Katalog

SAYFA CUMHURİYET 11EKİM2004PAZARTEİ DİZİ Bugün 84 yaşında olan en yakın arkadaşı Alberto Granado, efsane liderin bilinmeyen yönlerini anlattı NerudaveNâzımhayranhğı l: U N U M Filmi 14 Ekim'de Türkiye'de 2 0 . y İ İ Z y i l v e büyük ihtimallegelecek kuşaklar için devrimciJik keliraesinin uluslara- rası simgesi olan Eraesto Che Guevara'nın 24 yaşındayken, en yakın arkadaşı Alberto Gra- nadoile yaptığı "GüneyAmerika MotosikletTu- ru" yalnız efsanevi Commandante'nın kişisel tarihinin bir romantik macerası olduğu için de- ğıl, edebiyatdünyasım sarsan beatkuşağının "On the Road w (Yolda) felsefesinin de yolunu açtı- ğı için bu kadar \z bıraktı. Che'nin ya da o za- manki lakaplanyla "Pelao" veya "Fuser"in "Motosiklet Günlüğü" olarak bilinen güncele- ri nihayet bir film haline geldi. Waher SaDes'in yönettiği JoseRivera'nın senaryosunu yazdığı, Gael Garcia Bernal, Mia Maestro ve Rodrigo de la Serna'nın oynadığı film Türkiye'de, Fil- mekimi'nde 14 Ekim 'de gösterilecek. H A V A N A D A CHE SERCİSİ 1999 yılında Havana'da "DevrunMüzesTnde, "Küba Devrinü'nin 40. Yık ve Che Guevara* başlıklı sergim açıldı. Büyük ilgi gören sergi sü- resince bir ay Havana'da kaldım. Imge Yayın- lan'ndan "Küba ve Binyıün Son Süvarisi Che" kitabımda bu yolculuğun tüm detaylanru ve Küba Devrimi'nin ana hatlannı kaleme aJdım. Belki de Che'nin yaşarrunın son iki gününü en detayh anlatan yayın olan bu kitaptaki en akıl almaz bilgilerden biri, Che'nin infazcısı Ma- rio Teran'ın hâlâ yaşıyor olması idi. Havana'da birçok video-röportaj gerçekleş- tirdim. Bunlann en çarpıcılan, Che'nin kızı Akida ve.. Güney Amerika motosiklet turunu beraberyapöğı sevgili dostu "MJal" (Benim Al- bertom) Alberto Granado idi. GRANADO ILE TANIŞMA Aristokrat ve burjuva sayılan, ancak özellik- le aşın zengin olmayan bir aüede doğan Ernes- to Guevara, henüz iki yaşındayken güneşli bir mayıs gününde, annesi onu sahilde birkaç saat bıralap yüzmeye gitti. Ağır bronşit ve astıma oradayakalanan Emesto, bundan sonrafizikgüç- süzlüğüne meydan okurcasına hep engellerle sa- vaştı. Futbolda, astımını kontrol altında rutabil- diği kaleciliği seçmişti. Bir gün arkadaşlannın korkulu bakışlan arasında üçüncü kattan aşağı atlayıp ölümle alay etmişti. Fizik gucünü ara- lıksız sınadığı o günlerden birinde. sınıf arka- daşı Tomas'ın, kendisinden altı yaş büyük ağa- beyi Granado ile tanıştı. Tıp okiıyan Granado, dağınık giyim tarzı, tuhaf ayakkabılan ve elin- de astım için ağzına sıkmak için kullandığı fis- fisı ile gezen, spor yapmayı ve satranç partile- rini seven bu ilginç gençle aralanndaki yaş far- kına karşın çok iyi anlaşmaya başladı. • İLK SERÜVEN Emesto, Alberto ile başlayıp onsuz bifirdiği, ilk macera yolcuğunda bisikleti bozulunca. yol kenannda onu gören havalı bir Harley-David- son motorcu, onu ıple çekmeyi önermiş. Gen- cin hızlı kullanma