Katalog

16KASIM1993SALI CUMHURIYET SAYFÂ DUNYADAN Polonya Mizahın yeni malzemesi eski komünistler M izah yazarlanyla satiristlerin işi iş. Komünızmin çöküşünden bu yana yıllargeçti, ama eski muhafız şimdi yeni bir kılıkla geri döndü. "Zaten sahneyi hiç terketmemişlerdi ki"diyor Janusz Szpotanski. YoldaşSzmariakadlı, Komünist Parti'nin uşaklığını yapan bir gazeteciyi canlandıran tipin yaratıcısı ve yazar Szpotanski. "Ticarete girişip para yaptılar, şimdi bu parayı siyasete dönmek için kullanıyorlar" dıye sürdüriiyor sözlenni. Bu yüzden çoğunun zenginleştiği dört yıllık biraradan sonra, Szpotanski. yoldaşlan artık uzun donlannın içinde(birparti sekreterinin ayaklanma üzerine genel merkezden kışlık çamaşırlanyla kaçmasının yazarda uyandırdığı izlenim) resmetmeyeceğinı belırtiyor. Şu anda altmışlı yaşlannın ortasında olan Szpotanski, "Bugiin bu yoldaş artık smokin giyiyor ve en önetnli siyasal saJonlarda bo> gösteriyor. Eskiden hiçbir şeye açıktan açığa sahip olamazdı, şimdi sahip olduğu ber şeji rahatça sergiley ebiüj or" diyor. Kendısinin gıysılenyse ıyice eskimiş durumda. Birkaç parça elden düşme mobilya ile çok sayıda yıpranmış kitabın bulunduğu iki odalı bir tavan arasında yaşıyor. }989'dan sonra. Demokratik Sol İttıfak ve Köylü Partisi içinde örgütlenen eski komünistlerden oluşan yeni Polonya hükümeti, eylül ayındaki seçimleri kazandıktan sonra 26ekimde görev yemıni etti. Iktidardan alaşağı edildikten bu kadar kısa süre sonra tanıdık yüzlerin yeniden ortaya çıkması Polonyaİılann çoğunu huzursuz etmiş. Demokratik Sol İttifak ve Köylü Partisi'nin çatısı altında toplanan eski komünistler, son seçimlerden sonra iktidara geçtikten sonra mizah yazarlannın ve çizerlerin yeni malzemesi oldu. Bu huzursuzluk oldukça ciddi nitelıkte. Ancak gelişmelerle alay etmek fırsatı hala var. Kankatüristler. Nuh'un Gemisi şeklinde çizilmiş bir Meclis'e girmek üzerekuyruk oluşturmuş dinozorlan çizerek bunlarla dalga geçme fırsatını kaçırmamışlar. En yüksekt tirajlı günlük gazete ve Dayanışma hareketinin muhalefet günlerindeyayınabaşlamışolan Gazeta VV yborca. bu hafta "Hoşgeldiniz Kızdlar" adını verdikleri bir balo verecek. Devlet televizyonunun kilit mevkilerinde bulunanlar büyük bir olasılıkla değiştirilecekler: gene de, yeni hükümetin gündeminde sansür yer alacakmışa benzemiyor. Gelgelim. her ne kadar mizah yazarlannın yaratıcı güçlerini harekete geçiriyor olsa da, eski komünistlerin geri dönüşü ister istemez baa anılan canlandınyor. Bir komedi oyuncusu olan Jan Pietrzak, yazdıklannı yetkulilenn onayına sunmak zorunda kaldığı 1980'leri anımsıyor; sıkıyönetimin kaldınlmasından sonra görece özgürleşmenin yaşandığı dönemi. "İzleyicüerin arasında daima bizi denetleyen bir görev li olurdu" diyor Pietrzak. "Sansürcüyü yanıltmak için bütün oyun değiştirüirdi." Güney Polonya'daki Krakov'un bir kaberesinde sahneye çıkan Pietrzak'ın yeni hükümete indirdiği acımasız ve apaçık darbelenn kahkaha tufanı yaratması, bugün herşeyin ne kadar değıştiğiru ortaya koyan en iyi kanıt. "Rusya'da Rutskoy ile Hasbulatov'a ateşediyoriar, bizse burada eski komünistİeri seçiyoruz" diye konuşmasını