Katalog

I7EYLÜL1998 PERŞEMBE CUMHURİYET SAYFA EKONOMI /cumek(« turk.net 11 ŞİRKETLERDEN • i KALDER tarafından hıanriık çalışmaları sürdüriilen "l lusal KaliteHareketi"23 Ejliil'de Lütfı Kırdar L luslararası Kongre \e SergiSaravı'nda düzenlenecek bir toplanmla başlayacak. Bilgi almak isteyen, kamu v e kurum kuruluşlan O2l6492 3589numaralı tekfondan davetiye istevebilir. • THE MARMARA tstanbul Oteli'nin geleneksel olarak düzenlediğı "Akdeniz Geceleri" kapsamında Türk, İspanyol. Yunan. ltalyan ve Fransız mutfaklanndan yemekler sunulacak. Komilı Zeytınyağı'nın da katkıda bulunacağı gerçekleştirilecek program 27 Eylül-4 Ekim tarihleri arasinda gerçekleştınlecek. • INTERBANK tarafından bu vıl 3'üncüsü gerçekJeştirilen "VVörid Tour Alanya Dünya Erkekler Beach VoUe> " şampivonasında. birinciliği ve üçüncülüğü aJan Brezilya'yı ikinci sırada Kanada izledi. Maç sırasuıda sürpriz çekilişler yapıtdı. • Little Caer sars'dan 15 Ekim'e kadar orta boy Nevv York pizza, büyük crazy tatlı. salata ve 1 litrelik Cola'dan oluşan Nevv York mönü alan herkese. kupon karşılığında bedava hesap makinesi verilecek. • MEDYA LAND, Profilo-Telra Pülonya'ya yazarkasa ihracatına başladL Aynca fınna Polonya da kurduğu 'Telestar' şirketi aracıhğıyla saüş yapıyor. • COMPAQ. Armada serisini ikı yenı ınce ve hafif ürün ailesi ıle zenginleştiriyor. Compaq iki farklı gezici müşteri kesimini hedefleyen Armada 3500 \e Armada 6500 serilerini kullanıma sundu. Kısa bır süre önce duyurmuş olduğu Armada 7800, 7400, 1400 ailelerini yeniliklerle güçlendirdi. • TURKCELL, abonelerüıe yeni tarifeler uygularken kullanıcılar değişik tarifelere geçmek için Turkcell Aktrvasyon MerkezlerTne başvuracaklar. Şirket, abonelere haftada 90 saat indirimli konuşma sağlayacak. •EMİRATES Havayollan Pakistan'ın Peşavar kentini dünjadaki 45. ulaşım noktası olarak uçuş ağına ekledi. Emirates Havayollan 14 temmuzdan itibaren Peşavar'e haftaya iki sefer düzenliyor. • AYMAR'ın içi dolu çeyız sandığı kampanyasına katılan 150 kışiye. 2 Kasım'a kadar devam edecek. Çekilişe 6 adet çerçeveli Aymar kulakçığı biriktirenler katılıyor. • TOPRAK İLAÇ, Fransız ilaç firması Innothere ile işbiritği anlaşması imzaladı. Flrma.5y*ni jinekolöjÇc <,'•' , f ürtWepazaragire l rkenr ı & i v " Ortadoğu>eOrta Asya 1 ülkelerinde de dış satımı gerçekleştirecek. Endeks dolar bazmda bir yıl öncesine dönerken, 2 aylık kayıp yüzde 53 'e ulaştı Borsa zor giinler yaşıyor TARIKY1LMAZ İstanbul Menkul Kıymetler Borsası son yıllann en kötü dönemını yaşıvor. Yabancı satışlanndan korkan yerlı yatınmcı alım yapmazken, hisselenni ne fiyatla olursa ol- sun elinden çıkanyor. Seans salonlannda yatınmcı kalmadığı. aracı kurumlann bazı- lannın zor durumda olduğu ıse en çok ko- nuşulan konulann başında geliyor. Borsa bileşık endeksı temmuz ayının or- tasından bu yana yan yanya deger yitirir- ken. bıleşik endeksin 2 aylık kaybı yüzde 53. Endeks dolarbazında9 Eylüİ 1997'de- ki degere kadar düştü Borsada küçük-büyük tüm yatınmcı na- sıl hareket edeceğini