Katalog

3EYLÜL1993CUMA CUMHURtYET SAYFA DU1VYADAN BİR YORUM Ruslar Litvanya'yı terk ediyor £t îîlon^t E ski Sovyetler Birliği'nde bağımsızlık savaşı yapan- lann öncüsü olan Lıtvanya, avnı zamanda Baltık ülkelen arası- nda bunun son meyvesini tadan ilk ülke. Yanm yûzyıllık bir süreden sonra, topraklannda ilk kezyabancı askeri birlik yok. Rusya, avak sürü- dükten sonra sözünü tuttu ve bek- lendiği gibi, 31 ağustos akşamı son askerlerini çekti. Bu, aynı zamanda, kökeni Alman-Sovyet Paktı'na da- yanan bir tarihin son perdesiydi. Sovyetler Birliği, Ekim I939'da Molotov-Ribbentrop Paku'nı uy- gulayarak Polonya'nın doğusunu işgal ettikten birkaç hafta sonra. ilk Sovyet bıriikleri, o zaman bajbmsız olan Baltık ülkelerine gırdi. Üç yıJ süren Alman işgalınin ön- cesınde ve sonrasmda sürgünler, idamlar, yaşandı. Daga çıkan insan- lar, 50'b yıllara kadar umutsuzca di- rendi. Sovyet Litvanyası'nın tarihi, tehdit ve kanla başlamıştı. Bu tarih, son ürpertılennden birinı Ocak 1991'de, Rus bıriikleri televızyon bi- nasının ginşınde halka ateş açtığı zaman yaşadı. IGorbaçov'un kararsızlığı Bu sırada kararsız kalan Mihail Gorbaçov. ülkenın düzene sokul- ması için generallerin attıklan bu son adımı izkmekle yeündi. O dö- nemde, Vytautas Landsoerge baş- kanlığındaki. kum torbalanyla ko- runan Litvanya Parlamentosu bağımsızbğını ilan etmişti; ama Moskova bunu tanımıyordu. Lit- vanya'nın bağımsızlığını ilk olarak tanıyan. Temmuz 1991'de Boris Yeltsin oldu. Ancak bu tanıma, yalnızca Rusya adınaydı. Batı Av- rupa, Ağustos darbesinin başan- sızlıkla sonuçlanmasını bekledi. Bu andan itibaren Litvanya için daha normal bir tanh başladı. Lit- vanya. eski bir Sovyet cumhuriyeti olarak, dev ekonomik sorunlarla karşılaşü ve kurtuluşun kahraman- lannj biryana atarak eski birkomü- nist olan bağımsızlık yanüsı Alger- das Brazaukas'ı cumhurbaşkanlığı- na geürmekte gecıkmedi. Bununla birlikte, bölgedeki bir- likleri yöneten (Letonya ve Eston- ya'dan çekilmediler) Rus general. geri çekilme nedeniyle düzenlenen töreni mahvetti; askeri varbğın so- nunu temsil eden belgeleri imzala- madı. Yine baa Rus yetkililer, bır- kaç gû'n önce Litvanya'nın, Rusya'- nın çıkar cemberi içinde yer aldığını açıkiamayı yararlı gördü. Niçin bayram rezil edilip kuşkular canlan- dınlıyor? Rusya'nın. Lıtvanya dev- letinın bağımsızJığını ve egemenliği- ni tanıdığını, Litvanya'nın eskıden Rusya'ya bağımb olmasının, Lit- vanya halkı ve toprağı için Rusya'ya karşı hiçbir yükümlülük getirmedi- ğini kesın bir diüe ortaya koyan bir antlaşma imzalanmadı mı? Evet, 1920 yılında böyle bir antlaşma im- zalanmıştı. Seul'den Moskova'ya KAL007baskısı Haber Merkezi - Güney Kore, 1983'te Sovyetler Birliği'nin düşür- düğü Kore Havayollan'na bağlı Boeing 747 için yeniden tazminat is- tiyor. Sovyet Hava KuvvetJeri'ne bağlı bir savaş uçağırun, 747'yi dü- şûrmesi sonucunda 269 yoJcu öl- müştü Güney Kore'nin yeniden yaptığı baş\Tiruya karşın Rusya, bu olayda kendi kusuru olduğunu kabul etmi- yor. Dışişleri Bakanbğı Sözcüsü. bu talep üzenne, "Rusya'nın tazminat ödeme