tarzından "taDanan" Ernes- to, nazikçe bu teklifi reddetmiş. Birkaç saat sonra varabijdiği küçük bir kasabada Eraesto, bu rüya motosikletinin paramparça olarak bir kamyona yüklendiğini görüp süren gencin de öldüğünü öğrenmiş. Yani anlayacagınız, 20. yüzyılın uluslararası siyasi dengelerini yerin- den oynatan genç Arj antinli, o gün karannı yan- lış almış olsa, tarih îarklı akacak. Ekirn 1950'de Cordoba'da bir düğünde Che, Maria Dd Carroen Ferreyra ile tanıştı ve ona hemen âşık oldu. Zengin bir ailenin şımank prensesi de bu bohem iyi aile çocuğuna vurul- muştu. Ernesto, babasının çoğunlukla küçük felaketlerle sonuçlanan ticari girişimlerinden esinlenmişçesine, başansız bir böcek ilacı for- mülü geliştirdi. Belki de "Chtehina" lakaplı prensesi Ferreyra ile evlenebilmek için büyük paralar anyordu. GüNEY AMERİKA TURU Bir gün Cordoba'da Granado ile onun "güç- Iü" lakaplı "La Poderosa 2" ısımli motosıkle- tini tamir ederken Alberto'nun bir anlık heye- canlı teklifi ile Güney Amerika turuna çıkma- ya karar verdiler. 80'li yaşlartna ulaşmış olan Alberto Grana- do'nun Havana'da hâlâ yaşamakta olduğunu öğ- rendiğimde, heyecandan kendim ölecek duru- ma geldiğim için planladığım röportaj az da- ha yapılamıyordu. Alberto Granado'nun yaşadığı iki katlı sa- kin evin önüne, onu ve eşini alıp sergiye gö- türmek için bir öğle vakti geldiğımizde, öm- riimde çok ender yaşadığım bir tatlı ürperti sarmıştı içimi. Hava güzeldi, aylardan marttı, etrafta ilkbahar yapraklan uçuşuyordu. Canlı tarih karşımdaydı... G Ernesto Che Guevara. ranado: Bir darbe yaptılar. SokakJara düşüp protesto ettik, tutuklandık. Sonra Che, beni hapiste ziyaret etti. Ona "Arkadaşlarla sokağa çıkıp bizim için gösteri yapın" dedim. Che, "Ancak bana bir silah verirsen olabilir, yoksa dayak yeriz" dedi. O günlerde yalnız 15 yaşındaydı. iyi durumda bir ailenin çocuğuydu. Bir işçi çocuğu değildi. Che, sendika mücadelelerini yavaş yavaş keşfediyordu. Che v ü Granad Bedri BAYKAM 1 BEDRİ BAYKAM - Che'yi son gördüğünüzde bera- ber pizza yemeye grttiniz değü mi? ALBERTO GRANADO - Evet, Santi o De Cuba'da, Ekim 1964te. GRANADO'NUNEŞİ - Che bizi çok ziyaret ederdi. Ço- cuklara bayılırdı ve onlarla pynardı. O gün bızi pizza ye- meye davet etmişti. (Granado Che sergimi geziyor) BAYKAM - Sergide Gûney Amerika ikonografileri kul- landım. Onun rüyas, suurlan kalkmış bir G. Amerika'ydı. GRANADO - Evet, tabii. BAYKAM- ResimJerimde onun görüntüsünün yanında olan IdtşiDenizGezmiş,Türkiye'nin 68 kuşağı üdeıi 1972'de aşın sağcılar ta- rafından asıJdı. Atatürk'ün, Cast- ro'nun ve Cbe'nin büyük bir hayra- uyÛLBugünTürkiye'dedemokratiksoJ çevreJerde Che ve Deniz'in imajlan bir- birini tamamlar. GRANADO - (Che'nin dağlarda kitap okurkenkı res- mınin önünde duruyor.) Her firsattakıtapokur- du Che. BAYKAM - Bu büyük resim, diğer dev resmin karde- şi Uzerinde