sürdüriiyor. Pietrzak, çoğunluğunu türedi işadamlan, tüccar ve hükümet yetkililerinin oluşturduğu izleyicılerden, yeni hükümete oy vermiş olanlann ellerini kaldırmasını istiyor. "Doğu Almanya'da ulusun yansından fazlası komünistierie işbirliği yapma suçunu işledi" diyor Pietrzak karanlık salonda içki kadehleriyle dolu masalann arasında dolaşarak. "Burada, Polonya'da ise hiç kimse bu suçu işlememiş. Bu akşam burada bulunanların pek azı bunu yapmış; doğnısu yapmadım diyeıilerden kuşkuluyum" diye tamamlıyor sözlerini birkaç sinirli kıkırtı arasında. JanePeriez Kim'inumudunükleersilahlarK im II Sung çok yalnız. Ku- zeyKore'nin8İ yaşındaki"Bü- yük önderi". artık köşeye kıstınldığmın farkjnda. 50 yıllık ikti- dan boyunca muhalefetin oluşması- na izin vermeyen Kim, tüm dünyayı karşısına alarak her gün biraz daha yalnızlığına gömülüyor. Asya'nın görevde en uzun kalan devlet başkanı ünvanını koruyan Kim II Sung tümüyle yalnız sayıl- maz: Pyongyang resmi radyosunun bildirdiğine göre, bir süre önce Ne- pal Komünist Partisi ve Paraguay Devrimci Panısi birer temsilci gön- derdi. Pakistan'da başbakanlık se- çimlerini kazananan Benazir Butto - ya tebrik mesajı gönderildi. IKim, nükleer bombası olduğunu söylüyor Ne var ki ABD ve ABD'nin As- ya'daki müttefikleri, Kim II Sung'u Sırp militanlan, Haitili darbeciler ve Somali diktatörü Aidkfle aynı kefe- ye koyuyor. ABD'nın çıkarlannı dalkavukluk düzeyinde savunanlar kendisine "çılgın, dengesiz, firavun, son StaHnci" gjbi isimler yakışün- yor. Kuzey Kore'nin Washington, Tokyo ve Londra ile dıplomatik iliş- kilen tamamen kopmuş durumda. Öyle ki eski müttefiklerinden Rusya ve Çin bile Pyongyang'a yaptıklan yardımlan kesip Seul ile diplomatik Kim II Sung ilişkilere giriyor. Uluslararası arenada yalnız bı- rakılmanın acısını çıkartmakta ka- rarlı olan Kim II Sung, en kestirme yolu tüm dünyayı tehdit etmekte buldu: Nükleer bombaya sahip ol- duğunu ya da olmak üzere olduğu- nu ıddia etti. Bunun üzerine ABD, Japonya ve Güney Kore kendisiyle müzakerelere girmek zorunda kaldı. Kuzey Kore'nin elindeki nükleer silahlann ne kadar gelişmiş olduğu- na ilişkin kesin bilgi alınamıyor. ABD Başkanı BUI Clinton televiz- yonda yaptıgı bir konuşmada So- ğuk Savaş'ın sona erdiği şu günlerde nükleer silahlann üretimine son ve- rilmesi gerekliliğini bir kez daha vurguladı. Clinton. Kuzey Kore'nin Kuzey Kore'nin 81 yaşındaki lideri Kim II Sung, 50 yıllık iktidan sonrasındaki yalnızlığını yeni dostlar edinerek değil, bütün dünyayı karşısına alarak daha da arttınyor. Kim'in elindeki koz nükleer silah. Kuzey Kore, bir yandan dünyayı nükleer silahlara sahip olduğunu söyleyerek tehdit ederken, bir yandan da bircok ülkeye el altından silah satıyor. nükleer bomba üretmesine izin ver- meyeceklerini belirterek "Göney Kore'ye yapdacak bir saldırı ABD'ye yapıunış saydacaktır" diye konuştu. Kim II Sung. ülkesi Uluslararası Atom Enerjisi Ajansfna (IAEA) üye olmasına karşın, ajansın gctirdi- ği temel yükümlülüklerinden bin olan nükleer silahlann uluslararası denetime acık olması maddesine uy- mamakta direniyor. Diğer yandan Ortadoğu ülkelerine ve İran'a yaptı- gı silah satışının