konusundaki görûşünde bir değişiklik olmannştır"' şekünde bir açıklama yaptı. Rus yetkibler, uçağın düşürülme- siyle ilgili tüm suçlamalan reddedi- yor ve olayın, pilot hatası ile bir dizi rastlantı sonucunda yaşandığını be- lirtiyor. Açıklamada, Sovyet Hava Kuvvetleri'nin. Boeing 747"yi. Sa- halin Adası üzennde bir düşman ca- sus uçağı sanarak düşürdüğü yi- nelendi. Uçak, Alaska'dan Seul'e uçarken Sovyet hava sahasına gir- mişti. Maya tarihinin mayasını hiçkimse tutturamıyor Meksika'da 15 eylül, Bağımsızlık Ba>- ramı'dır. Clke ta- rihinin en önemlı sayfa- lanndan biri olan Bağımsızlık Savaşı'nın yı- ldönümü, bu yıl da gösteriş- li törenlerle kutlanaeak. İspanyollara karşı 183 yıl önce başlatılan kurtuluş sa- vaşı. uzun mücadelelerden sonra Meksika'nın bağımsızhğını ilan etmesıy- le son buldu. Meksıka. son derece zen- gin bir tanhi mirasa sahip. Maya uygarlığı ıle başlayan tanhi birikim, sömürgecile- rin ülkeyi ele geçırmesiyle. izleri bugüne dek süregelen kültürel dokuyu oluştur- muş. Meksikalı emekli asker Sonia Banuelos, Meksıka tarihinin çok canlı ve karmaşık olduğunu belirte- rek tanh kitaplan üzerine başlatılan tartışmanın, ülke çapında politrk ve kültürel bir kavgaya dönüşmesinin doğal bir gelişim olduğunu öne süriiyor. Eğitim bakanının. okullann açılmasına birkaç gün kala, dördüncü. beşinci ve altıncı sınıf tarih kıtap- lannı bastırmaktan vazgeç- mesi. kamuoyunda büyük tepki yarattı. Ulke basınının büyük yer verdiği olay. Meksikalılann, tarihi- ne ne denli sahip çıktığını gösteriyor. Ders ki- taplanyla ilgili tar- tışma, Meksika'nın gelecek seçimlerini de büyük ölçüdeetkilıyor. Eği- tim Bakanı Ernesto Zedillo. şimdiki başkan Carlos Sali- nas de Gortari'nin yenne. gelecek seçımlerde devlet başkanı adayı olmaya hazı- ;N"eto Jjork eiıncs belirleniyor. Ülkenin ders kitabı yazarlan. bağımsız bir jürinin değerlendirmesi- ne sunulan yanşmaya gir- mek zorunda. Yapıt yan- şmayı kazanırsa ders kitabı Meksıka. son derece zengin bir tarihi mirasa sahip. Maya uygarlığı ile başlayan tarihi birikim, sömürgecilerin ülkeyi ele geçirmesiyle, izleri bugüne dek süregelen kültürel dokuyu oluşturmuş. rlanıyor. Ancak. tarih ki- taplannın bastınlmasınıcn- gellemesı, başkan seçilme şansını olumsuz yönde etki- lıvor Zedillo. geçen hafta boyunca kamuoyuna tarih kitaplannı nıçin bastı- rmadığını açıklamaya calıştı. Meksika'da ders ki- taplan, bir yanşma sonucu olarak basılabilivor. Yale Üniversıtesi mezu- nu 41 yaşındaki Zedillo. yanşmayı kazanan kıtap- îarın kesinlıkle basılacağına ılışkin bir söz venlmedığıni hatırlatarak tartışmayı yatıştırmak istedi. Ancak Zedillo'nun >anıtı. ne ya- zarlan ne de kamuovunu tatmin etti. İspan- yolca ve matematık alanında dereceye gi- ren kitaplann bası- lması üzerine, ödül alan ta- rih kitabı yazarlan itiraz etti. Zedillo, 'tarih kitap- lannda gözardı edilemeye- cek yanlışlar olduğunu be- lirterek yanşma jürisinin de kendisiyle aynı fi- kirferi paylaştığını öne sürdü. Nc var ki, hükü- met yetkilileri vc si- yasi partiler, Mek- sika tarihinı Zedil- lo'nun tercihi