şaşırdı. Teknik destek noktalan ardı ardına kınlırken, düşüşün ne- rede yükselışe geçeceğı merakla bekleni- yor. Bazı hisselerde değer kaybı yüzde 70"lere vanrken, kredili mal alımının nere- deyse yok olduğu belirtiliyor. Hısse senetlennın dolar bazında enmesi ıse sürüyor. Borsa bileşık endeksi dün 0.77 cent düzeyıne kadar genlerken. yıl içinde 2 cent düzeyıne çıkılacağı yönündeki beklen- tıler tam tersıne döndü. Endeks bu düzeyı en son geçen yıl 9 Eylül 1997'de görmüş- tü. Öte yandan endekse Türk Lirası olarak bakıldıgında kaybın yüzde 53'e (2404 pu- an) kadar ulaştığı görülüyor. 16 Temmuz 1998 tarihinde 4531 puanl'a 13 yıllıktanhı- nin en yüksek noktasına ulaşan bileşık en- deks dün gün sonunda 2127 puana düştü. Üç günlük kayıp yüzde 8.7 Öte yandan borsada satışlann sonu dün de gelmedi. Olumlu haberlere kulak tıkayan borsa yatınmcısı. yabancılann satış yap- ması nedenıv le zaranna da olsa hisselerinı elden çıkarmaya dün de devam etti. Hafta- ya 2329 puandan başiayan borsa. yurtdışı borsalannda yaşanan iyıleşmeye karşın dü- şüşünü sürdürdü. Dün de yüzde 3.3 oranında değer yitiren İMKB Bileşik Endeksi günü 2127 puan- dan tamamladı. Endeksin hafta başından bu yana kaybı ise yüzde 8.67 (202 puan) ol- du. Ilk seansta yoğunlaşan satışlarnedenıy- le yüzde 3.06 oranında değer yitiren borsa, ikinci seansta sürdürdüğü yatay seyrin so- nunda 5 puan daha düştü. Uzmanlar. Baş- bakan Mesut Yılmaz'ın dün gerçekleştirdı- ği basın toplantısında hısse senetlerine ver- gide bir değişıklık olmadığı vönündekı açıklamasının borsayı olumsuz etkileyece- ğını dile getirdiler. Işlem hacminin daha da düşebileceğinı belirten uzmanlara göre, önümüzdeki günlerde 2000 puan düzeyi test edilebilir. Piyasa değeri (miiyon $) 1997 980c. Şub Mart Nıs. May. Haz Tem. Afi. 15Eyl. Piyasa degeri yan yanya düştü Borsada düşüşün iki ayda yüzde 50'yi aşması halka açık şirketlerin degerini de yan yanya düşürdü. 1998 yıhna iyi bir başlangıç yaparak yıla rekorla başiayan borsanın piyasa değeri yüzde l artışla yaklaşık 62.4 milyon dolara yükseldi. Ancak ilerleven aylarda istenen düzeyi tutturamayan borsanın piyasa değeri 50 milyon dolara kadar geriledi. Nisan aymdaki yükselişiyle yılin en yüksek piyasa degerini yakalayan borsa, bu tarihten sonra en yüksek degerini endeksin tarihi rekor kırdığı temmuzda gerçekleştirdi. Temmuz ayından itibaren. dünyada yaşanan krizin yayılması. piyasa değerinin 31.5 milyar dolara kadar gerilemesine neden oldu. Bazı hisse senetlerinin piyasa değerlerindeki erimenin çok büyük olduğu gözlenen borsada iki ayda borsa şirketlerinin halka açık değerleri 30.7 milyon dolar değer yitirdi. Dünya borsaları toparlanıyor Ekonoıni Servısi - IMF \e' K sanayileşmiş yedi ülkenın oluşturduğu G-7"lerin. eko- nomide sıkıntılı günlergeçi- ren Latın Amenka ülkeleri- ne yardım yapacagı haberle- ri. uluslararası borsalann to- parlanmasına neden oldu. ABD Dolan. Tok>o Bor- sası" nda. öncekı güne göre 1.54 yen değer kazanarak 134.12 yenden işlem görme- ye başladı. ABD'dekı