Katalog

? TEUMUZ 2002 SALI CUMHURİYET SAYFA HABERLER Kıbns sorunu 40yıh aşkın bir süre, BM'nin gündeminde kaldı. Bu süre zarinda adada büyük katliamlar, silahlı çatışmalaryaşandı... Binlerce hayp insantn akıbeti hâlâ büinmiyor... Türknüfusun 200, Rum nüfusun da 7 00 bin olduğu Akdeniz 'in üçüncü büyük adasına büyük umutlaria gekn arabulucular da barış girişimlerinde başarılı olamadüar. Çünkü, Kıbns 'taki sorun, sadece 1 milyonun altındaki Türk ve Rumlann anlaşmazhğı sorunu değil, aym zamanda anavatanlan, Türkiyeve Yunanistan arasında bir 'denge sorunu ydu...'' Aynca, garantör ülkelerden biriolan 2 üs sahibi Ingiltere 'nin ve ABD 'nin çıkarlannı koruyucuformülleri... Uzun yıllar devam eden çözümsüzlük sürecinden sonra, Rum tarafının AB üyeliğinin ciddi bir şekilde gündeme gelmesi üzerine, ilk defa buyıl çözüm umudu doğdu. Ocak ayında başlayan doğrudan görüşme sürecinin haziran ayına kadar tamamlanması ve taraflann yeni bir ortakhk devleti üzerinde anlaşması hedefleniyordu. 2002 son şans mı Ne var ki haziran geçti, çözüm gelmedi... KKTC Cumhurbaşkam Rauf Denktaş 'la, Güney Kıbns Rum Yönetimi Başkanı Glafkos Klerides 6 ayhksüre içerisinde tam 44 kez bir araya geldi... Güvenlikten başlayıp Belçika modeline geçtiler... Ve dördüncü tur tamamlandıktan sonra BM Genel Sekreteri 'nin Kıbns Özel Temsilcisi Alvaro de Soto tarafindan yapılan açıklama, çözüm umutlannın boşa gittiğinigösteriyordu... Önümüzdeyine sıcakgünler var. Doğrudan görüşmelerin 5 'inci turu 16 Temmuz 'da başlayacak 20 Temmuz da ise Banş Harekâtı 'nin 28 'inciyılı Türkler tarafindan parlak törenlerle kutlanacak Ekimde ise Güney Kıbns 'ın, AB 've tam üyelikle ilgili durumu netleşecek. îşte böylesi sıcak bir dönemde, Kıbns konusunda sağlıklı bir değerlendirme yapabilmek için, bugünlere nasıl gelindiğini özetle ortaya koyacak ve geçmişte yaşananlan bir kez daha anımsamaya çalışacağız. REŞATAKAR LEFKOŞE-KıbnsCumhuriyeti'nin 1960 yı- ında kurulması ve tngiiiz Sömürge tdaresi'nin adadan çekilmesi sonrasında, cumhurbaşkanlı- ğı makamına oturan Başpıskopos Makarios'un ına hedefi Enosıs'ı gerçekleştirmekti... Yanı ada Yunanistan'a bağlanacak ve papazın en büyük ideali gerçekleşecekti... Nitekim. Türk \ e Rum ortaklığına dayah Kıb- ns Cumhuriyeti'nin ömrii sadece 3 yıl sürdü... Makarios, terör örgütü EOKA'yı harekete geçi- rerek Türk halkına yönelık katliamlan başlatmış, crtakJık devletini dağıtmış ve tamamen Rum gö- nintüsü oluşturan bir devlet yapısı ile Enosis yo- lunda önemli mesafeler almıştı. Kıbns Türk'ü, Makarios'un Enosis yolunda ger- çekJeştırdiği silahlı saldınlara ve toplu katliam • Ingiliz Sömgürge Idaresi'nin adadan çekilmesinin ardından kurulan Kıbns Cumhuriyeti'nin ömrü yalmzca 3 yıl oldu. Makarios, EOKA'yı harekete geçirerek adanın Yunanistan'a bağlanmasını öngören ENOStS yolunda önemli yol aldı. Ancak Türkiye'nin müdahalesi her şeyi değiştirdi. hareketlerine karşı 11 yıl süreyle direniş göster- di. Sonunda, Makanos hedefine ulaşamadı... Bu kez cunta devreye girdi... Makarios 'un yapama- dığını, faşist Yunanaskerleriyapacaktı... 