Nâzun Hik- mer tarafindan tazümış şi- irvar. Nâam'ın 1960'tan son- ra Havana'va geldiğinde yaz- dığışHrdesergikataloğunda var. Aynı zamanda Che, 1956'da Granma gemisi ile Küba'yı fet- hetnıek üzere yoia çıkmadan ön- ce ailesine yazdığı veda mekrubu- nu,Nâzmı'ın bir şüri ile bitirrvor. Di- yorId "Bu seferde ölecekolursaın, me- zanma yalnızbitmemiş bir şarkının hüz- nünü taşıyacağüiı." GRANADO - O şiin bilıyorum. BAYKAM-Nâznn'mkitapiannıoku- viışuna tanık okiunuz mu? GRANADO - Onu hatırlamıyo- rum ama, Che bana o şiirleri oku- muştu. Bazen Neruda'dan. bazen Nâam Hikmet'ten şiirler okurdu. BAYXAM - (GeriHa'nm Kır Yemeği resmini göstererek) Deniz Gezmiş'in kız arkadaşlanndan biri bu resme baka- rak "Deniz'leri en iyi bu resim ifade edhor" demişti. Belki bunu Che için de sö>ie\ebihriz diye düşünüyorum, Sierra Maestra, Kongo ve Bolhya'da yaşadıklannı düşünerek. GR4NADO - Doğru, olabilir. \PISTB ZİYARET R\YKA>l-AnantinyePedro Ramirez, RamonCastilIo'dan yönetinü faşist bir darbe ile aldıguıda, hapse aülnuştuıız. GRANADO - Bir darbe yaptılar. Sokaklara düşüp pro- testo ettik, tutuklandık. BAYKAM - Sonra Pelao lakaph genç arkadaşınız. \ani Che. sizi hapiste ziyaret etti. Siz de ona dediniz ki "Arka- daşlarla sokağa çıkıp, bizim için gösterüer yapın". O da de- mişti ki "Ama bunlar kolav değu\ ancak bana bir siiah ve- rirsen olabilir, yoksa davak yeriz." GRANADO - Evet. aynen öyle demiştı! O günlerde yal- nız 15 yaşındaydı. İyi durumda bir ailenin çocuğuydu. Bir işçi çocuğu değildi. Che, sendikalann mücadelelerini fa- lan bılmiyordu henüz, yavaş yavaş keşfediyordu. YoLANDA A5KI BAYK4M - San Francisco de Chanar"da cüzam hasta- nesinde, Yolanda diye bir laza âşık ofanuştu. GRANADO - Siz bunlan nereden bilıyorsunuz? BAYKAM - Benim birçok kaynağun \ar Bay Granado. Çok âşık mrvdı. >oksa piatonik bir ilişki miydi? GRANADO - Yolanda çok çok güzeldi, ama hastaydı. BAYKAM - Size kızdı değü mi. onun çok hasta oiduğu- nu kanjtlanıa\3 çahşbğmız için? GRANVDO - Che, çok hasta olduğunu kabul etmiyor- du. "Alberto abartmıyor musun" diyordu. Su ve buzlarla hastalığını kanıtlama yolunu denedik. Sonra da bir iğne sok- tuk sırtına kızın, hiçbir şey hıssetmedi. Che çok üzüldü. BA\*KAM - Che çok zengin birinin kmna âşıkmış tam siz bu büyük seyahatinize çıkarken. Chkhina değü mi? GRANADO-Evet BAYKAM - Bazen hayaün çok iiginç otduğuna inanıyor musunuz? Çünkü Che o lozia evlenip karavanla Güne> Amerika turuna çtkmayı teldif etti, kız kabul etmedL Etsey- di dünya tarihi değtşecekti. GRÂNADO-(Gülüyor) Evet, büyük ıhtimalle. Bir de Che çok ünlü bir doktor olabilirdi. Cünkü çok iyi bir talebeydi. BAYKAM - Ama o zaman Che olamazdı. "Dr. Ernesto Guevara'de La Serna" ohırdu. GRANADO - O da dogru! 