Nevv York Menkul Kıymetler Borsa- sı'ndaki Do\v Jones Endeksi ohcektgün, 79".O4 puan yük- selerek 8024 39 puandan ka- pandı. Bu arada, 1MF ve G- 7'lerin yardım yapacağı ha- berleri. Latin Amerika bor- salan üzennde de olumlu et- kıde bulundu. Öte yandan Rusya Devlet Başkanı BorisYeltsinson>ıl- ların en büvük ekonomık krızlerinden birıni yaşayan ülkesinde ekonominın nor- male dönmeye başladığını bır telefon görüşmesı yaptı- ğı Almanya Başbakanı Hel- mut Kohl'e sövledi. 1 Fiyat kazanç oranı 1 - 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1996 1997/ 1998- 5.07 | 15.86 î 4.97 15.74 23.97 15.88 f 11.39/ 25.75' 24.83 "9.23 12.15 . 24.39 7.73 Kazanç kalmadıBorsanın gıdişatı açısından önemlı göstergelerden bin olarak görülen Fiyat Kazanç Oranı (FK). lOyılın endüşük düzeyıne geriledi. Hissenın fiyatının sermaye ıle çarpılması sonucu çıkan ra- kamm kâra bölünmesi olarak formüle edılen F K oranı. I998'ın ağustos avı sonunda?.73'e kadar geriledi. Borsacı- lar knzin dennleşmeden öncekı dönemlennde F K oranının vıl sonunda 9-10 düzeyıne kadar düşebileceğinı. bu nedenle alım ıçın fırsat olabıleceğmi dıle getınvorlardı. Ancak yıhn bıtmesıne da- ha 3.5 ay olmasına karşın oranın 7.7've kadar düştüğünü ve ya- tınmcılann halen alım ıçın tereddüt ertıklerını belırtıyorlar • Birkaç ay önce yüzde 55 paya sahip olan yabancılar yıhn ilk 8 ayında 345.5 milyon dolarlık çıkış yaptı. /s* Yabancılar *m s 1997 Ocak '98 Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Aöustos Alış 4.308.000 332.868 552.331 508.883 856.819 501.912 604.055 633.289 441.993 Satış 4.609.000 427.380 460.622 456.145 676.142 862.216 675.366 644.514 575.235 I Fark -301.000 -94.512 +91.709 +52.738 +180.677 -36.304 -71.311 -11.225 -133.242 Yabancı ortada yok Birkaç ay önce borsadaki hisse senetleri stokunda payı yüzde 55 olduğu belirtilen yabancı yatınmcıların bır kısmı tüm gelişmekte olan borsalarda yaptığı gibi tMKB'den de arkasına bakmadan çıktı. Bazı yabancılar ise hisselerdeki maliyetlennı düşürerek kâr oranlannı arttırmaya çalıştılarsa da Rusya'da yaşanan krızın ıçınden çıkılmaz bır durum almasıyla birlikte çıkışlannı hızlandırdılar Yabancılann alış-satışları arasındakı farka bakıldıgında endeksin rekorlar kırdıgı temmuz ayında çıkışın başladığı görülüyor. 1997 yılında 4 milyar 432 milyon dolarlık alışa karşıhk 4 milyar 778 milyon dolarlık satış gerçekleştiren yabancılann 1998"inilk8ayındakı işlemlerine bakıldıgında 345.5 mıl>on dolarlık çıkış olduğu gözlenıyor. En yüksek çıkışın ise 133 milyon dolarla ağustos ayında gerçekleştiğı görülüyor. Uzmanlar yabancı yatınmcının pıyasada olmadığı sürece yükseliş beklemenin anlamsız olduğunun, Türkıye'dekı ıstıkrarsızlığın aşılmadan yabancılann gelmesıni beklememek gerektığinin altını çiziyorlar. Işlem hacmi daraldı Dünya borsalanndan yayılan olumsuz havanın etkisiyle zor günler yaşanan borsanın hacmi, gûnlük bazda Eylül '97'deki düzeyine kadar geriledi. 