Katalog

CUMHURÎYET/14 DİZİRÖPORTAJ 18 MAYIS 199 Kiirt sorunu demokrasi île KURTLER Sevr'e göre Kürdistan planları 4 ALPAY KABACALI îl. Abdüîhamid'sn paşaîanndan oîan, îkinci Meşruüyet döneminde îttshatçsîara karşj sert bîr muhaîefet yüröten ve sonradan Paris'e giden Kürt Şerif Paşa ile Ermens temsilcisi Bogos Nubar Paşa, bu konferansa Kürt ve Ermeni isteklerini ortaya koyan ortak önergeîer verdiler. îngiiiz gizli belgeierinde, Akdeniz Donanması Komutanı Amiraî Sir F. de Robeck'ten Lord Curasn'a yazsîmsş raporlarda şu cümîekre rastisyoruz: "Kürdistan Turktye'den tamamen ayniıp ozerk oimaisdır. Ermeniierie Kürtterin çtkariannı bsğdaştırabiitriz. Istanbııl'daki Kiirt Koiiibü Başkanı Sait Abdüikadir ve Paris'teki Kürt delegesi Şerif Faşa emrimizdedir". (E. Uîubekn, agy). Konu, 1920 şubat ve martsnda Londra Konferanss'nda, nisanda San Remo Konferansı'nda tartişıidı. San Remo'da, "Çahşmalann aynntüarma 19 nisanda Kürdistan sorununun inceîenmesiyle geçildi. Kürtlerin ne istedikkri konusunda Bağdat ve îstanbul'da yapüan soruşturmalardan kesin bir sonuç eide edilememişti. Kendileriyle konuşuîan Kürt iiderîerinin yetküeri kendi aşiretierinin dışına tasmıyordu. Fakat onlar genellikle büyük bir devletin himayesi aitına girmek istiyorlardi. îngiltere ve Fransa bu görevleri üzerlerine almayacak olurlarsa, oniar gene eskiden olduğu gibi Osmanh yönetımı altmda kaimak isteğindeydiier. (...) Bölgede terör gerekçesiyle* halka baskı yapılmasına partiler karşı çıkıyorlar halkına baskı yaparak terörü önleyeceğini sanmak, terörun kucağına düşmek demektir. Bu, insanların devlete yabancılaşmasına neden olmaktadır. Kürt kimliğini kabul edenlere yaşamın her alanında istedikleri olanakları yaratacak özgürlükler sağlanmahdır. Köy koruculuğu uygulaması son buimahdır. Sorunlar yaratıyor. Abdüikadir Ateş (SHP) Yöre sıkmtımız demokraside. Ben demokratik gelenekler ve ahlak açısından bakıyorum meseleye. Türkiye'de bunu içimize sindirebildiğimiz takdirde tüm insanlan mutlu ederiz. Bu coğrafyada yaşamayı, sorunlarımız olduğunu kabul edelim. Ancak etnik ayrımlara dayanan bir ' okullaşmayı yanlış buluyorum. culuğunu nasıi değerlendiriyorsunuz? ATEŞ Güvenlik örgütlenmesini sağlayacak kadrolann profesyonel elemaniardan oluşmas! lazımdsr. Tezelden köy korucuJuğu uygulamasma son veriimeiidir. Bu uygulanîa hiçbir yarar getirmemekîe ve hatta o böîgedeki İRsaıüannHz arasmda birtakım soruniar yaratmaktadtr. Her liırlü demokratik ve hukuksaî dözenîeme bir an önce yaşama geçiriîmeli, temeF esas oiarak yurttaşiann suçsuz^ luğu ahnmah, temei hak ve öz; gürlükkre sonuna kadar saygv gösterilmeüdsr. Uluskrarasî bo' yutlarda da komşu ülkeîerin de! bu sorunun çözümüne yardjm| CÎ oiacak noktaya getiriiebilme^ leri için Dışişieri'nin ciddi çabaa lar harcamass gerekmektedir." Bunlan yaparken Türkiye Cum' huriyeti oiarak komş'u üîkeîerin iç işierindeki konuiara kanşmamamızda büyük yararlar vardır.