9 nm gerüla olduğu an Gı 1 ranado: Cüzamlılar 'hastanesinde. âşık olduğu Yolanda'nın hastalığına bir çare bulamamak Che'yi perişan etti. îlaçlann etkisizliği için sanki kendini suçluyordu. Sonra sıra cüzamlılara hoşça kalın demeye geldi. Bir de gördük ki cüzamlılar bir tekne ile bize veda etmeye gelmişler. Bana göre bu kritik bir andı. O anda Che, doktorluğu bırakıp artık gerilla oldu sanki... BAYKAM - İçtenfikk soruyonun, bugün si- zin için o Che mi, yoksa hâlâ "Fuser" mi? GRANADO - Benim için o ıster Che. ıster Pelao(Kel),ısterFuser(Deli Serna).. hepsı ay- nı, fark etmez. BAYKAM - Chichina'nın ailesi onu biraz maceraa bir deii, hippi falan olarak mı gördü? GRANADO - Bütün bu aileler. Guevara, de la Serna, Ferrera hepsi aynı yüksek sınıf aıle- lerdi. Ama Che, sokaktan herkesle haşır neşir konuşmalara dalardı. Bu Ferrera"nın ailesini şa- şırttı. Che'nin fikirleri farklıydı. Örneğin Che, Churchill hakkında kötü konuşunca kızın ai- lesi ve özellikle babası sert tepki \ermişti. CheileberabersizG.Amerika'yıgenç birerma- ceracı olaraktuıiaduuz, ama bunu gerçekleşti- rirken deyolda sizleri veözellikle Che'yiçoket- kileyen dramatik sahneler yaşadmız. GRANADO-Evet bu sahnelerle kafadan kar- şılaştık ve tabii çok etkilendik. U< Alberto Granado: Che'nin Nâzım Hikmet'ten mektubuna alıntı yaptığı şüri bilryorum. Bazen Neruda'dan, bazen Nâzım Hikmet'ten şiirler okurdu. KöPECE KARSILIK BILEZIK BAYKAM - Sizin Ernesto\a bu büyük tura çıkma teküfiniz, onun hayatmda çokdoğru bir zamanlamada geldi değü mi? GRANADO- Tabü, öyie diyebüinz. Ama bi- zim seyahatimiz daha önce başlamıştı. Aıjan- tin'de, Mıramar'da Che kıza e\lenme teklif et- ti, orada geçti son görüşmeleri. BAYKAM - Ünlü bir hikâye \ardı yanümı- yorsam, Che kızın bile/iğini istemişti ve kıza da 'Comeback' isimM birköpekhedheetmişti.Ama kız büeziğini bir türhi vermemiş. GRANADO - Che ile biraz dalga geçtim. Chichina'yaısraredenbendim, "Birerkeğise- vijorsan ona bu bilez^i vermen lazun" dedim BAYKAM - Che, bir gün bir köpeği punıa ya da kaplan zannetmiş, ona ateş etmeye kalk- mış, kâbus mu gördü ne oldu? GRANADO-0 bulunduğumuz bölgede (Na- huel Huapi Gölü bölgesı) ortalarda bir Şili kap- lanının dolaştığı söylenhsi vardı. Motosiklet bo- zuhnuştu, altı kilometre kadar itmek zorunda kaldık. Sonra tepede bir ev bulduk. (Avustur- yalı birbekçi çekinerek onlara geceyi geçüme- leri için bir hangarda yer veriyor.) Ev sanibi- nin meğer küçük bir köpeği varmış. Gecenin köründe yabancılan görünce iki ayağı üzerine kalkmış, Che de o karanlıkta silahına sanlıp te- tığı çekmiş. Ben de "Ulan o kahrolasKa kap- ianı öldürdün" dedim. 