Katalog

7 MAYIS 2005 CUMARTESİ CUMHURİYET SAYFA CIMHURIYET'IN 82. YILI Cumhüriyetgazetesi baskıya, sansüre, kapatmalara karşın laik ve demokratik çizgiden aynlmadı 1930'ların matfc aasında yazılar entertip denilen makinelerde dizilir, kalıplara kurşun dökülerek satırlar oluşturulurdu. Cumhüriyet gazetesi 1983 yılından itibaren bilgisayarlarda hazırlanıyor. Atatüık devrimlerirm savunucusu BaskıveI stanbul llaber Servisi - Laık ve demok- ratık Turkıye Cumhunyetı'yle yaşıt Cum- hüriyet gazetejsı bugun yayın hayatına baş- Iayışının81 yılını gende bırakıyor Buyuk Onder Mustafa KemalAtaturk'un adını verdığı ga- zetemız, ılk sayısını iıkardığı "7 Mayıs 1924"ten gunumu7e değın gecen 81 yılda lurkıye'de ve dunyada yaşanan gehşmelere tanıklık ettı, ulke- nın toplumsal ve sıyasal tanhını yansıttı Ulusal KurtuluşMucadelesıfnde "YeniGun" ga/etesıy- le Anadolu'ya destek veren gazetemız kurucusu Yunus Nadi, daha sorira "Cumhuriyet"le "aydın- lanma" savaşımı verdı Laık ve demokratıkıçızgısınden odun vermeden yayın hayatını surduıen Cumhunyet gazetesımn "gericiliğe" savaş açan, tıkırlerınden odun verme- yen yazarlan, koktendıncı orgutlerın hedefı oldu Uğıır Mumcu, Onat i aıtlar, Ahmet Taner Kışlau, Cavit Orhan Tütengil, Muammer Aksoy, Bahriye Uçok, şenatçı orgutlerın saldırılan sonucu katle- dıldı Ancak Cumhur yet ga/etesı ılk gunden bu- gune değın hıç değışnlıeyen "Gazetemiznehuku- met ga/etesine departigazetesidir. Cuınhuriyetyal- nızca Cumhuriyetin, bilimsel ve yaygın ıladcsiyle demokrasinin savunucıısuclur. Cumhüriyet ve de- mokrasi llkir ve esaskırını yıkan ve yıkmaya çalı- şan her kuvvetle mücadele edecektir" yayın ılke- sı doğrultusunda okurlannın desteğıyle yoluna de- vam edıyor MİLLI MOCADELBYE DESTEK Gazetecılığe 1900'de 'Malıınıaf gazetesınde başlayan Yunus Nadı, 1İ901 yılmda2.Abdulhamit'e karşı "gjzli bir derneğe girmekle" suçlanarak Mı- dıllı Kalesı'nde uç yı( hapse ve surgun tezasına mahkûm edıldı 1908 |de 2 Meşrutıyet'ın ılanın- dan sonra Istanbul'a gplen Yunus Nadı, Ikdam ve Tasvır-ı Efkâr gazetelefınde yenıden ya/maya baş- ladı Daha sonra tttıhat ve Terakkı 1 ırkası'nınya- yımladığı "Rumeli" gazetesınde başyazar olan Nadı, Istanbul'da 191!! yılında Yenı Gun gazete- smı çıkarmaya başladı Ulusal dırenış harekîtını destekleyen Yenı Gun gazetesi, baskı ve zor l.oşullar altında çıkanlryor- du Nadı,2Nısan 192(ı'degızlıcetslanbul'danay- rılarak Ankara'ya geçtı Matbaa da gızlıce Anka- ra'ya taşındı Kurtuhş Savaşfnı desteklemek, Mustafa Kemal'ın yan nda yer almak ıçın Anado- lu'ya geçen Nadı, 23 Nısan 1920'de Meclıs'e mıl- letvekılı olarak gırdı tzmır Mılletvekıh olarak Ankara'da bulunan Nadı, Sakarya Savaşı once- sınde onlem olarak gaztçteyı Yazı tşleı ı Mııduru Ke- mal Salih'e (Sel) verdığı bır lalımatnamc ıle Kay- serı'ye taşıdı Nadı, Salih'e verdığı talımatname- de Ulusal BağımsızlıklSavaşı'nın desteklenmesı- nı, ama eleşiınden de ¥E TUMHURIYE 1 açınmamasını ıstıyordu 'KURULUYOR yet'ın kurulduğu 7 Ma ra yayınına son verdı ADINIATATURKKOYDU Nadi'nin çıkaracağı Kemal Paşa saptamış, mıştı Cumhurıyet'ın ılk! sayısında ga/etenm amaç- larını ve yolunu anlatan sunuş yazısında şu ıtade- ler yer alıyordu "Cumhuriyet'in siyasi programı isminden belli olduğu gibi, onu