15 Tem- muz"da başlatılan 'iç harekât' sonrasında Eno- sis karşıtlan katledilirken namlular Türk tarafı- nayönelmiştı... Türkiye, durumun bu kez çok daha ciddi ol- duğunu anlayınca 20 Temmuz 1974'te Türk Ba- nş Harekâtı gerçekleştirildi ve sınırlarçızıldi. Türk- ler Kuzey'e, Rumlar da Güney'e yerleştirildi. Banş Harekâtı sonrasında, Türk Yönetimi Başkanı RaufDenktaş'la, Rum lideri Glafkos Kle- rides arasında gerçekleştirilen "NüfiısMübade- lesi Anlaşmasr TürkJerin son 30 yılda kazandı- ğı en büyük siyası zaferdi... Çünkü bu anlaşma sayesinde karma köy ve kent- ler tarihe kaMişmuş, ıki toplumun ayn bölgeler- de yaşaması arüaşma ile garanti altına alınmış- tı. Nüfus Mübadelesı Anlaşması"nı, 1977 yılın- da Denktaş-Makarios anlaşması izledi. Bu an- laşma. Türk tarannın siyasi açıdan ikinci büyük zaferiydi. Düşünün bir kere, hayatı boyunca Enosis için mücadelevermiş olan Başpıskopos Makarios, so- nunda iki bölgeli, iki toplumlu federasyona im- za atmak zorunda kalıyordu... fşte bunun verdıği üzüntüden olacak Makari- os, tarihi anlaşma sonrasında hastalanarak yata- ğa düşüyor v e ardından ebedi yolculuğuna uğur- lanıyordu... Makarios'un yerini alan Spiros Kipriamı da azı- lı bir Enosis yanlısıydı... Fakat, Türk Harekâtı sonrasında bunun asla gerçekleşemeyeceğini an- lamakta zorlanmadı... Ve 1979 yılında Denktaş'la masaya oturarak ıkı bölgeh, iki topiumlu federal çözüm şeklini ıçeren ikinci bir anlaşma metnine imza koydu. Zamanın BM Genel Sekreteri Kurt VValdhe- im'in huzurunda 12 Şubat 1977 tarihinde ger- çekleşen Denktaş-Makarios zirvesi sonucunda, Kıbns sorununun çözümü için 4 maddelik bir il- ke anlaşması imzalandı. Denktaş-Kiprianu Anlaşması Makanos'un ölümünden sonra yerine geçen Rum lideri Spiros Kipnanu ile Kıbns Türk Fe- dere Devletı Başkanı Rauf Denktaş 19 Mayıs 1979 günü, bu kez BM Genel Sekreten Perez de Cu- ellar'ın gözetımınde bir araya geldı. Zirve son- rasında 10 maddelik bir anlaşma metni açıklandı. Bu anlaşmadan sonra başlayan toplumlararası gö- rüşmeler, Rumlann BM Genel Kurulu'na baş- vurduklan Mayıs 1983 yılına kadar kesintilerle devam etti. Mayıs 1983'te Rum liderlığınin ko- nuyu tek yanlı olarak BM Genel Kurulu'na gö- türerek Türk halkının gıyabında haksız bir İca- rar çıkartması üzerine, Türk tarafı 15 Kasım 1983 te ayn devlet ilanını gerçeldeşrirdi. URK TARAFININHATALARI Zenginlikleri kullanamadılar Kıbns Banş Harekâtı sonrasında, siyasi, ekonomik ve toplumsal