da kaygı uyandırdi- ğını biliyor. Kim II Sung'un nükleer silah teh- didi çok etkili bir koz. IAEA. II Sung'un uluslararası denetımi sü- rekli reddetmesini kuruluşa yönel- tilmiş bir saygısızlık olarak nitelen- diriyor. Geçen hafta Birleşmiş Mil- letler (BM) Genel Kurulu. Kuzey Kore'ye bir çağn yaparak nükleer tesisleri denetime açmasını istedi. ABD ve Güney Kore ise BM Gü- venlik Konseyi kanalıyla ekonomık yaptınm uygulayacaklanna ilişkin bir duyuruda bulundu. Ancak Kim II Sung, bir yandan yaptınmlardan etkilenmemek için Çin'e güvenirken, öte yandan, New York'taki BM Kuzey Kore temsilci- si aracılığıyla Amerikalılar ile gizli temaslarda buiunuyor. Yonbyon'daki nükleer tesislerin denetime açılması karşılığında Kim II Sung'un istediği fıyat oldukça yüksek: ABD \e Japonya ile diplo- matik ilişkilerin yeniden kurulması; Güney Kore ile ABD'nin her yıl yaptığı Takım Ruhu adlı askeri tat- bikatlara son verilmesı ve sallantıda olan ekonomilerinı düzeltmek için acil yardım yapılması. Kim U Sung'un en büyük arzusu, yerine oğlu Kim Jong Il'i geçirmek. Baba Kim yaşamı boyunca Kuzey Korc'de sosyalist düzeni ve ışçi cen- netını kurmak için çabaladı. Ancak bugün vardığı nokta yokluk, çalış- mayan fabrikalar vc her yıl düşen ulusal gelir oldu. Binlerce siyasi tu- tuklu çalışma kamplanna kapatıldı. Vabana kaynaklı haberlerin ülkeye girmemesi için devlet medya üzerin- de çok sıkı bir sansür uyguluyor (Örneğin. Kuzey Koreliler ABD'- nin Ay'a ayak bastığını bilmiyor). Kısaca işçı cenneti umuduna artık kimse ınanmıyor. Kim II Sung ıçeride işlerin yolun- da gitmedığinin farkında, ancak gerçeği dünyaya duyurmaya hiç nİ- yeti yok. Parçalanan Doğu Avrupa ülkeîerinin yaptığı gibi Batı'ya yardım için el açmaktansa, nükleer silah kozunu sonuna dek kullan- mayı tercih ediyor. Böylece pazarlık masasına eşit koşullarda oturabile- ceğini umuyor. IKuzey Kore'nin : dosta gereksinimi yok Kim II Sung, tüm nükleer tesısler ülkenın dağlık bölgesinde toprağın altında güvencede olduğu için ABD Hava Kuvvetleri'nın askeri müda- helesınden çekinmiyor. Aynı za- manda, Japonya ve Güney Kore'- nin zor kullanmak istemediğinin de bilincinde. Seul. Kuzey Kore'nin I milyon 100 bin askerden oluşan or- dusunun iki ülke arasındaki asker- den anndınlmış bölgcyı aşarak keıt- dilerine saldıracağından korkuyor.' Kim II Sung, nükleer silah kozu- nu kullandığı sürece. Batı'nın gö- rüşmelere devam edeceğini biliyor. Amerikalılar, şimdiden nükleer santralleri modernleştinnek için yardım önerisinde bulundu. Kim II Sung'un gerçek dostu olmayabilir. ancak nükleer sılahları elinde tuttukça dosta gereksinimi olmadığını biliyor. The Independent Savaş, şiddet veölümVietnamSavaşı. Napalm bombasıyla vücudu yanmış bir çocuk çınlçıplak koşuyor. Çığlıklan, önünde koşan erkek kardeşinin ve arkadan gelen öteki' çocuklann seslerine karışmış. : Kim Puch ile erkek kardeşi Phan'ı gorüntüle>en bu fotoğraf Pulitzer Ödülü'nü kazandı. Fotoğraf.Güney \ietnamordusu uçaklannın Trang Bang adlı köye düzenlediği saldırıdan hemen sonra çekildi. Saldırının nedeni, köyün Kuzey Vietnamlılar tarafından üs olarak kullanıldığı \»lundadu\umlaralınmtş