yayınlayanların si- yasi hayatları da l)cllidir. Cumhüriyet, Turkiye'de buyuk kavgalaria clde Odilmiş tarihi bir sonuçtur. Bi/ elde edÛen bu amaç uğrıuıda llilen çaiışmış in- sanlan/. Memlekette bu muzaffcr ve galıp llkrin çok kuvvetli tarafları vardıi'. Cumhüriyet mcmle- kete ıııal olmuş bir fikirdir. Biz onun temsilcisi ve koruyucusuyuz. Bu lemcl duşunce goz onunde tu- tulduktan sonra kcsin olarak soyleriz ki ga^ctemiz nc hukumet ga/etesı nc <lc parti ga/ctcsidir. Cum- hüriyetsadece Cıımlıuriyelin, bilimsel veyayguıifa- desiyle demokrasinin savunııcusudıır. Cumhüri- yet ve demokrasi llkirvecsaslaı ıııı yıkan ve yıkma- ya çalışan her kuvvetle mücadele edecektir. Mem- lekette her anlamı ılc gcfçek bır demokrasi kıırııl- ması için »azcknıi/ butıın varlığı ile çahşacaknr. Memlekette halkın haU tarafuıdan lıalk için ida- rcsi bi/iın idealimizdir. > 'c bi/ yauıız bu idealin esi- riyiz. Başka bir kuvvetin değü." 3 Kasım 1928'te harf Jevrımıyle cesurbıradım daha atıldı 1 Aralık 1928'den itibaren gazetelenn sadece Latın harflerı ıle tıkmasına karar venldı Ulusal Kurtuluş Mücadelesi'nde aktif görev alan Yunus Nadi'nin çıkaracağı gazetenin adını Mustafa Kemal Paşa saptamış, "Cumhüriyet olsun" demışti. (Fotoğraflar CUMHÜRİYET ARŞİVİ) ü unusNadi: Size Cumhuriyet'isunuyorum Yunus Nadı, Cumhılınyet'ın ılam ve hılafetın kaldırılması devnmlerjnde etkın rol alırken ışgal- cılerın çekıldığı Istanbiıl'da yenı bır gazete çıkar- mayı planlıyordu Çahşıtıaların ardından Pembe Ko- nak, Cumhunyet'e lah$ıs edıldı C umhunyet ga- zetesi, Cumhurıyet'ın ıjanından yedı ay sonra ya- yın hayatınabaşladı "Anadolu'daYeniGun"adıy- la Ankara'da yayınını slırduren gazete, Cumhun- 1924'ten dort gun son- Y Nadir Nadi veeşi Berin Nadi, Cumhuriyet'in yaşaması için büyük mücadele verdiler. Yunus Nadi, Cumhüriyet gazetesımn 7 Mayıs 1924 tarıhlı ılk sayısındakı yazısında, gazetenin "Ataturk devrimlerinin savunucusu" bır yayın organı olacağının haberım verıyordu Nadı, okurlann karşısına Yenı Gun yenne Cumhunyet'le çıkışını şoyle anlat- mıştı "Istanbul'dan okurianma Yeni Gun'u değiL Cumhuriyet'i sunuyorum. Demek ki arada buyuk devrimler meydana gclmişür. ttiraf etmeye mec- burum ki bu devrimlerin buyukluğü ve \ uccliğini kendim bile şjmdi daha iyi anlamış ve daha çok hay- rete duşnıuş durumdayun. O kadar ki zaman zaman kendimi gerçeğin ve hayalin buyuk savaşına bırakmaktan alamıyorum. OzelUkle içindc yuzmuş olmanın verdiği şaşkuüıkla şu yakuı geçmişin ıııut- hiş ve buyuk safhalanna karşı adeta sudan çıkmış balık durumunda bulunuyorum. Bu kadar az zamana, bu kadar buyuk devrimler sığabilir nıi? Acaba dort beş yıl suren baştan başa ruyalarla dolu bir uykudan mı uyandım? Yoksa gerçekleşmiş ruyalar karşısında mı bulunuyorum? Canım daha dun şu Istanbul'un limanını yabancı ve duşman gemilerı; sokaklarını, kışlalarau, cvlerini yabancı ve duşman askcri doldurmuyor muydu? Canım daha dun bu İstanbul değil miydi ki sokaklannda Ingüiz kırbaçlanndan ve palikarya kabadayılanndan gcçil- miyordu? Canım şu Cumhunyet'e yonetim nıerke/j vaptığım bina bile daha dun tngili/ ve Fransız zabıtasının İstanbul'a /ıılum yağdırdığı ve dayak al- tında Turk oldurduğu yer değil miydi?" ga/etenm adını Mustala "Cumhüriyet