'ÇOK MEŞHUR IKI ADAM' BAVICAM-Gafibasabaha kadar başkayer- de uyııdunuz. sonra? GR-\X'VDO-Ev sahibi sonra duydu sesi, fe- laket oldu tabii durum. Ben tekeri tamire git- tim. Ernesto mecburen başka yerde kaldı. BA1TCAM - Yolda birçok gazeteyi ziyaret edip geziniz hakkında birçok röportaj çıkan- vordunuz. Hanginbin fikrtydi bu? GRANADO-Hayatın içinden geldi bu. Şi- li'de küçük bir kasabadaydık, bir gazeteci gel- di bizi buldu. O gazetecıye bazı palavralar sık- tık. "Çok meşhur iki adamız" dedik. Hayatın bir oyunuydu. Ondan sonra gittiğimiz yerler- de her konuda röportaj verir hale geldik. Cü- zam, futbol, astım. alerji. BAYKAM - Yani geçtiğiniz her küçük kent- te hem bir diyaiog kurmak, bem de kendi izi- nizi mi bıraknıak istryordunuz? GRANADO - Öyle diyebiliriz. Gittiğimiz şehirlerde hem biraz bedava vıyip içmek, hem de kalacak bir yer bulmak için de yapıyorduk. BAYKAM - Böyle gittiğmiz bir yerde sizi ye- meğe davetettiler, Chedegah'ba biraziçmiş,ev- ü bir kadınla flört etme\e baslamış.- GR\N\DO - Hıkâyenin esası şöyle: Esas kız baştan ona geldi. Kocasıyla sorun oldu tabii. Danskulübündeydik. KadınChe'yeo kadarsu- landıktan sonra, aralannda danstan sonra tar- tışma çıktı. kocası geldi ve kavga patladı BAYKAM-Nasü bir kadmdı?Güzel miydi? GRAN\DO-Kızılderili, yerlı. sıradan birka- dındı. pek değecek bir durum yoktu. BAYK4M-Che,Comandanteokluktanson- ra, Idrni insanlaronun GüneyAmerika \% hal- kın sefaletini görmek için rurladığmı sö\1ediler. GRAN4DO - Yok, yanlış bir yorum bu. BAYKAM- Benimgörüşüm şu, ne dersiniz? İÇ ÖNEMLİ OLAY BAYK4M - Bu seyahatte, yüzlercesi arasm- da Che'yigalibaderindenetkiİeven%esiyasal de- rinleşmesini sağla\an üç olay yaşandı. Birincisi öhnekte olan yaşlı bir hiznıetçi ola\ı \ardı \e ona vardımcı olamamak Che'ji kaliretti. İMn- cisi, soğuktan donan madenci çifile karşılaşma oldu. Üçüncüsü isesizeodaaynlanotelden Anıe- rikalı turisder yüzünden anJdınız. Birinci ve ikinci olay arasında ne kadar süre geçti? GRANADO - Bir hafta kadar. BAYKAM - Benim bilgime göre Lima-Cuz- co arasmdaki uçuşunuzdan hemen önce Ame- rikahlar yüzünden otelden aülmışünız. adam- lar geBp dolarlan bastınnca. GRANADO - Bu olay bir sonraki seyahat- teydi. Tabii bunlar büyük ihtimalle etkıli an- lardı ve genel olarak Şili'de seyahatte. Pica Mata'da falan gördüklerimiz de etkileyiciydi. CuZAMULAR HASTANESİ BAYKAM-Başka bunlara benzeroiayiarvar mı eklemek istediğiniz? GRAN\DO-Cüzamlılar hastanesinde. Yo- landa'nuı hastalığına bir çare bulamamak onu perişan etti. İlaçlann etkisizliği için sanki ken- dini suçluyordu. Sonra sıra cüzamlılara allaha- ısmarladık demeye geldi. Bir de gördük ki cü- zamlılar bir tekne ile bize veda etmeye gelmiş- ler. Bana göre bu kritik bir andı. O anda Che, doktorluğu bırakıp artık gerilla oldu sanki. BAYKAM - Bir de cüzamlılar. müzisyenler getirmişler değil mi? GRANADO-Doğru. Aslında benim bu sah- nenin sembolık birresmini yapmanızı isterdim. Hava yağmurluydu fotoğraf bile çekemedik. BAYKAM-Emirbmükyerden geldi! Yapa- nz, Che nıtbokla hi bir oyuncu muydu? GRANADO - Belki çok estetik bir oyuncu değildi, ama etkileyiciydi. En çok kaleci olur- du, bazen de defans oynardı. YARIN: CHE, Ş0SYALİ2Mİ HAYATTAN ÖĞRENDİ