1997 yılındaki günlük ortalama 231 milyon dolarlık işlem hacmi, eylül ayının ilk 11 gününde 177 milyon dolara kadar geriledi. Yabancı yatınmcılann piyasadan çıkışıyla birlikte hacimde de gözle görülür bir daralma gözlenıyor. Bu yıhn nisan ayında 474 milyon dolarla en yüksek düzeyine varan gûnlük ortalama işlem hacmi, bu dönemden itibaren sürekli bir düşüşe geçti. Borsadaki işlem hacmi, haziran ayında 300 milyon dolar, temmuz ayında ise 200 milyon dolar düzeyine kadar geriledi. Eylül ayında ise dünyadaki kriz dolayısıyla ahcı bulunmayan piyasada hacim, ortalama 177 milyon dolara kadar geriledi. Şubat X Mart Nisan -- Mayıs Haziran z Temmuz Ağustos Eylül ~ ' 11 Eyfûl ıtıbanyle İŞÇİNİN EYRENİNDEN ŞÜKRAN SONER Üzüm Üzüme Baka Baka.. Yolcu karşıdan karşıya geçişın açık olduğu yer- de taksi bekliyordu. Tam da o noktaya para topla- mak üzere pusu kurmuş trafik ekibi yerleşmişti. Bir tek yolcunun bulunamayacağı aynı yolun biraz ile- risinden yolcu almanın serbest bırakılması ne anla- ma geliyordu ki? Günlük belırlenmış istihkak topla- nacak, kimi kayıtlı, kimi kayıtsız cezalar toplana- cak, paylaşım sağlanacaktı. Her yiğidin bir yoğurt yıyişi vardı. Örneğin Eminönü'ndeki ekip cezayı he- men kesmiyor. işletme aracı olan taksileri park ye- rine çekiyordu. Bir kurcalamışlar, otoparkın gizli or- tağı emniyet amiri. Araba başına girış-çıkış 2 mil- yon. Gece kalırsa 1 milyon daha ekleniyor. Vann gündelik toplanan paranın bir hesabını yapın. Kızını okula kayda götürmüş. Bayrampaşa'da is- tenen para, zorunlu bağış, 40 milyon. Allah'tan tak- si şoförü olmadan önce bir ünlü işadamının özel şo- förü imiş. Dostlan çokmuş. Okul müdürüne,... mü- dünjnü aracı yapmış. 20 mılyonda anlaşmışlar. Ka- yıt işlemleri yapılmış. Kapıda okul giysılerinın Aksa- ray'daki büyük mağazadan alınacağı kaydı varmış. Malum, ceket, gömlekler armalı. Başka yerden ay- nı renktonu ile aynı formayı bulmanız olanaksız. Uy- durmaya kalksanız çocuk okulda hırpalanacak, Söylenen mağazayagidiyorsunuz. Yoksul Bayram- paşa halkına lüks mağaza olur mu? Bir forma takı- mını tamamlamak 25 mılyonu tutuyor. Allah'tan es- ki patrondan mağaza müdüru tanıdık, dost; indirim yapmış. Koca okulun bütün öğrencilerinden doğ- rusu büyük pay. Oostu, mağaza sahibine okula ne pay verdiğini sormuş. Ama öğrenememiş. Amcasının karakolun yanında bır kahvesi varmış. Takside çalışma nöbeti bittığinde ona yardıma gi- diyormuş. Yandakı karakolun bütün hizmeti kahve- den, bedavadan. Dün boşlan toplamaya gitmiş. 2 ayran, 4 kola, 6 çay.. bayağı bir para. Yüzsüzlüğe verip karakol komiserine, "Bunun hesabı ne olacak" diye soracak olmuş. "Gıt ışine, bugün işler kesat, daha siftah yapamadık" yanıtını almış. Komiser açık açık henüz rüşvet alacak bır iş çıkmadığını kaste- diyormuş. Gıdip gelmelerınden gözlerı ile biliyor- muş. Karakolda suçlu suçsuz, suçsuz suçlu oluve- riyoımuş. Yeter kı iyi para dönsün... Makınelı tüfek gibi konuşan şoför. bütün bunlan o kadar doğal, olağan anlatıyor kı. Anlattıklarında abartı yok gibi. Zaten 0 da veda ederken. "Başta- kiler bu kadar rahat, bu kadar çok kırli