* Köksal Toptan (DYP): Bütün 4 Açıkoturumun son bölumünde parti temsiiciieri, Kürt sorumtnun çözümüne iüşkin görüş ve öaerikriai düe geîiriyoriar. SHF Genei Sekreter YarduscıS! Abdülkadir Ateş 'Biz SHP olarak bu sorun da dahü pek çok diğer sorasun uiusai biitünfüğü koruyarak haüedilebileceglne iaanıyoruz" diyor ve bu konuda bir "öaeriier paketi" svmuÎHiasî gerektigİRİ belirtiyor. BAŞLANGIÇ Eğer somutianirsa, SHP açsijndan neferdir bu öneriier? ATEŞ Birinci temei önerimiz ekonosîiik poîitikaiar konusunda. Boigenin ekonomik ve topiumsal geriiiği, deviet eliyie tüm siyasai, sosyaU ekonomi kesimlerinin katıhmiyla çözuîmeli. îstihdam poîiükaîarı geî'sştirilmel!. Bugunkü gibi ne yapacaklan, verimüiikferi belirsiz bir 90 bin kişilik kadro açılarak bu sorun çözüîmez. Ayrıca bölgeseî yerieşim planı yapiimaiı. Demokrasiyle de çok yakından ilgili olan feodal yapımn değiştirilmesi gerek. GAP's öncelikie bitirmek gerek. Sadece ekonomik üretkeniik projesi de AÇIKOTURUM: KÜRT SORUNU VE ÇÖZÜM YOLLARI Katılanlar: Abdüikadir Ateş (SHP Genel Sekreter Yardımcısı, Gaziantep Mületvekili), Köksal Toptan {DYP Grup Başkanveküi, Zonguldak Milîetvekili), Ibrahim Aksoy (HEP Geneî Sekreteri, Malatya Miiietvekili), Gökhan Maraş (Adalet Komisyonu Başkan Yardımcısı, ANAP Kırşehir Miiietvekili) YÖNETEN: CELAL BAŞLANGIÇ ğii, sosyaS, kukureJ, siyasai yapilaşmayı da etkileyecek bir entegre kalkinma projesi eie ahnraahdir. BAŞLANGIÇ Temei sosyaS ve kühürei pohtikaSaria iigiii öniemleriniz... ATEŞ Bölge eğkim kuruluşları bölge insaninm ibtiyaeina cevap verebilecek duruma getirümelidir. Fırsat eşiüiği sağianmahdir. "Niye vati, kaymaksua yok" sorusunun yanıtt belki buradadsr. Eğitim sistemi ve kurumlan çağdaş demokratik anlayışla yeniden duzenlenmelidir. Özel gunlerin, folklorun yasaklanrnasına dönük engeller ortadan kaldırılroahdır. Topiumda var olan farkhhklaria iigiii fobiye kapılmadan, bölgenin zengin tarih ve küStür mîrasjnm korunması Türk insanmm mozaiğinin bir çeşni kazanmass doğruîtusunda çaîişılfnaİ!. î5î. Terore karşs oJgun, haîksna güvenen ve hiçbir zaman temei hak ve özgurlükîerini ortadan kaldırmadan mücadeîe etmek gerekir. BAŞLANGiÇ Böige vaiiiiği uygulamasma yakiaşimınsz nedir? ATEŞ Bölge valiliği sistemi hiçbir katks getirmemiştir, son verümeiidir. Bu, yöre insamna yeni bürokratik engelier getirmiştir. Sorunlar varaimaktadır. Oîağanüstu hai uygulamasmdaki insan hak ve özgürlükierine karşj oian tüm düzenlemeler kaldinlmaîıdır. Surgün, sansür, zorla yerieşim yöntemleri terk ediimelidir. Yurttaşlan isteklerinin dışmda biigi vermeye zorlama, işkence ve kötu muamele kaidinlmahdır. Kurt kimiiğini kabul edenîere yaşamın her aianmda istedikleri olanaklan yaraîacak özgürîukler sağlanmaîıdır. Türkçe resn?! dil olrnahdır. Bunun yamnda değişik kultür ve dslJerm tophıma ve tarihe saygs aniayişi içinde gerek akademik gerekse kültürel alanda incelenmesi serbest bsrakilmaîidır. Halka basks BAŞLANGIÇ Bir de bölgede siiabli eylemlerden yana olan gruplar var... ATEŞ Bölgede lerör vardır ve bu sürebilir. Terör orgutünün silahJi mucadelesi iîeri surülerek halka baskı yapiimamahdır. Yoksa eibette ki mücadete edilecekür. Kttrdistan taslağı Bu verilenn ışığı altında İngıitere ve Fransa'nın ortaklaşa hazırladıkları Kürdistan taslağı açıklandı: \) Smırlars Ermenistan'm güneyinden, Fırat'm doğusundan gececek özerk bir Kürdistan kurulacakü.Babıâii banş antlaşmasi yürürlüğe girdikten en geç altı ay sonra oluşacak bu ülkenin statüsünü öncelikle kabul edecekti. 