açıdan çöküntüye uğrayan aslında Rumlardı... Türk halkının 1963-74 yıllan arasında yaşadığı acılann bin kat beterini yaşadılar 1974 sonrasında... Türk tarafının kaybettiği 101 köydü...Ama, Rumlar Girne'yi, Güzelyurt'u, Maraş'ı ve Karpaz'ı kaybetti... Harekat sonrasında, Türklerin eline paha biçilmez zenginlikler geçti... Türk tarafı, 1974 sonrasındaki ilk 15 yıl ganimet sarhoşluğu içinde, siyasi çözümü pek önemsemedi. Hatta çözüm yerine entegrasyon istekleri gündeme geldi...Rum tarafı ise kaybeden taraf olarak, harekattân sonraki ilk yıllarda çözüm için. Türk tarafının iki bölgeli, iki toplumlu federasyon önerisini bile kabul etti. Peki sonra ne oldu? Türk tarafı ganimetleri tükettiği gibi, ekonomik açıdan çok ciddi bir gerileme sürecine girdi... Rum tarafı, kaybettiklerinin çok daha daha mükemmelini yaptı... 1974'te sıfırlanan ekonomisini, büyük bir azimle şaha kaldırdı... Üretimde ve ihracatta akıllara durgunluk veren bir başan gösterdi... Türk tarafı 3 bin 500 yatağı hazır bularak başlattığı tunzm hamlesi sonucunda, yatak kapasitesini 28 yılda ancak 10 bine, turist sayısını da 300 bine çıkartabildi... Güney Kıbns ise 500 yatağı 120 bine, turist sayısını da 2 milyon 500 bine yükseltti. Kuşkusuz ekonomik refah yükselince, Rum tarafınm siyasi çözüm konusunda tavizkâr politikası sertleşmeye başladı... "Bütün göçmenler evlerine dönecek ve yerieşikler geri gönderilecek" diye tutturan Rum tarafının Türk tarafına önerdiği toprak oranı da yüzde 28'den, 24'e geriledi. T\ırgut Özal federasyona destekverdi Türk tarafı toprak tavizini kabul etmediği gibi, çözüm konusunda bu kez self-determinasyon koşulunu masaya koydu. Ilerleyen yıllarda bu da yetmedi, Türkiye'deki askeri darbeyi büyük bir iîrsat bilerek 13 Kasım 1983'te ayn devlet ilanı ile lynlığı daha da pekiştırme yönüne gitti. Kuzey Kıbns Türk Curnhuriyeti 'nin (KKTC) iianı, askeri yönetim sonrasında göreve gelen Turgut Özal'ın iiç de hoşuna girmedi. Çünkü, Türkiye'nin îkonomik sıkıntılan daha da artacak, dış ilişkileri ;iddi yaralar alacaktı... Eski Cumhurbaşkanı Turgut Özal. Kıbns -orununun çözümü konusunda büyük çaba harcadı. Rauf Denktaş - Makarios ve Rauf Denktaş - Spiros Kiprianu anlaşmalannda öngörülen "iki oplumlu, iki bölgeli federasyona" destek verdi... fürkhe 'işgalci' konumuna düşecek \ma Turgut Özal'ın desteklediği federal çözüm jerçekleşmedi. Türkiye'de hükümetler değiştikçe, Türk tarafının talepleri de değişti... Federasyon ntti, yerine konfederasyon geldi... îum tarafı. konfederasyon jnerisini kesin ifadelerle reddederek çizdiği yoldan ürümeye devam etti... Bu yol Avrupa Birliği AB). AB'ye üyeliği sonrasında Türkiye'yi AB ılkeleri nezdinde "işgalci" konumuna düşürecek ve "ıvrupa İnsan Haklan Mahkemesi'nde (AİHM) "ürkiye