Katalog

SAYFA CUMHURİYET 3 AĞUSTOS 2003 PAZAR 14 KULTUR kultur@ cumhuriyet.com.tr Emin Şenyer geleneksel gölge oyunumuzu güncelleştirerek yaşatmaya çalışıyor aragözhalkın sesidirGAMZEAKDEMİR Gözümüzde canlandıralım... Geç- • miş zaman... Ramazan gecelerinde si- nemasız, tiyatrosuz halkın tek eğlen- • cesinin Karagöz olduğu dönemler... 'GöstermeHk' nareke (kamıştan ya- pılmış bır çeşit düdük) 'ZUTIÜST ve tef 'velvelesi'nden sonra Hacivat, şarkı- sını söylüyor ve kimbilir kaçıncı kez • "Ne oliır şu dört köşe perdede bana da bir arkadaş olsa, ah bana bir eğ- kfk-p ntpiirtamannnn amannnn-.'' Hi- ye Karagöz'e sesleniyor. Sonra gel- \ sin ikilinin hırgürleri, taşlamalan; gelsin gülmece, eğlenmece ve elbet- te düşünmece. ! Malum,zıtkarakterlerdir Karagöz ile Hacivat, tüm çatışmalan da bunun üzerine kuruludur. Karagöz dobra, biraz patavatsız, okumarruş, halktan bir karakterdir. O yüzden de başı hep derde girer, yoksuldur, işsizdir. Ha- , civatiseokumuşluğundanaldığıce- saretle yabancı sözcüklerle konuş- - mayı pek sever. Alıntenyle kazanmaz. • Karagöz'ü çahştırarak sırtından ge- ' çinir. Düzenin adamıdır, eyyamcı- dır. Çanşmalan bir yerde halkın sis- temle hesaplaşmasıdır da. Doğu kültürlerine özgü bir sanat olan gölge oyunlannın ortaya çıkışı - hakkındabirçokrivayetvar. Birinegö- re, eşinin ölümüyle yıkılan Çin hü- - kümdan Wu'yu (MÖ 140-87) tesel- li etmek isteyen ŞavVVbogadlı bir ada- mın, beyaz bir perdenın arkasından geçirdiği bir kadının gölgesini ölen kadının hayali diye sunmasıyla baş- lamıştır. Bir diğerine göreyse, 4. ve 5. yüzyıllarda Hindistan'dan Java'ya, - oradanda Batı'yayayılmıştır. Anadolu'ya nasıl geldl? Gölge oyununun Türk toplumun- da ne zaman başladığı da kesin bi- linmıyor. Çınlilerden Moğollara, on- lardan Türklere, Türk akınlanyla da Batı'ya geçtiği düşünülüyor. Türk halk kültüründe 'Karagöz' biçimin- de ne zaman ortaya çıktığına gelin- ce; en yaygın görüş Orfaan Gazi dö- neminde (1324-1360) Bursa - Ulu- camı inşaatının demirci ustası Kam- bur Bali Çelebi (Karagöz) ile duvar- cı ustası HaülHacı İvaz'ın (Hacivat) nüktelı atışmalanndan doğduğunu savunuyor. Bu ikiliyı dinlemek isteyen işçiler işi gücü bırakınca inşaat yavaşlar. Ofkelenen padişah ikısini de idam ettirir -kimine göre de Karagöz idam edilmiş, Hacivat ise hac yolunda öl- müştür-. Oyun daha sonra karanndan çok pişman olan padişahı teselli et- mek için Şeyh Küşteri'nin -günü- müzde Karagöz perdesıne 'Şeyh Küş- teri Meydanı' deniliyor- beyaz san- ğından yaptığı bir perdede çanklany- la iki kafadan canlandırmasıyla ilden ile yayılır. Prof. Dr. Metin And'a göre, gölge oyunu, 1517'de Mısır'ı fetheden Ya- vuz Sultan Setim'in Memlük Sulta- nı Tümanbav'ın Roda Adası'nda ası- aragöz sadece çocuk oyunu değil, aynı zamanda halkın sesidir diyen Emin Şenyer, Karagöz sanatında en zor ulaşılabilen şeyin kalıplar olduğunu söylüyor: "Atatürk Kitaplığı'nda 500-600 kalıp olduğunu öğrendim ve anladığım kadanyla çok kötü durumda olduklarından göstermek istemiyorlar. Bunlar kültürümüzün ortak ürünüdür, kimsenin malı değildir." hşını perdede canlandıran bir sanat- çıyı. oğlu (Kanuni Sultan) Süley- man'ın da görmesı için Istanbul'a