olsun" de- 'Demokrasiden vazgeçflemez' Y unus Nadi'nin 28 Hazıran 1945'te Ce- nevre'de yaşamını yıtırmesıyle Cumhü- riyet' ı zaten bır sureden berı yoneten Nadir Nadi, gazetenin sorumluluğunu ustlendı Gazetemız tmtıyaz Sahıbı ve Yayın Kurulu Başkanı İllıan Selçuk, 1984'te Cumhurıyet'ın 60 yılı nedenıyle yayımlanan yazısında Nadir Nadı'yı şoyle anlatıyordu "Nadir Nadi, yarını yuzyıllık gazetecilik yaşamında yazarlığınııı yanı sıra kırk yılı aşkın bir sureden beri Cumhuri- yet'in sorum ve yonctımini de taşımaktadır. Dunya basuı tarihinde bile bu bır rckor ol- malıdır. Batı'da bir orneği var mıdır? Büıni- yorum. Ama boyle bir olayııı Turkiye'de ya- şanmasının a> rı bir anlamı olsa gerektir. Çıınku bizde bır lokantanın, kahvehanenin, bakkal dukkânının bile omru kısa oluyor. Si- yasal yaşamında zaman zaman en güçlu ku- runıları yok eden /orlu lirtınalar geçirmiş toplumumuzda ilk gunden beri belirlenmiş ilkeleri savunarak kurumsallaşmış bir Cum- hüriyet ga7etesi olağanustu bır olaydır. Yu- nus Nadi'nin işi hem çok guçtu hem de çok kolaydı. Guçtu, çunkıı devrimleri karşıdev- rimcilere, çağdışıhğa karşı savunuyordu. Ko- laydı, çunku arkasında devlet kurucusu koca Ataturk vardı. Nadir Nadi'nin boyle bir tali- hı ohnamışhr." Demokrat Parti 14 Mayıs 195O'de seçımlen kazandı Demokrat Parti lıstesınden Meclıs'e gırmış bağımsız bır mılletvekıh olmasına karşın Nadıı Nadi'nin 7 Hazıran'dakı "Ezan" başlıklı yazısı bır uyarı nıtehğındedır NAPİR NAPININ EZAN 1 YAZISi "Din ışlerinı dunya işlerinden llilen ayınııa- dıkça ccmiyerimizi zaman zaman rahatsız eden birtakıııı surçmelerı onlemekte guçluk çekeceğiz. Yok eğer sahiden laik bır cemiyet sevıyesuıe ulastığnnızdan şuphemi/ varsa, Ataturk yasaklaruidan bir (ekiııe olsun do- kuıımaya kendimizde hak gormemeliyiz. Çunku ancak o yasaklar sayesindedir ki ger- çek vicdan hürriyeti bu memlekette kok sala- bilecektir." C umhunyet, DP'nın ıktıdar ol- duğu gunden itibaren Ataturk'un çağdaş uy- garlık duzeyıne yukselmek ıçın şart gorduğu devnmlen kemırmesını eleştırdı DP ıktıda- rının eleştınlere yanıtı, basm uzenndekı baskılan yoğunlaştırmak oldu Nadir Na- di'nin 27 Nısan 1960'takı, yaşananlann hu- kuk reıımıne uymadığını ıfade ettığı başya- zısı nedenıyle Cumhunyet 3 gun sonra ka- patıldı 27 Mayıs 1960'ta ordunun yonetıme el koymasının ardından gelen 1961 Anaya- sası'yla Turkıye yenı duşuncelerle karşıiaş- ma fırsatı buldu Cuınlıunyet gazetesınde Aralık 1962'de yayımlanan "Türkıye'nin tek kurtuluş yolu sosyalizm" adlı yazısı ne- denıyle Şadi Alkıhç uzun yıllar yargılandı Bu davanın çalkantılan gazete ortaklarına da yansıdı ve uzun yıllar yazıışlerı mudurlu- ğu ve genel yayın mudurluğu yapan Cevat Fehmi (Başkut) bu donemde gazeteden ay- nldı Nadir Nadı bır sure yonetımden cekıl- meyı yeğledı Yenne atanan Ecvet Guresin ıse 1960'lanıı başından ben Cumhüriyet'te yazan Yaşar Kemal, Hasan Ali Ediz, Melih Cevdet Anday, Cemal Husnu Taray, Prof CahitTanyol'a sıcak bakmıyordu Cumhun- yet'ın temel yayın çızgıstnı değıştırmesınm olanaksızlığı gorulunce Nadı Nadı yazılan- na yenıden başladı sansür dönemi K oy Enstıtulen'nın urunlenne, koy ko- kenlı yazarlann yazılanna 1950'lerde sayfalannı açan C umhurıyet gazetesi, 1960'larda emekçı halkın