aleyhtan binlerce yeni dava gündeme :elecekti... anş Harekâtı sonrasında kaybeden taraf olan Rumlar atağa kalkarken Türk tarafı, eline geçen zenginlikleri ganimet sarhoşluğuna kapılarak iyi kullanamadı. UZEYBİLEISTEMEDİ AB yoluna karşı bütünleşme kartı • Güney Kıbnsta kişi başına düşen milli gelirin bin 500 dolar, Kuzey Kıbns'ta ise 3 bin dolar olunca entegrasyon fikri de çözüm fîkrine mağlup oldu. ESKtDOSTLAR-Lefkoşa'da kapı komşusu olanvegençKkyıllanndan beri arkadaş olan KleridesveDenktaş,yıllardır Kıbns sorununa çözüm getirmeye çabşjyor. Ama bir çıkmaz sokagı andıran Kıbns sorununun çözümü hiç de kolay değiL.. Kıbns Rum kesimi Avrupa Birliği (AB) yolunu seçtiğine göre, Türk tarafı da bilinen kartını masaya koydu: "Türkiye De bütünleşiriz"... Tıpkı Hatay gibi!.. Ama bırakın Rum tarafını ve dünyayı, Kıbnslı TürkJer bile bu resti hiç sevmedi... Güney Kıbns'ta kişi başına düşen milli gelirin bin 500 dolar, Kuzey Kıbns'ta ise 3 bin dolar düzeyinde olduğunu dikkate aldığınız zaman, entegrasyon fikrinin, çözüm fikrine mağlup olması kaçınılmazdı... Kıbns Türkleri arasında yapılan kamuoyu araştırmalannın sonucunda, nüfusun çok büyük bir çoğunluğu "Önce çözüm, ardından Avnıpa Birliği üyeBği'' dedi. Ama bütün bu tartışmalar devam ederken, Kuzey Kıbns'taki işsiz gençlerin göçü ürkütecek boyutlara ulaştı... Bırakın Avrupa *ya ya da Avustralya'ya göç etmeyi, son zamanlarda Güney Kıbns'a bile göçler başladı... Sonra bir umut doğdu... KKTC Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş'ın, 2001 yılının Kasım ayında GKRY lideri Glafkos Klerides'e yaptığı görüşme çağnsı toplumun neredeyse rüm kesimlerinden destek gördü. Glafkos Klerides eski arkadaşı Rauf Denktaş'ın gönderdiği 3 mektuba olumlu yanıt verdi ve 4 Aralık günü özlenen tarihi buluşma gerçekleşti... 16 Ocak 2002'de başlayan yüz yüze müzakerelerde iki taraf da çözüme yönelik adım atamadı Sonuçsıız kalan 44 görüşmeKlerides, 5 Arahk'ta KKTC Cumhurbaş- kanlığı Sarayı'nda Denktaş'ın yemeğine ka- tılarak önemli bir adım attı. Denktaş da Gü- ney Kıbns'ta Klerides'in yemeğine katıldı ve doğrudan göriişmeler için kesin tarih belir- lendi; 16 Ocak2002. Peki görüşme süreci? Ta- rih vermeden "Tüm konularda sonuç almca- ya kadar" dediler. Sonradan Denktaş, haziran sonunu hedef gösterdi. Denktaş görüşmeler- de, güvenlik ve garanti konusunun önemine dikkat çekti. Klerides, Denktaş'ın güvenlikle ilgili talebini sordu: "Kıızev'deTürfcGünejye ise Yunan askeri ca>dıncı güç olarak kalma- DENKTAŞ NE İSTIYOR • BM Kıbns Temsilcisi Alvaro de Soto'ya göre, müzakerelerden sonuç çıkmamasınm nedeni, iki liderüı de anavatanlarından bağımsız olarak bir karar verememesi. h". Kleridesten yanıt: "Olur ama nıakul bir sayida asker bulunduralım. tki garantör ülke