getirmesiyle Anadolu'ya girer. Ev- liyaÇelebı'yegöre; EfetioğhıHaaEy- vad (Hacivat), Selçuklular çağında Mekke'den Bursa'ya gelip giden ve eşkıyalarca öldürülen Yorkça Ha- Hl'dır. Karagöz ise Bizans Tekfuru Konstantin'ın seyisi, Edirneli Kıpt- çı Sofyozlu Baü ÇeJebi'dir. 16. yüzyılda gölge oyunu- nun Osmanlılarda başhca eğ- lence sanatlanndan olduğu- nu gösteren, Şey hülislam Ebu- suut'un (149Ö-1574) gölge oyununu ibret gözüyle seyret- menin cezayı gerektirmeye- ceği yolundaki fervası gi- bi pek çok belge bulunu- yor. 17. yüzyılda Evliya Çeiebi ve Naima'nın eser- leriyle îstanbuFda bulun- muş Avrupalılann gezi ki- taplan ramazan, düğün, do- ğum ve sünnet dolayısıyla sa- ray, konak ve kahvelerde Ka- ragöz oynatıldığınj doğrulu- yor. 19. yüzyıla gelince; II. Mahmııt, şehzadelerin sün- netinde on bir ayn yerde Ka- ragöz oynattırmış. Karagöz- cülere ilk sansür ve ceza Abdülaziz döneminde ge- tirilirken, II. Abdülhamit döneminde Karagözcüler Mızıkayı Hümayun hima- yesine alınmış. Bu dönemın Karagözcülerinin ki- mısi tekkelerden (Şeyh Fehmi Müş- takBaba). medreseden (Darphaneli Hafiz. HafizMehmed), Enderun'dan (Enderunlu Hakkı ve Tevfîk Efen- di), kâtiplikten (Kâtıp Salih), cerrah- lıktan (Cerrah SaBh), çoğu da esnaf- lıktan (Yorgancı Abdullah, Çilingir Ohannes) gelmiş. Günümüzde sayıları çok azalan (10-15 kışı) Karagöz ustala- nndan olan Emin Şenyer -hocasının verdığı mahlas ile Hayali Saraç Emin- ıse birayakkabı ustası. Dünya Kuk- la Oyunculan Birliği Türkiye Milli Merkezi (Union De La Mairionetta - UNLMA) üyesi. Şenyer'in diğer sa- natçılardan farkı, Karagöz'ü günü- müzde pek tercih edilmeyen asıl şek- liyle oynatması: Polltllc konulara girmell' "Gazetelerin, dergüerin, te- levizyonlann ohnadıgızaman- larda karagözcüler köşeya- zarlanmız gibi siyasi ve top- lumsal olaylan yorumlar, kamuoyunun sesini duyu- rurlarmış. Karagözün asü budur. Osmanh'nın son dö- nemlerinde baa Karagözcü- lerin taşlamalannınçokkeskin bulunarak ağır cezalara çarp- ünlmalarryla durum değişmiş ve suya sabuna dokunmayan çocuk oyunlan şeklrvie gele- nekselleştirilmiş. Bugün us- talannçoğu Karagözün po- litikayla ilgilj olmaması ge- rektiğini savunuvor. Ben öy- le oynatmayı tercih ermiyo- rum; Karagöz sadece çocuk oyunu değfldir, halkın sesidir de,yanigerektiğmdepotitikko- nularada girer,girmesi de ge- rekü-." Eskiden karakterleri yine tek kişi seslendirirmiş ama bir ince saz heyeti, birkaç tane de yardımcı- nın yer aldığı 8-10 kişilik topluluk- larla oynatıhrmış Karagöz. Şimdiy- se ekonomik nedenlerden bu sayı iki kişiye düşmüş. Osmanlı Imparator- luğu genişledikçe Rum, Çerkes, Er- meni,Acem,Kürt,Karadenizli,Arap, Arnavut, Yahudi, Tuzsuz Deli Bekü*, Bebe Ruhi, Çeiebi, Tiry aki, Laz Hay- rettin Ağa, Pişekâr, Kavuklu, Tulum- bacılar,Kekeme, Curcunabaziar,Tav- tatikütüpati vb. etnik tıpler de za- manla perdedekı yerlerinı almışlar. Şenyer, Karagöz'ün bugüne de pe- kâlâ uyarlanabileceğini, hatta yurt- dışında da farklı etnık kökenlere sa- hıp karakterlenn oyundaki yerlerini alabıleceğinı söylüyor. "Bu bir pop şartacm, futbolcu, politikacı olabiür. Shakespeare'e bir sözcük dahi ekle- yemezsiniz. Karagöze ise diyaJoglar. tipler