işe bulaşır, hesap vermeden kurtulursa. Meclısyolsuzluğu, çe- teler, milletvekillerı, partı başkanlarının adlarının ka- rıştığı soygunlar ortalıkta durursa...aşağıdakıler ne yapmaz" dıye noktalıyor. Galiba bana da söyleyecek söz kalmıyor. Bugün- kü köşe yazıma, dün gece benı eve getiren taksi şo- förü el koymuş bulunuyor. Bana, haber özetlerin- den, yaşamakta olduğumuz düzeni sergileyecek kimi eklemeler. yazıya süslemeler yapmak düşü- yor... Yetkililer sabahtan akşama, okullarda zorunlu ba- ğış alınamayacağını, suç olduğunu duyuruyoriar. Arada kalan eğıtimciler. devletin okulların hertür gi- derıni karşılayamayacak duruma düştüğünü, zo- runlu bağışlar alınamazsa çocuklann soğukta, kınk camlartgı, bırakınız araç-gereci, kırık sıralara, boya^ sız binaya mahkûm kalacağını anlatmaya çalışıyor- lar. Düzen bu hale geldiğinde, aradan tabii ki, yüz milyon rüşvet alırken suçüstu yakalananlar da çıkı- yor. Bugünün en önemli haben, saklı kalmış servetle- rin, kara paranın aklanması için başlangıç günü ol- ması. Ben demiyorum, televizyon kanalları haber- lerinde aynen yer alıyor: Ortaya çıkarılmamış paranız kara para bıle olsa, 30 Eylül'e kadar bir bankaya yatınrsanız, sonra he- men geri çekseniz de önemli değil, kayıtlara gırmiş oluyor. Aklanıyor. llerde "Nereden buldunuz?" sor- gulamasına konu olamıyor. Vergi de veımek duru- muna düşmüyorsunuz. Ustelik ilerde gelır artışı ver- gisı ödemekten kurtuluyorsunuz... CjEORGE SOROS'un (*) MAKALESİ~ Küresel kapitalizmdekrizŞımdikı refahımızı borçlu olduğu- muz küresel kapıtalıst sıstem yara al- maya başladı. ABD borsalannda ge- çen haftalarda vaşanan çöküş. sadece bır ışarettı ve bu gecıkmış ışaret. tüm dünya ekonomısınde denn problem- ler yaratacak. Bazı Asya borsalannda. 1929'da Wall Sreet'te yaşanan "büyük çö- kûş"ten çok daha büyüğü yaşanırken bu ülkelenn ekonomılen çökme nok- tasına geldı. Endonezya"da 30 yıllık Suhartorejımi sırasında kazanılan v a- şam standartlannın hepsi vok oldu. Dünyanın ıkıncı büvük ekonomisi olan Japonv a ekonomısının yıhn ikın- cı dönemınde vlizde 3.3 zayıfladığı bildırildı. Rusva'nın fınansal sıstemı ıse tümden bır enmeve sürükJendı. Hepimız küresel kapıtalıst sıstemin bir parçasiN ız. Bu sıstem sadece ser- best tıcaret değıl. daha önemlısi ser- mayenın serbest hareketını ıçenyor. Malı sermavenın nere> e gıdecegı ko- nusunda serbestlik getiren sistem. kü- resel malı pıyasalann hızla gelışme- sme neden oluyor Manzara dev bır dolaşım sısteminı andınyor. Sıstem, sermayeyi dünyanın dört bir yanın- dakı fınans merkezlerinden ve malı pıyasalardan emıyor v e sonra da çev - reye pompalıyordu. Temmuz 1997'de Tavland knzıne kadar merkez, parav 1 hem kuvvethce pompalıyor hem de entiyordu. malı piyasalar gelışiyor ve çevre ülkeler kendı sermaye pıyasalannı açarak merkezden sermaye sağlayabıliyor- du. 1994 yılında ABD'deki fonlann yansı gelişmekte olan pıyasalara kay- dı. Asya Krizi ıse bu akışı tersıne çe- vırdı. Seımave çevreden merkeze kaçmaya başladı Önce bu ters akış merkezdekı