doğ- rultusunda yan- sıtmadığı için tarih kitaplannın bası- Imadıâını öne sürc- rck bakanı eleştiri bombardımanına tuttular. Piyasaya çıkma- yan kilaplar, 19. yüzyıl dıktatörlen- ni olumlu kişiler olarak gösterdiği. aynca 20. yüzyıl solcu lıderlenne de arkaçıktığı savıylaeleştirilı- yor. Hepsınden önemlisi. çağdaş Meksıka tarihinin en duyarlı konulanna yete- nnce değınilmedıği düşünü- Iüyor. Meksika'nın önde gelen yazarlanndan Carlos Mon- si«ais, ders kitaplannın, ül- kenin bılinçlenmesürecinde HONDURAS ne denli etkili olduğunu vurgulayarak. "Hüküraet- ler ve siyasi partiler, bugün ders kitaplarında vazılan- ların, yarın gençliğin kalple- rini ve beyinlerini şekillendi- receğini ga>et iyi biliyorlar. Bu nedenle, kitapfarda vcr alan yıkıcı ve vanlış siyasi görüşleri yayınlamak istemi- yorlar." " Örneğin beşinci sınıf ta- rih kıtaoı, 19^4'te sona eri- yor. Böylece, son yıllann sosyal çalkantılan, öğrencı hareketlen. otomatik ola- rak kapsamdışı bırakılıyor. Geçen yılın ders kitaplan. öğrencilerin gerçekleşürdiği bir gösteri sırasında şiddet uygulayan askerlerin hükü- metten emir aldığını >az- mamıştı. Bu yılki ders ki- tabı seciminde. geçen yıllar- da yaşanan yanlışlıklann tekrarlanmayacağı umu- lu>ordu. Hükümetlerin seçtiğı ya- zarlann hazırladığı ders ki- taplan. Meksika'nın tanhi gerçeklennı saptırdığı savıyla. ülke genelınde eleş- tirilivor. Eğitim Bakanlığı'- nın, gelecek yıl tarih kitabı seçımi için yeniden bir van- şma düzenleyeceğini belirti- yor; ancak. seçımler yapı- lmadan önce hiç bır kitabı baskıya vermeyeceğinin de altını çizi>or. Anthony de PaJma - Bakın Sırplar, sizi son kez u\arı> orum... SiyahlariçinTeksas yine o eski Teksas Bundan aitı ay önce. bir konut projesi çerçevesınde. Teksas'ın doğu- sundakı .Vidor kasabasına yerleşen John DecQuir. 20'li yıllardan sonra kasabada-yaşavan ilk siyah olu>ordu. "İnanç, herşeyin üstesin- den gelir" demişti E)ecQuır. Oysa şimdı kasabadan a\nlmayı düşünüyor. AVukatı Tom Oxford, ka- sabaya ilk geldiğinde taşıdığı ıyimserliğin, çevrenin düşmanca tutumlan yüzünden \ok olduğunu sövlüyor. Mart avında. Vidor'a taşınan ikinci sı>ah olma sıfatını kazanan Bill Simpson da kasabadan aynlıvor. "Artık sinirlerimin kaldıramayacağı bir nokta>a fjeldim" dıvor Simpson. Her ikisi de, 198Ö'de konut projelennde aynmcılık yapıldığını öne süren üç siyah tarafından federal hükümete karşı açılan birdavanın sonucunda Vidor'a geldi. Federal yargıç, doğu Teksasın 36 kentinde, bir kısmını valnızca beyazlann. bir kısmını da yalnızca sıjahlannoluşturduğu 170 ko- nut projesinde ırk avnmcılığma son venlmesı karannı alıyordu. ar Fotomuluıbhvulen emekçüer destam Ruanda 'mnyüksek dağlanndakibir çay topiayıcısırunçahşma mekanı, gözkamaştırıa güzelüktedir. Ancak, çahştığı dağlarda hava,kintizaman insaru donduracak kadar soğuktur vebirçocuk, tıpkı biryetişkingibiçahşıp sepetiıdçay yaprukianyla doldurmak zorundatbr. Banglaâeştibirkaynakçı,günün bütün yorgunluğunu unutarakyüzündekirnashenin saklayanuuhğı ışütşılgözleriyle kameraya bakabUir. Brezifya asılhfotomuhabiriSebastiao Salgado, dünyaıun çeşittibölgelerindeki emekçiieriselamlamak için, birproje üzerinde çahştı. 