kaüiabüir. Karagöz son derece açık bir tarz, Baütiyatrosundanüs- tünlüğü de burada." Başvurusu reddedllmi; Karagöz tas\irleri özel işlenmiş, yan şeffaf derilerden yapılıyor. Es- kiden deve derisi kullanılırken artık büyük baş hayvan derileri kullanılı- yor ve eskiden kullanılan bitkilerden elde edilen kalıcı kök boyalar yeri- ne -Şenyer de bu yöntemle boyuyor- ecoline boyalar tercih ediliyor. Tas- virler kalıplann üzerine koyularak yapılıyor. Şenyer, Metin And'ın Ge- leneksel TürkTiyatrosu adlı kitabın- daki bir dipnotta Atatürk Kitaplı- ğı'nda özgün kalıplar olduğunu öğ- renmiş. Bu kalıplardan yararlanmak için başvoırmuş fakat reddedilmiş. u Karagöz sanaonda en zor ulaşı- labilen şeyler kalıplar. Bu yıl elden bir dilekçe verdim, gelen cevap şöy- le: 'Karagöz tasMr çizim kalıplannın yazma eser niteliğinde olması, üze- rinde tasnif ve envanter çalışmalan yapılmakta olması nedeniyle 2936 sayılı kamu kurum ve kuruluşlarına ait eserlerden faydalanma, usül ve esaslan tüzüğü ve 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası, 2863 sayı- lı Kültür ve Tabiat Varlıklannı Ko- ruma Yasası uyannca kalıp çıkanl- ması uygun değildir. Dr. AIi Mazak- Kütüphane ve Müzeler Müdürü'. 500-600 tane kalıp olduğunu öğ- rendim ve anladığmı kadanyla bun- lar çok kötü durumda, o yüzden gös- termekdahi istemiyoriar. Bunlar kül- türümüzün ortak ürünüdür, hiçkim- senin malı değildir. Karagöz'e yapt- lan bir yanhşhk söz konusudur. Kül- tür BakanTna, Cumhurbaşkanı'nada yazacagım, a\ ukat arkâdaşlanma da- nışarak ne gerekirse yapacağun." Karagöz kültürünün sonraki ku- şaklara aktanlması, giderek unutul- maması amacıyla üıternette bir site de - 'wwH.karagoz.oyunu.com'- ha- zırlayan Şenyer, sitesi aracılığıyla is- teyen herkese tüm bildiklerinı anlat- maya, elindeki her türlü bilgiyi pay- laşmaya hazır. u yıl 4O.'sı yapılacak festivalde ödüllerin, geçen yıla göre yüzde 150 oranında artınlması ve ulusal ya da uluslararası bir yanşmaya katılmamış olma şartının askıya alınması nedeniyle yanşmaya 20'ye yakın filmin başvurması bekleniyor. Ulusal Uzun Metraj Film Yarışması için son başvuru tarihi 29 Ağustos Altın PortakaVın ödülüyükseldiANTALYA (Cumhuriyet Bürosu) - Antalya Altm Portakal Fılm Festivali Ulusal Uzun Metraj Film Yanşması başvurulan başladı. Bu yıl 40.'sı yapılacak festivalde ödüllerin, geçen yıla göre yüzde 150 oranında artınlması ve yönetmelikte yer alan "yurtiçindeki ulusal ya da uluslararası bir yanşmaya kaülmama" şartmın bu yıla özgü askıya alınması nedeniyle yanşmaya 20'ye yakın filmin başvurması bekleniyor. Yanşmaya katılım için son başvuru tarihi 29 Ağustos olarak belirlendi. Festivale başvuran fihn sayısımn 10'u geçmesi durumunda, yönetmelik gereği oluşturulacak ön jüri eleme yapacak ve büyük jüriye sunulacak 12 filmi seçecek. Festivale, 6 Ekim 2002'den sonra tamamlanmış, 35 mm formatlı, uzun metrajh ve konulu Türk filmleri başvurabilecek. Geçen yıl toplam 50 milyar olan para ödülünü bu yıl toplam 125 milyar liraya çıkaran Antalya Kültür Sanat Vakfı, bu miktardaki bir ödülün yurtiçinde yapılan hiç bir yanşmada verilmediğine dikkat çekti. 