olmasıydı. \ ictnam'da yaşananlan. sa\ aşın açtığı yaraları, şiddeti, ölümü tek karede topla\ arak gözler önüne seren bu fotoğrafı. Agence Press'ten Nick L18 Haziran 1972'de çekmişti. Savaş sona erdi. o günden bugüne yirmi bir > ıl gecti. y aralar sarddı, ancak izleri yok olmadı. Nick L't ve AP'nin özel muhabiri George Esper, bunca > û sonra Vietnam'a geri dönerek çınlçıplak koşarken göriilen Kim Phuc'un ailesini zivaret etti. Japonya, yeni başbakanından reform bekliyor Y üz gün önce göreve gelen ve savaş sonrası Japonyasında en geniş kapsamlı siyasal re- form sözü veren Başbakan Morihiro Hosokatva, Japonya'nın demokrasi tarihı boyunca görülmedik ölçüde destek almaya devam ediyor. An- cak. reformlar için Meclis'in onayi- na başvuracağı önümüzdeki günler- de. Hosokavva yeni bir sınavdan geçecek. Hosokawa. ABD Başkanı Bill Clinton ve önemli Asya ülkelen li- derleriyle buluşacağı Seattle'da ya- pılacak ekonomik konferansa git- meden önce siyasal reformlannı onaylatacağını söyledi. Ne var ki yolunun üzerindeki engellerin bü- yük olduğu görülüyor. Danışmanlan ve bakanlan, Ho- sokawa'nın diğer sözlerini gerçek- leştirmeye girişmeden önce siyasal reformlannı kabul ettirmek zorun- da olduğunu belirtiyor. Bir ekono- mık paket ile iyice güçlenmiş du- rumdaki bürokrasinin reforme edil- mesi, verdiği diğer sözlenn başında gelıyordu. IErken seçim tehdidi Hosokawa bunlan gerçekleştire- mediğı takdirde istifa edeceğini ya da erken secime gideceğini söylemiş- ti. Fakat belirlediği tarih yaklaştık- ça, Tokyo bir diğer siyasal kargaşa- nın patlak vereceği tahminleriyle çalkalanmaya başladı. Bu kargaşa- nın. 38 yıldan sonra Liberal De- mokratik Parti'nin parçalanarak Hosokawa"nın koalisyon hüküme- tinin iktidara gelmesıne giden yolu açmasının ikinci aşaması olacağı tahmin ediliyor. Liberal demokratlardan reform planının eksikliklerine ilişkin eleşti- riler gelıyor. Bunlardan biri. planın partinin güç lemelini oluşturan, bü- yük ölçüde zayıflamış olan kırsal oy potansiyelini tehdit ettiği yönünde. Reform planına, Hosokawa hü- kümeti içindeki en büyük parti olan sosyalistlerde de şiddetli muhalefet yükselmiş durumda. Sosyalistler. planın küçük partıleri olumsuz etki- İeyeceğinden ve böylelikle hükümet- teki dengeleri bozacağından kaygılı. Hosokawa koalisyonunun. liberal demokratlar arasından yeni üyeler bulmasından kaygı duyuluyor. Hosokavva hükümetinin etkili bir üyesi olan Sanayi ve Ticaret Bakanı Hiroshi Kumagai, öncekı gün. "Önü- müzdeki birkaç hafta Japonya'nın sa\aş sonrası siyasal tarihinin en kri- tik dönemi olacak" dedı. Hosokavva. planın aynntılan ko- nusunda uzlaşma zemini arayacağı- nı belirterek zeytin dalını uzatmış durumda. Başka seçeneğı de kalma- mış olabilir; çünkü sorunun çözü- münden önce haleflerinin her biri- nin gjrmekten kaçındığı bir mavın tarlasında gezinmeye zorlanacak: Japonya'nın uzun dönemdır kapalı olan pirinç pazannı açmak. Aynı zamanda. Hosokawa Seatt- le'da Clinton'la buluşarak Japon- ya'yı bekleyen reformlann. ABD- yor. Çoğu. sandalyelennin daha da azalacağından ve kentli seçmenlerin dahada büyük bir güç kazanmasına yo! açacağından kaygı du\ uvor. Bu. onlann siyasal yaşamlannın sonu anlamına gelecek. IHükümetin kamuoyu desteği yüzde 70 Ancak. uzun süredir partinin yö- netiminde olan bir grup tutucunun. örneğin, eski Başbakan Vasuhiro Nakasone'nin pişmanlıklan açıkça farkediliyor. Nakasone. bir rörx>r- lajda. Hosokavva'nın populerliğinin "gerçek ten değerli, yetkin \e becerik- li olmasından değil", daha çok "yeni bir şeyin doğacağına ilişkin belirsiz bir beklentiden kaynaklandığını1 " ni" söyledi. Bu becerikli taktisyenin gerçekten seçime gitmek istediğine pek az kışi inanıyor. Ancak. Hosokavsa hükü- metinin anketlerde aldığı oy oranı yüzde 70"lere ulaşmaya de\am eltiği sürece liberal demokraılann bu ris- ke giremeyecekleri kesin: bu. onla- nn şu anda sahip olduklan sandal- yelerin çoğunu kaybedecekleri an- İamına gelecek. Sonu gelmez skandallann sonuç- lanndan biri. siyasal sahnedeki her- kesin kamuoyunun önünde siyasal reformu desteklemesi gerektiğini{i anlaşılması oldu. Ancak Japonlar arasında. bir kez mevcut sistemden aynldıktan sonra milletvekilliklerin nasıl paylaşılacağı konusunda tar- tışmalar patlak vermiş buiunuyor. Japonya'da 38 yıldır süren Liberal Demokrat iktidarın sona ermesinin ardından Hosokavva başbakanlığında kurulan yeni koalisyon, ilk yüz günü başarılı bir biçimde tamamladı. Başbakana halkın desteği devam ediyor, ancak seçim sisteminde ve ekonomide reformların hızla yapılması gerekiyor. Morihiro Hosokana yle arasındaki ticarei dengesizliğini küçülteceği konusunda onu ikna et- meyeçalışacak. Ancak. bütün sorunlanna karşın. bu açık sözlü başbakan göreve gel- diği günden beri daha da güçlenmiş görünüyor. Hosokavva'ya altı aylık başbakanlık ömrü biçenler, onun potansiyel hükümet başkanlığını ar- tık yıllarla ölçüyor. Temel gücünü. çökme sınınnda ulduklan görülen liberal demokrat- lann zayıflığmdan alıyor. Muhale- fette kalmaya alışkın olmayan parti- nin yaşlı liderlcrinin aralannda sü- rekli birçekişme var. Onlarca yıldır inceden inccye oluşturduklan parti sistemi d;iğılı- söyledi. Liberal Demokratik Parti'nin genç üyelerı bu görüşü paylaşmıyor. Bir bölümü açıkça gelecek haftalar- da gemıyı terkelmekten söz ctmeye başladılar bile. Eski kafalı politika- cılann can çekişmekte olan kuşağı- nın koruması altında kalmak yeri- nc, Hosokavva'yla yan yana çalışan reformcular olacağa benzıyorlar. Yedi partilık koalisyonu biraraya gctircn kışi olan İchiro Ozawa ise li- beral demokratlan elindeki crken seçim kozunu oynamakla tehdit et- ti. Önümüzdeki günlerde liberal de- mokratlar seçim sistemi reformunu engellcmcye kalkışacak olurlarsa. "halkın iradesine başvurabilecekleri- Mevcut sısienıc gore her bölge, Meclis'te üç ile altı sandalye ahyor. Hükümet tarafından önenlen tüm yeni sistemlere göre. her seçim bölgesinin tck bir temsılcisi olacak. Şu anda aday lann yansı ya da fazla- sı liberal demokratlarca beürleni- yor. Yeni sistem ise yapılacak tek dcre- celi seçimde partilerin aldıklan oy oranı kadar milletvekili çıkaımala- nnı getirecek. Ancak. kaç seçim böl- gesi oluşturulacağı ve scçimlerin nasıl fınanse edileceği konulannda- ki tanışmalar bitip tükenmck bilmi- vor. Dav id E. Sanger TheNew VorkTimes