250fotoğraftan oluşan sergisi,şimdiABD, Avrupa ve Latin Amerika 'mnçeşitlikentkrindegösteriSyor. Attıyılhk birçahşmanın ürünüolan "Emekçiler''sergisindeyer alanfotoğraflar, abnterinin kimi zaman korku veren, kimi zaman harikutade ve çoğunluklayabn doğasuu resmedîyor. CIA, Amerikalılann güveninikazanmakiçin B akalım Amerikalılar, Merke- zi Haberalma Örgütü'ne (CTA) güvenmeyı öğrenebile- cek mi? C1A. bunu yürekten istıyor ve halkın güvenini kazanabilmek için elindeki bazı belgeleri kamuo- yuna açıyor. Geçen hafta. Başkan John Fitzge- rald Kennedy ye düzenlenen suikast girişîmiyle. Fidel Castro'>'u öldür- mek için mafyayla yapılan ışbirliğiy- le ilgili binlerce dosyayı açtı. Gelecek yıl, beceriksızce hazırla- nan Castro'yu devirme girişimi (1961 'dekı Domuzlar Körfezı çıkar- ması), İran'da 1953'te Şah Munam- med Rıza Pehle>i"yi yönetıme geçı- ren askeri darbe, Guatemala'da se- çimle ışbaşına gelen başkanın indıri- lip yerine generallenn geçırildıği 1954 darbesiyle ilgili kayıtlann ço- ğunu kamuoyuna acacak. Örgüt, artık böyle eylemler dü- zenlemedığini ve bu dosvalann or- taya çıkanlmasıyla, açıklık ve anla- yışa dayalı yenı bir dönemın başla- dığını göstermeyeçalışıvor Üst dü- zev yetkililer. tamamen gızlıliğe da- yalı bir bürokrasinın. hdlkın güveni- ni kazanabilmesi için. örgut kültü- riinde bazı değışıklıklenn kaçı- nılmaz olduğunu duşünu>or. Yetkililer, Amerikalılann en çok. soğuk savaş bittıkten sonra yılda 28 milyar dolar (350 trilvon lıra) har- canması pahasına (bunun onda bın ClA'e gıdiyor). niye hâlâ casuslara gereksinim duyul- duğunu anlaması- nı ıstiyor. CIA'den emekli bir yetkıh. "Her şey o kadar gizliydi ki. gizli bir habe- ralma örgütüne niye gereksinim dın- duğumu/u bile kimse.ve söylemcdik" dıyor. Yetkililer. suikastlar düzenlemek. Amerıkalılan ızlemek, insanlar üze- rinde LSD deneyleri yapmak gibı kötülükleri vatandaşlann bildiğini ve kafalardaki karanlık tablolann. daha olumlu ve gerçekçı bır ımajla değıştirilmesini düşünüyor. Açıklık çer- çevesinde vapı- Iması düşünü- lenler şöyle: "Haberalma Çalışmalan" gazetesının halka açık olarak yayımlanması. İlk sayıda. Körfez Savaşı sırasında Irak'ın Tel Aviv'edüzenlediği füzcsaldınlanna ve İkıncı Dünya Savaşı sırasında bir Alman silah fabnkasına düzenlenen 2JİKJSt\u JJork C;imc5 sabotajla ilgili belgelere yer venle- cek. 1950'lerdeki Sovyet tehdidiyle il- gılı raporlan da kaçırmamak gerek. Bütün bunlar, haberalma ağın- dan bılgı edınebilmek için yıllardır çabalayan tanhçileri oldukça mutlu edeceğe benzıyor. Virginia Üniversıtesi'nden tanhçi Melvyn LefTler, "Soğuk Savaşı araş- tıranlar için, bu gerçekten çok önem- !i" diyor: "CIA. elindeki belgelen açı>orsa, bu. kesinlikle sembolik ol- manın ötesindc bir anlam taşı\or " Ancak, belgelenn açıklanmasının sembolik anlamını da küçümseme- mek gerekir. Belgelerin ortaya çık- nası. kendılerinden çok daha önemli olabılır. Gizlı görevli olarak kendisını Vıetnam'da kanıtlayan David