40. Antalya Altuı Portakal Film Festivali'nde en iyi filme geçen yıl 30 milyar verilirken bu yıl bu rakam 60 milyar liraya çıkanldı. Yine geçen yıl en iyi ikinci filme verilen 5 milyar lira 25 milyar liraya, üçüncü filme verilen 5 milyar lira da 15 milyar liraya çıkanldı. Bu yıl en iyi yönetmene de 10 milyar lira venlecek. Bu yıl yanşmaya katılacak her filme verilecek katılım bedeli ise 1.5 milyar lira olarak belirlendi. DVD / VCD Vanilctr Aslı SELÇUK ) Le Peuple Migrateur (Kuşlar - Kanatlı Uygartık) / Yön: Jacques Perrin, Michel Debats, Jacques Cluzaud / Müzik: Bruno Coulais / Yapım: J. Perrin / 2001, renkli, 95 dakika / Bac Distribution- Palermo. Milyonlarca göçebe kuşun çıktığı olağanüstü yolculuğun irdelendiği bu lirik belgesel 500 kişilik bir ekıple 4 yılda gerçekleştirildi. 36 ülkeye gidildi, 76 bölgede çekim yapıldı, 35 değışik kuş türü izlendi. Çağdaş sinemanın teknik olanaklannın iflas ettiği bu görsel ve müzikal şölenin. büyüleyici yapımın Özel Bölumleri de çok zengin. Yapım BelgeseH'nde * filmin yapım serüveni. ön çalışma, araç tasanmlan, karşılaşılan zorluklar yer alıyor. Ozgün Müzigin Yaraûmı'nda besteci Coulais ve yapımcı-yönetmen Pernn'in anlatımıyla müziklendirme evresini izliyoruz. Fragman ve kullanılmayan sahneler de var. • • • Of Mice And Men (Fareler ve insanlar) / Yön: Gary Sinise / Oyn: John Malkovich, Gary Sinise, Sherilyn Fenn /1992, renkli, 106 dakika / MGM-Tiglon. John Steinbeck'in 1937'de yayımlanan unutulmaz yapıtından, daha sonra Broadway'de sahnelenen "Fareler ve İnsanlar" 39'da Lewis Milestone tarafından beyazperdeye uyarlandı. 198O'de yeniden sahnelenen oyunda başrollerde J. Malkovich ve G. Sinise vardı. Oyuncu-yönetmen Smise, oyunu sinemaya aktararak Amerika'da 30'lardaki Bunalım Dönemi'nde işsizlik yüzünden savrulan yoksullann nasıl dağıldığını, karanlık bir dönemde varolmaya çalışan ınsanlann gündelik yaşamlarının çıkışsız zorluğunu irdeliyor. Rençberlık yapmak için yola çıkan George Milton ve Lennie SmaU'ın dramatik yolculuğu lirik görüntüler, etkili bir anlatımla vurgulanıyor. Yetkin aktör Malkovich ve Sinise başanh oyuncukıklar sergiliyorlar. Selçuk Erez'in kitabı Yunancada • Külrür Servisi - Cumhuriyet Dergi'nin yazan Prof. Dr. Selçuk Erez'in 'Ayasofya'da Geceyansı' başlıklı kitabı Selanik'te bulunan Paratiritis Yayınevi tarafından Yunanca basıldı. Kitapta, yazann gazetemizde yayımlanmış yazılannın dışmda ilk kez gün ışığına çıkmış öyküleri de bulunuyor. Önemli edebi eserler ve bilimsel yayınlar basan Paratiritis Yayınevi'nin 52 kitabı halen Yunan Milli Eğitim Bakanlığı'nın her okulun kitaphğında bulundurulması gereken kitaplar listesinde yer alıyor. Cemal Süreya Küttüp Sanat Derneği • Kültür Senisi - Ön kuruculan Üstün Akmen, Hüseyin Alemdar, Bedrefrin Aykın, Perihan Bakır, Cengiz Bektaş, Egemen Berköz, Erdoğan Ersever, Mehmet Yaşar Günaçgün, Aydın Hatipoğlu, Mehmet Ali Işık, Alpay Kabacah, Ismet Kemal Karadayı, Sabri Kuşkonmaz, Zuhal Tekkanat ve Günnur Yalçın'dan oluşan Cemal Süreya Kültür Sanat Derneği kuruldu. Şair yazar Cemal'Süreya "yı, sevenleriyle, külrür sanat dünyasıyla birlikte anmak, yaşatmak, kitaplannı tanıtmak amacıyla kurulan derneğin geçici yönetim kurulu geçen günlerde yapılan bir toplantıyla