç'ın getirmiş olduğu geniş beğeni ve edebiyat bilgisine dayanan eleştiri anlayışı yerine 1950'lerde eleştiriyi nesnel temele oturtma çabaları gö- rüldü. Fethi Naci ise bu görüşü toplumculukla birleştirdi Onun yargıları insamn tükenmediğine, yazarın iç dünya- sıııın zenginliğine ve toplumsal konumu dikkatle değer- lendirmeye dayanır. Çalışmaları boyunca romana ağırlık vermiş, Türk romanının toplumla derin ilişkilerini sergi- lemiştir. Yaşar Kemal 'i, Sait Faik % Reşat Nıtri Giinte- kin 7 ele alan kitapları onun göriiş zenginliğini yansıtır. Yapitlari edebiyatimıza zengin bir katkı oluşturmuştur. Genç eleştirinin ondan alacağı önemli dersler vardır. 'Rehber bir eleştirmendi' ATAOLBEHRAMOĞLU Bir ara çok yakın olup ara çok tartıştığımız Fethi Na- ci'ye sevgi ve saygım lıiç eksilmedi. Hem edebiyat hcm yaşanı ustası olmayı başarabilen ender kişiliklerdendi. Ölünıü edebiyat dünyamız ve biz dostlan için büyük bir kayıptır. ENVER ERCAN Yazılan vc yapıtlanyla, edebiyat dünyasında ses ge- tiren, etkili eleştirrnenlerimizden biriydi. Yalnızca bc- ğendiği kitaplar için yazmadığı, yazarken sözünü sa- kınmadığı için, ne yazacağı merakla beklenirdi. Yazdıklan tartışınalara neden olurdu. Yazarlann büyük çoğunlu- ğunda da, edebiyatın izler çcvresinde de kişiliğiyle, ru- tarlılığıyla, yorumlanndaki gözlem gücü vc dikkatiyle güven duygusu yaratmıştı. 1980 vc 1990'larda çok et- kiliydi. Eleştiri tarihimizc hem kendi yazdığı, hcm de kur- duğu Gerçek Yayınevi'nde yayımladığı çok değerli ya- pıtlar kazandırdı. Modcm Türk edebiyatını, onun ça- lışmalan olmadan tam olarak anlayamayız. CEVAT ÇAPAN Çok sevdiğimiz çok yakın bir arkadaşımızdı. Türki- ye'nin en önemli eleştimıen ve edebiyatçılanndan biıiydi. Yeri doldunılamayacak önemde bir yazardı. Çok üz- günüz; evcek, ailecek, tüm arkadaşlan olarak... TuRGAY FİŞEKÇİ Fethi Naci, Ataç sonrası eleştirimizin en büyük ismiydi. Elcştiridcki başansı, keskin zekâsının yanı sıra parlak dil lcullanımıyla da öne çıkıyordu. Onun eleştirilerini oku- mak, edcbiyalla ilgili herkes için büyük bir zcvktir. 'Dö- nüp Baktığımda' ve 'Dünya Bir Gölgeliktir' adlı anı kitaplan edebiyatımızda bu türün en güzel ömekleri ara- sındadır. Eleştirilerinde en acımasız olan da oydu, ya- zarlarla büyük dostluklar kıırabilmeyi başaran da yinc o. Roman elcştirmeni olarak tanmmasına karşın, sonsuz bir şiir sevgisi vardı. Onun kadar çok ezberinden dize- lerokuyan başka birini tanımadıın. Marksist olması, ona inanılmaz gcnişlikte bir düşünce ve yaşam ufkıı kazan- dırmiştı. Sevdikleri için çok güzel kahkahalar atar, sev- medikleri için çok güzel kürredcrdi. Ardında yeri dol- duralamayacak bir boşluk bıraktığmı düşünüyorum. AYDIN BOYSAN Fethi Naci korkusuz adamdı. Korkulacak hiçbiryanı yoktu. Bu nedenle eleştirmen olarak baörmaktan da kö- tü sözler söylemekten de övnıekten de çekinmcyen. kork- mayan bir kişiydi. Eleştiri en haiıı bir branştır edebiyatta. Bunu yaltaklannıadan, batımıadan yapabilmek hem bilgi gcrektirir, hem de korkmamak yeteneği. Ve över veya eleştirir. Fethi Naci hiçbir değerlendirmesindc ak- lmm kestiğini söylemekten çekinmedi, kaçmadı. Kişi ola- rak çok güleryüzlüydü. Onun en güzel güleryüzlü fo- toğrafı hapishanedeyken çckilendir. Ve Fethi Naci bü- tün ömründe çıkar peşinde olmadı. Hesapçılık yapma- dı. Açık