uyanışını, çağdaş uygarlığa doğru bır adım sa- yarak gereklı onemı verdı 1960'ların oı talan- na kadar toplumsal bılınçlenme yolundakı ya- yınlarla buyuk çaba harcayan gazetemızın hak- kında açılan davalann tumu beraatla sonuç- landı 1968'm dunyadakı ruzgârı Turkıye'ye de ulaştı ve oğrencı ıstemlenyle başlayan ha- reket, sıyasal kavgaya donuştu Antıemperya- lızmın damgasını vurduğu sıyasal hareketler, 15-16 Hazıran buyuk ışçı dırenışlen, sermaye- nın çıkmazı, komunızmle mücadele adı altın- da gençlığın karşısına çıkarılan gencı-şerıatçı orgutlenmeler, 1970'lenn Turkıyesı'nm man- zarasıydı 12 Mart 1971 'de Genelkurmay Baş- kam Memduh Tağmaç ve uç kuvvet komuta- nınm muhtırasının ardından sıkıyonetım ılan edıldı Sıkıyonetım ılanıyla bırlıkte Cumhun- yet gazetesi 10 gun kapatıldı Ilhan Selçuk ve Genel Yaym Muduru Oktay Kurtboke turuk- landı Kurtboke ve Selçuk beraat ettı, ancak or- taklar arasındakı huzursuzluk yenıden ortaya çıktı Cumhunyet Matbaacılık Gazetecilik TAŞ 1971 Temmuz'undakı toplantıda yonetim ku- rulunu değıştırdı Nadir Nadı gazete yonetımın- den ve başyazarlığmdan ayrılmak zorunda kal- dı Yenı yonetımın yayın polıtıkasını değıştır- me gınşımlerıne okurlann yanıtı, dunya basın tarihinde eşı gorulmemış bır olaya neden ol- du Cumhunyet okurlan yaym çızgısını değış- tıren gazeteyı almadı 1971 Martı'ndakı 130bm- lık satış 45 bıne duştu Bunun uzenne yenıden yonetıme çağnlan Nadir Nadı, 1972'de gaze- tenın başına geçtı 12 EYLUL CUNLERI 12 Eylul askerı darbesı bınlerce gencı ceza- evlerıne tıkarken basın uzennde de buyuk bas- kı ve sansur uyguladı Ilhan Selçuk'un 11 Ka- sım 1980 tanhlı "Kemalizm tdelojisiMuzmu- dur?" başlıklı yazısı nedenıyle gazete 10 gun kapatıldı 12 Kasım 1981 'de gazetenin Doğu ve Guneydoğu yoresıne gırmesı 5 gun surey- le yasaklandı 3-4 Nısan tanhlen arasmda ıse Ankara, Kastamonu ve Çaııkın'da yasaklandı 15 Ocak 1983 'te Nadir Nadı'nın "TuhafBirTa- sarı" başlıklı ve Ataturkçuluk adma onun kur- duğu kurumları yıkanlan eleştıren yazısı ne- denıyle gazete 25 gun karjatıldı 12 Eylul anayasasına, Özal'lı yıllara karşm 80'lerın ıkıncı yansmda yenıden fılızlenen mu- halefet, Cumhunyet'ın sayfalannda kendıne yer buldu Işçı eylemlen, 1990'dakı buyuk ma- dencı dırenışlen okura aktarıldı AYRIUK VE DONUŞ Nadir Nadı'nın 1991 yılında olumunun ar- dından Berin Nadi, Ilhan Selçuk, Uğur Mum- cu, Hikmet Çetinkaya ve yazarlar değışıklık- ten rahatsız olunca Cumhüriyet'ten ayrıldı Okurlann bır kez daha boykotu sonucu gaze- te ıflas aşamasına geldı Berin Nadı, Selçuk ve yazarlar gazeteye dondu Cumhunyet'ı yaşat- mak uzere "Cumhüriyet Vakfl" kuruldu VARHĞI CUMHURİYET VAKFI'NA Nadir Nadı 'nın 1991 'de yaşamını yıtırmesı- nm ardından eşınden kalan butun varlığını C umhurıyet Vaktı'na bağışlayan Benn Nadı, Cumhüriyet devnmlermı, Ataturk ılkelerını, Cumhunyet gazetesmı yaşatmayı ılke edındı Benn Nadı'nın "Ataturkdevrimlerinin bekçi- liğine adanmış Cumhüriyet gazetesûıi, ozel ya- şamından ozveride bulunarak buyiik bir so- rumlulukla ayakta tutan Nadir Nadi'den son- rakapatnrmamak, ayaktatutmak beninı sorum- luluğumdur. Başaramazsam kendimi hiç aflfet- mem" sozlerı, yaşama gozlennı yumduğu 4 Ka- sım 200 l'e kadar suren yaşamının temel ama- cını anlatıyor