askerieri buradaolacağmagöreiçordulanmı- adağrtahm". Klerides Türkiye, Yunanistan ve Ingiltere'nin garantörlüğünün devamına ek olarak uluslararası garanti istedi ve bu nokta- da BM Banş Gücü'nün görevine devamı gün- deme geldi. Rum tarafı, dünyaca tanınan Kıb- ns Cumhuriyeti'nin devamını savunurken, Türktarafi yeni devlet kurulmasını istedi. Rum tarafi tek egemenlikte, Türk tarafi ayn egemen- ükte ısrar etti. Rum tarafının, Türklere "smır- lan betirleneeekşekilde" yüzde 24 toprak öner- mesi kabul edilmedi. Son 2toplantıdaise ilk olarakDenktaş'm istediği 'Belçika Modeli' gün- deme geldi. Klerides, modelin tüm yönleriy- Rauf Denktaş aslında Rumlarla ortaklık istemiyor. Rum liderliğinin ve EOKA yanlılannın ENOSlS'ten vazgeçriğine inanmıyor ve anlaşma halinde adamn bir gün kaybedilmesinden korkuyor. Bu yüzden de masada sürekli tavır değiştiriyor ve Rumlann kabul etmeyeceği görüşler ortaya koyuyor: 1- Ayn egemenlik. 2- KKTC'nin tanınması. 3- Toprak tavizi veribnemesi, bu konuTnm karşıhklı tazminatlarla çözülmesi. 4- Serbest dolaşım ve yerleşim özgürlüğünün sınırlanması. 5- AB üyeliğinin Türkiye'yle eşzamanlı gerçekleşmesi. Muhalefet ne istiyor İki bölge iki toplum le ele ahnmasını önerirken, Denktaş AB'ye uyumla ilgili bölumünün görüşülmesüıi iste- di. 44 görüşmenin sonucunda hiçbir konuda tam olarak anlaşma saglanamadığı, BM Kıb- ns Temsilcisi Alvaro de Soto tarafindan açık- landı. De Soto'ya göre görüşmeciler, kendi başlanna karar veremiyor. Yani anavatanlar müdahale ediyor. De Soto, 16 Temmuzda 5. tur görüşmeleri başlatacak. Yeni hedef, ekime kadarçözümve adanınbütün olarakAB'ye gjr- mesi. Çözümolmazsa ne olacak?.. AB'ye göre, Rum tarafı tek başına AB üyesi olacak, Türk tarafı da dışanda kalacak!.. KLERİDES NE İSTİYOR Kuzey Kıbns'ta muhalefetteki Cumhuriyetçi Türk Partisi'nin(CTPj lideri Mehmet AB Talat,Kjbns sorununun, iki toplumun eşitliği ve Türkiye'nin garantörlüğünün devamıyla çözülebileceğini belirtirken, çözümle birlikte AB üyeliğini desteİdiyor. Talat, Türkiye ile eşzamanlı üyelik tezini desteklemiyor vç t Türkiye'nin yolunun uzun olduğunu düşünüyor CTP lideri Talat, iki bölgeli, iki toplumlu federal çözüm şeklini destekliyor. Glafkos Klerides, Türk askerinin kısa dönmede olmasa bile. bir anlaşma sonrasında adadan çekilmesini istiyor. Bu şekilde. Türk tarafinın "Taksim" isteklerinin gerçekleşmeyeceğine inanıyor. Klerides'in istedıkleri özetle şöyle: 1- İki bölgeli, iki toplumlu, sıyasal eşitlığe dayalı federal çözüm. 2- Türk tarafının toprak tavizi vermesi 3- Türkiye'nin üyeliğini beklemeden çözümle birlikte AB'ye girilmesi. 4- Serbest yerleşimin sınırlandınlması, ancak serbest dolaşımın belirli bir zaman dılimi içinde başlaması. 5- Kıbns Cumhuriyeti'nin de\amı ve tek egemenlik.