davrandı. Yüreğinde ve kafasında ne varsa hep- sini aynen değiştiımeden yansıttı. DûĞAN HIZLAN Fctlıi Naci'nin ölümü Türk eleştirisinin büyük kaybıdır, çünkii o eleştiri türüne saygınlık, güvenilirlik, inanıhr- lık kazandırmıştır. Çünkü bir okura yargınızı iletıneden önce bu kavramlardan oluşan altyapıyı kurmalısınız. Fet- hi Naci'nin önemi, etkisi önce buradan kaynaklanır. Bir de bizde en yeni tür diyebileceğimiz romanın değer- lendirme ilkelerini otıırtnıuştur. Yani o, rehber bir eleş- timıendir. Sanınm kıışaklar boyu onun kitaplanndan ya- rarlanılacak ve bütün yargılan göz önüne alınacaktır. TAHSİNYÜCEL Fethi Naci'nin ölümü çok büyük bir kayıp Türk ya- zmı için. 20. yy'da Türk yazını çok önemli iki eleştir- men tanıdı; bunlardan birincisi Nurullah Ataç'dı. Ve her yazısı kimileri için olumsıız kimileri için olumlu olur- du ve bunlar her zaman bir tepki yaratırdı. Ve Ataç'ın eleştirileri yazınımızın gelişmesindc çok önemli bir işl- evi gerçekleştirdi. Ataç'dan sonra bu işlevi Fethi Naci yüklendi. Ve gcrçekten kendine özgü biçemiyle, kendine özgü ve özgün yazm anlayışıyla Naci'nin eleştirileri de aynı öçüde etkili oldu ve yazınımızda Fethi Naci'nin önemli bir yeri oldu yıllar boyunca. Naci'yle aramızda birtakım eleştiri anlamında sert davranışlar da oldu ama dostluğumuz her zaman sürdü, hiç kesilınedi; birbirünize lıiç yüz çevimıedik. Ve onun ölümü Türk cdebiyatı için de, kişisel olarak benim için de büyük bir kayıp. ADNAN BİNYAZAR Ahmet Haşim, övmeyen eleştirmenin, edebiyat ala- nından topal bir karga gibi kovulduğunu söylemiştir. Ha- şim'in yargısı Fethi Naci'ye hiç uymaz. Bir romancı ya da öykücüyü övdüyse nedenleriııi belirtmiştir. Yazdığını kötü bulduklannı da, şahin olup romandan, öyküden kov- mayı göze ahnıştır. Bunu hırçınlığından değil, yazınsal yaratıya duyduğu saygıdan yapmıştır. Edebiyat tarihi- mizin ilk sayfasında yer alnıası gereken "Türkiye'de eleştirmen yok da roman var mı" sorusunu da o sor- muştur. Fethi Naci'siz bir edebiyat dünyası ııasıl başı- boş, nasıl boynu bükük! SüREYYA BERFE Bir kültür gitti; birikim ve duyarhk gitti. lnsan, ede- biyatçı, yayıncı Naci Abi'nin yerinin doldurabileceği- ni bilsem canım yanmaz. ZEYNEP ORAL Fethi Naci, yalnızca usta bir eleştirmen bir araştırma- cı değildi. Sırça köşküne çekilip ahkâm kcsen bir aydın hiç değildi... Olaylann içinde yaşayan, bilimle sanatı bir arada yoğuran, çok yönlü bir insandı. Bu ülkenin politik kültürel evrelerini soluk alıp verir gibi izlemiş, özümse- miş, bunlann analizlerini yapmış, edebiyah toplumsal de- ğişim ve gelişim içinde ele almış bir aydındı. Zengin bir dünya kültür birikiınine sahipti. Çok çalışkandı. Eleştiri alanında sayılan bir elin pamıaklannı geçmeyen tek tük insanlardan biriydi. Çok uzun yıllar adeta tek başına sü- rekli üretti ve üretriklerinden bir değil birkaç kuşak ya- rarlandı... Ben de onun kitaplanndan sonsuz yararlandım halen de yararlanıyorum. Benim en büyük şansım, çok uzun yıllar boyunca Fethi Naci'nin, yönettiğim Sanat Der- gisine yazı yazması oldu. Dostluklarla, sevinçle, neşcy- le, çağdaş ve cvrensel değerlerle taçlanan eşsiz bir kat- kıydı bu. Derginin hem "star"ı, hcm de "neferi"ydi... Eksikliği her daim duyulacak biri daha... Işığı bol olsun... OKTAY AKBAL Naci, elli yıllık dostumdu. Yıllardır