Gri- es, tarihin açılmasının. halkın gü- venini kazanma \olunda alılmış bır adım olduğunu öne sürüyor: "Haberalmanın eski *e yeni kayı- tlarına ulaşabilmek de dahil olmak üzere, etkin bir açıklık politikası, kamuoyunun gü>enini arttıra- caktır. Bu siireç, bazen çok acılı olabilir. Ancak hem halk hem CIA için ödülü büyük olacaktır." Tîm Weiner Karar. Vidorda Ku Klux Klan'- lann göstenlenne neden oldu. Loui- sıana sınınndaki 11 bın nüfuslu Vi- dor. uzun zamandır ırkçılığıyla tanınıyor. Kasaba. 1970'lere kadar Klan hareketınin kalesiydi. A>nı zamanda Sımpson'ın da avukatı olan Oxford, müvekkilleri- nin. ırkçı tutumlarla her an yüzyüze olduğunu sövlüvor; "Artık bıktılar >e haklı olarak güvenlikierinden kuş- ku duyuyorlar." Oxford. ne gibi ya- sal önlemler alınabileceğini sapta- mak üzere. Konut ve Kent Geliştir- me (HUD) yetkililerinin ıfadelerine başvurmayı planlıyor. HUD sözcüsü Jack Flynn. kuru- mun. Vıdor'da yaşananian kaygıyla izlediğini ve çözüm bulmak için ça- lışmalar başlatnğını söyledi. Oxford. küçük çocuklanyla bir- likte yaz ayiannda sıteye taşınıp, iki hafta içinde terkeden ikı siyah kadı- nın. Alexis Selders ve Brenda La- nus'un da davalannı üstlendi. Ox- ford. müşterilerinin Vidor'daki ırkçıhk konusunda önceden bilgi- lendinlmedıklerini vurguluyor. İki siyah kadın, ırkçı gerihmleri ilk kez, yol sormak için uğradıklan bir benzin ıstasyonunda hissetti. Kendilerine kibarca yol tarif edildi, ama yanlış kasabaya gidince. duru- mu anladılar. İş ararlarken de, yol- dan geçen arabalar, ırkçıhk kusan laflar attı. Hiç kımse onlara iş ver- meyecekti. The New YorkTimes ingiltere Basm kralı Murdoch'ın gazetesi fiyat kırdı Haber Merkezi - Basın kralı Avustrahah Rupert Murdodı'un sa- hibi olduğu News Corporation şir- ketının gelecek haftadan itibaren ciddı fıkir gazetesi The Times'ın satış fiyatının 15pencelik bırındınmle30 pence (6 bin lıra) satılacağını açıkla- masıyla. İngiltere'deki gazetelerara- sı tiraj savaşı. yenı bir bovut kazan- dı. Yayınevi şirketi karannın. Mur- doch'un İngiltere'de çok kanallı \eni uydu televizyon yayınlan bas- latan açıklamasına dcnk gelmesi dikkati çekti. The Times'ın beklenmedik şekil- de fiyat kırması. ciddi fıkir gazetele- rinın yoğun bır rekabete başlaya- caklannın bir habercisi olarak nite- lendirildi. îngılız gazetesinin bu girişimiyle yoğun baskı altına giren rakipleri "The Independent" ile "The Daily Telegraph" gazetelerinin de yakında satış tıyatlannda ındınm yapmalan bcklenıyor. Lıbcral eğilimi "The Indepen- dent", dün binnci sayfadan yayınla- dığı bir başyazı da, Murdoch'ın, kendilerini ifîas ettirmek amaala fi- yat kırdığını belirterek okuyuculan- na. kendilerine destek olmalan çağ- nsında b«lundu "The THMS" gazetesi. ülke gene- lınde indirimlı fiyatla satışa başla- madan önce kent bölgesınde indi- nmlı olarak satılmış ve gazetenin ti- rajı yüzde 15 artmıştı. Murdoch'un sahibi olduğu Nevvs Corporatıon'ın çıkardığı v»aıdatın en çok Tabloid gazetesi "The Sun"- da bu yaz başında fiyat indirmiş. bunu sonucu. gazete fazladan 300 bin tiraj almıştı