belirlendi. Ismet Kemal Karadayı'nın başkanlığını üstleneceği derneğin ikinci ba^kanlığına ve genel sekreterliğine Bedrettin Aykın, saymanlığa Mehmet Ali Işık, sorumlu üyeliklere Zuhal Tekkanat, Üstün Akmen, Mehmet Yaşar Günaçgün ve Günnur Yalçın seçildi. Yeni seslep aranıyor • Kültür Servisi - Değirmen Sanatevi, Türk halk müziğine yeni sesler kazandırmak amacıyla bir yanşma düzenlıyor. Son baş\-uru tarihinin 26 Eylül olduğu yanşma jünsinde Arif Sağ, Erdal Erzincan, Seza Kırgız, Tolga Çandar, Zafer Gündoğdu ve Göktan Ay bulunuyor. Bölge finallerinden sonra Istanbul'da yapılacak olan Türkiye finalınde 6 bölgeden gelen 12 finalist ana jüri önünde ve noter huzurunda yanşacak. Her bölge finalıstinin 1 milyar, Türkiye finali üçüncüsünün 2, ikincisüıin 3 milyar alacağı yanşmada, Türkiye finalıni kazanan yanşmacıya tüm yapım ve promosyon masraflan Elit Müzik tarafından karşılanmak üzere, Değirmen Sanatevi sözleşmesi ve taahhüdü altında albüm yapılacak. (Tel: 0212 245 70 06) 'Venedik Taciri' beyazperdede • Kültür Senisi - Postacı (II Postino) filmiyle tanıdığımız Ingiliz yönetmen Michael Redford, Shakespeare'in ünlü tiyatro yapıtı 'Venedik Taciri'ni sinemaya uyarlayacak. Al Pacino'nun başrolünü oynayacağı filmde aynca Cate Blanchett, Ian McKellen ve Joseph Fiennes da yer alıyor. Eylül ayında Venedik yakınlannda ve Lüksemburg'da kurulacak platolarda çekilmesi beklenen fihnin bütçesi ise 30 milyon dolar olarak belirlendi. 'Struga Şiir Akşamlan' • Kültür Servisi- 27 Ağustos-4 Eylül tanhleri arasında düzenlenecek 'Struga Şiir Akşamlan'na bu yıl Türkiye Yazarlar Sendikası üyesi şair Yaşar Miraç katılacak. Şair, 'Binbir Şiir' adını taşıyan kırk bölümlük yeni kitabını, çocukluğundan bugüne uzanan zaman içinde yazmış olduğu, ancak diğer kitaplannda yer ahnayan şürlerinden oluşturdu. X Yörük Ai Eîe'niı yaşam fünt okıyor • P^AZİLLİ (AA) - Kurtuluş Savaşı'nın kazamhnasında payı olan milli kahramanlardan Yörük Ali Efe'nin yaşamı filme çekilecek. Nazillili araştırmacı-yazar Selahattin Burhan'uı 3 ciltten oluşan 'Yörük Ali Efe' romanından uyarlanacak fihTiin araştırma komitesmde Prof. Dr. Tamer Başoğlu, filmin yönetmeni Özdemir Bırsel, gazeteci Ünal Uyguç ve Yörük Ali Efe'nin oğlu yazar Cengiz Yörük bulunuyor. 'Dansın Bementleri' • Kültür Servisi - Dans ve doğaçlama atölyesi Mekân, 13-16 Ağustos tarihleri arasında Yaratıcı Dans & Hareket 1 'Dansın Elementleri' başlıklı bir workshop yapacak. Eğitmenlığini, çalışmalannı dansçı ve koreograf olarak '9 altı dans projesi' adı altında değişik şehirlerde sürdüren İlyas Odman"ın üstlendiği workshop 'bir soru olarak beden' altbaşlığını taşıyor. Workshop, çarşamba, perşembe ve cuma günleri saat 19.30'da, cumartesi günüyse saat 11.00'de yapılacak. (0 212 245 76 94) Olimpos'ta Zeus tapmağı buhındu H ArtNA (AA) - Yunanistan"ın orta kesiminde yer alan Pieria bölgesinde, antik döneme ait bir Zeus tapuıağı bulundu. Tapınağın, antik dönem Yunan tannlannın evi olarak bilinen Olimpos dağının eteklerindekı Bafiras ırmağuıın yatağmın genişletilmesi çalışmalan sırasında raslantı sonucu ortaya çıktığı bildirildi. Tapmakta, Zeus'un başsız bir heykeli ve 14 mermer kartal heykeli bulunuyor. •»