hastaydı. Arada bir telefonda konuşuyorduk, ama son zamanlarda bu olanağı da yitimıiştik. Bir gün iyileşir umudundaydını. Naci için yazacak, anlatacak çok şcy var. Yapıtlanyla çağdaş ede- biyatimıza büyük katkılan olan biri... Böyle insanlar öl- mekle yok obnazlar. Naci, ödünsüz bir cleştinneciydi. De- ğerlerin tanınması, sevilmesi, benimsenmesi için büyük uğraş vcrenlerdendi. Böyle bir dostu yitinnek büyük bir acıdır. Hele, o insan, çağdaş yazınımızın büyük bir ka- lem ustası ise... SERVER TANILLI Fethi Naci'nin ölümünü büyük bir kayıp olarak kar- şılıyorum. Candan bir dostu kaybetmenin acısını da bu- na eklemeliyim. Edebiyattaki eleştiri anlayışı; 'top- lumsal gerçekçi eleştirmen'dir. Bu anlayışla, Fethi Na- ci çağdaş edebiyatımızı yeni bir yere oturtmuştur. Onun eserlerini okumadan bir yere varamayız. Şimdi, 'Tür- kiye'de Roman ve Toplumsal Değişme' adlı esenni dc hemcn hatırladım. 60-70'li yıllarda onıuı kurduğu '100 Soruda' adlı dizisi, bir kuşak yetiştirdi. Ben de oradan geliyorum. Büyük bir fıkri miras bıraktı arkaya; unutul- mayacak. Anısı önünde derin saygıyla eğiliyorum. 'O birMarksistti' YAŞAR KEMAL Fethi Naci gelmiş geç- miş en büyük eleştirme- nimizdi. Ondan önce baş- ka eleştirmenler de vardı. Bunlardan biri Nurullah Ataç'tı, diğeri de Saba- hattin Eyuboğlu. On- lar eleştiriden çok dene- me yazarlanydı. lkisi de Türkçenin ustalarıydı. Fethi Naci bütün öm- rünü yalnızca eleştiriye verdi. lyi bir şair, iyi bir hikâyeci baktı ki güme gidiyor, Fethi Naci onun değcrini ortaya çıkarıyor, onunla so- nuna kadar uğraşıyor- du. Buna karşılık da TOSN bir kötü şair, bir kötü yazar, hakkından çok dile düşmüşse onun değersizli- ğini ortaya döküyordu. Çok kötüleri hiç yazmıyor, yok sa- yıyordu. Onun doğmluğun- dan dolayı sevıneyeni de var- dı. Onun gelmiş geçmiş en büyük eleştirmenimiz oldu- ğunu yazdığımda bana da kızan oldu. Ama benim yan- lış yazdığımı, söylediğimi bir kişi yazmadı, söylemedi. Fethi Naci kültürlü bir ede- biyat ustasıydı. Çağımız ede- biyatının gelişmesine çok yardım etti. Zalim hastalık yakasına yapışmasaydı daha da çok yardım edebilirdi. O bir Marksistti. Sonuna kadar öyle kaldı. O yüzden de çok çekti. Türkiye lşçi Parti- si'nin programını yapanla- rın başlıcasıydı. Çünkü o parlak bir ekonomistti, sağ- lam bir bilim adamıydı. Dü- şüncelerini zenginleştirebil- mek için çok iyi de Fransız- ca öğrenmişti. Bilim de onun gerçeğiydi, ancak koşullar onun düşüncelcrini ortaya dökmesine elvermedi. Ya- zık. MuSTAFAŞERİF ONARAN Fethi Naci genel çizgileriyle edebiyatımızın ayrıntılarına inen, iyi okuyan, iyi değerlen- diren, dayanışma anlayışı gibi al- datıcı ilişkilere önem vermeden edebiyat eserinin hakkını veren; beğenisine, bilgisine, yargısına güvenilen bir eleştirmendi. Okuduğu bir eserdeki dil bo- zukluğunu, kurgu düzcnsizli- ğini, mantık yanlışmı gösteren; bu rutumuyla acunasız bir eleş- tirmen izlenimi bırakan bir ya- zardı. Günümüzde gönül alma yazılanyla, yüzeysel değinme- lerle yetinen yazarlara karşıhk; eserlerinin değerlendirilmesini bekleyen gerçek eebiyatçılar Fethi Naci gibi usta bir eleştir- menin özlemini duyacaklardır. Yazarımız Fethi Naci kaybetmenin üzüntüsü içindeyiz. Ailesine ve sevenlerine başsağhğı dileriz. Y K Y Yapı Krcdı Yayınları (g^YapıKredi Kültür Sanat Yayıncılık