malı pıv asalara v arar sağ- ladı. ABD ekonomisi bunun keyfinı sürdü. Ucuz ithalat. enflasvonu kont- rol altında tutuyor ve borsaya yükse- liş getiriyordu. Ancak öyle bir nokta geldi ki çev rede yaşanan olumsuzluk- lar merkeze iyi gelmemeye başladı. Rusya'daki ekonomik bunalıma gel- diğimizde ise bunun üç ana nedeni ol- duğunu düşünüyorum. Rusya'daki kriz, uluslararası ban- kacılık sisteminin doğasında bulunan eksiklikleri. çatlaklan ortaya çıkardı. Bu kendine özgü sistem, Rusya "daki bankacılık sisteminin çöküşüyle sar- sıldı. Buradaki sistem yabancı yatı- nmcılann kaçmasına neden oldu. Unnlü spekülatör Soros önceki gün ABD Temsilciler Meclisi'nde yaptığı konuşma ve dün Wall Street Journal Gazetesi'nde yayımlanan yazısıyla kapitalizmdeki krizi değerlendirdi. Malezya'nm mali sistemini yabancı- lara kapatması da buna benzer bir so- nuç verdi. Bunun sonucunda da ban- kalar sıkıntıya düştü ve küresel gü- vensizlik ortamı oluştu. İkinci olarak çevre ülkelen kendi bıldıklerinı okumakla küresel kapita- list sistem arasında seçim yapmak du- rumunda kaldılar. Önce Endonezya. sonra da Rusva iflasın eşiğine geldi. Malez> a ıse yabancı yatınmcı \e spe- külatörlerin büyük zarara uğramala- nna yol açacak bir karar v erdi. Düşük faiz oranlan uygulamalan ve borsa- lan destekleyıcı polıtıkalar paranın sı- nırlannın ötesine kaçmasına engel olamadı. Üçüncü olarak, küresel ka- pitalist sistemın entegre çalışamama- sı uluslararası para otontelerinın ve- tersizliginın bır kanıtı olarak ortaya çıktı. IMF programlan ışe yaramaz görünüyordu. Sanayileşmiş 7 ülkenin çabalan da Rusya knzınde etkısız kal- dı. Koşullann daha da zorlaşması du- rumunda hükümenn müdahale edece- ğıne olan ınanç sarsılmaya başladı. Merkezden çevreye olan sermaye akışının tersıne dönmesının başlıca üç nedeni buydu. Knzdeki ülkelerde Uluslararası Para Fonu"nun (IMF) ve Dünya Bankası "nın polıtikalan işeya- ramadı ve global mali knzin çözü- münde yetersız kalındı. Bu nedenle dünya çapında venı bir finansal dısıplın ihtivacı doğmuştur. Uluslararası Kredı Güvence Bırlıği (Internatıonal Credıt lnsurance Cor- poration), kredilenn kullanımını de- netleyecek uluslar üstü bir organ ola- rak çahşmalıdır Ancak şu sırada IMF'nin artan parasal sorunlarının çözülmesi ıçın ABD Kongresı. Bill Clinton'm ek kredi talebını onayla- malıdır. Fon'un verdığı borçlan geri alabilmesı ıçın yenı bir tip Özel Çek- me Hakkı'na (SDR) gerek vardır. iyi kullanılan kredilenn ödüllendırilme- mesi hahnde batık kredıler artacaktır. (*) Ünlü spekülatör. Soros Fıınd Management Yönetim Kurulu Başkanı Çocuğunuzun yarınlarını düşünürken keyfinizi kaçırmayın! Diploma Hesabı Diploma Hesabı, çocuğunuzun eğitim harcamalarını güvenceye alıyor. Şimdiden. Diploma Hesabı Iktısat Bankası nın ozei sorunlara getırdığı özel çözümlerden sadece bır, Gelın konuşalırn Sıze en uygırn çozumu sunalım İKTİSAT ~t- Memnuniyetle ı Nakıt Alışverış • Nakıt Ev • Nakıt Iht yaç • NaKıt Otomobıl • Nakıt Tatıl • Nak • Çek • Na«ıt HesaD • Oto^atık Odeme