2) Antlaşma yürürlüğe girdiği tarihten bir yıl geçtikten sonra, saptanacak bölge içindeki Kürtier Milietîer Cemiyeti'ne başvurup Osmanh yönetiminden çıkmak diieğınde buiunurlar ve onlarm bağımsız olma yeteneğine kavuştuklari kanıs»na vanlırsa, Babıâiibu karara kayıtsız şartsız uyacaktı, Böy!ece Curzon hiç istemediği halde, o da geçici olarak kurulması varsayılan Kürdistan'ı Türk yöneüminc bırakıyordu." {Y.T. Iturat, agy), 10 Ağustos 1920'de imzalanan Sevr Antlaşmast'na yukandaki kararlar doğrultusunda kaleme alınan 62. ve 64. maddeler konuldu. Mustafa Kemai'in önderliğinde kurulan Ankara hükumeti Sevr'i geçersiz sayacak ve başlamış olart Ulusal Kurtuluş Savaşı'nı sürdürecekti... Mayıs 1919 günü Midyat'ın güneyindeki aşiretlerin reislerinden Ali Batı ayaklandı. Buyruğundaki silahlı yüz atlı ile Nusaybin'e girdi. Bölgedeki silahlı kuvvetlerle giriştiğiçeşitlİçarpışmalar '• sonucunda 18 ağustostabir baskmda öldürülen Ali Batı'nın cesedi, Midyat'a getirilip halka gösterildi. Mondros Ateşkesi'nden sonraydı. Kurtuluş Savaşı henüz başlamamıştı. îngilizler, Doğu bölgelerinde birtakım kışkırtmalar içerisindeydiler. O sıralarda, Midyat'ın güneyindeki aşiretlerin reislerinden Ali Batı ayaklandı. Bir yandan, "Hükümet zayıf düştüğündcn, padişah bu bölgenin korunmasını bana emanel etti. Vakında Mardin'de oturarak buraları koruma aitına alacağım" diyerek propaganda yapıyor, bir yandan da İngilizlerle anlaşma ve onlardan yardım alma yolları araştırıyordu. Nusaybin ; ve Savur ilçelerindeki b rçok aşiret üzerinde etkiliydi. 11 Mayıs 1919 günü, buyruğundaki silahlı yüz atlıyla Nusaybin'e girdi. Nusaybin ku>makamı ile 24. Alay komutanı, Ali Batı'yı "nasihatla yola getirmeyi" denedilerse de sonuç alamadılar. Hapishanedeki hukumlülerden bir bölümüaü salıveren Ali Batı, halktan zorla para toplamaya girişti. 12 mayıs günu 5. Tumen Komutanlığı iclerinde katırlara bindirilmiş 70 kadar piyadenin de yer aldığı bir kısım kuvvetleri Yüzbaşı Yusuf Ziya komutasında Nusaybin üzerine yolladı. tlçedeki kuvvetler de hazırhğa giriştiler. Ali Batı, Nusaybin'den aynlarak kuzeydeki dağlık bölgeye çekildi. Yusuf Ziya komutasındaki kuvvetler, Harapkurt köyü yakınında 20 kadar Ali Batı yanlısıyfa karşılaştı. Çatışmada birçoğu öldüruldu, birkaçı kaçtı. Yüzbaşı Yusuf Ziya da yaratandı. Sürekli olarak izlenen Ali Batı, Nusaybin dolayında barınamayacağını anlayınca Midyat'ın guneyine geçti. 2. Tümen'ın bir dağ topuyla guçlendirilen 200 mevcutlu 6. Pıyade Alayı ve bölge halkından oluşturulmuş 800 kişilik milisgücü (ya da "mılli müfrezeler") Nusaybin'den yola çıktılar. 4 hazirandan başlayarak, Midyat'ın güneyinde ve güneybatısında ayaklanmacılarla birçok kez çarpıştılar. Bu arada yedi saat, on saat süren çarpışmalar oldu. Sonunda ayaklanmacılar yenilgiye uğrayıp dağıldılar, kimisi teslim oldu. Ali Batı ise 500 adamıyla birlikte geceleyin kaçmayı başardı. Kendi merkezinde, Midyat'ın 15 kilometre ötesindeki Mezizah köyünün Batı sırtlarında 4 kilometre uzunluğunda bir cephe tutarak savunma hazırlıklarına başladı. 9/10 hazıran gecesı iki yandan sarılan Ali Batı, 100 kadar adamıyla birlikte Deyrü'lAmr'a kaçtı. Köylüleri ve Yezidileri ayaklandırmaya çahştıysa da sonuç alamadı. 5. Tumen Komutanlığı, Midyat'ta yayımladığı bildiride "hükiimetin yalnız Ali Batı'yı izlediğint, köylülerin ve aşiretlerin bu hayduta yardımda bulunmamak koşuluyla serbest olduklarını" açıkladı. Sonraki günlerde Bınbaşı Pehlıvanzade Nuri komutasındaki küçuk müfrezeler Ali Batı'yı aramaya gmştıler Uzun sure iz> lendikten sonra 18 ağustosta gizlendiği Medah'ta basılan Ali Batı, iki saat kadar suren çarpışmada olduruldu vc ce^edı Midyat'a getınlıp halka gösterildi 11 Yöredeki gençlen deviet ve siyasi partüerin 'aşiret düzmn? istediğini söylüyorlar Aşiretleri yaşatan 'kan davası' Mustafa, Melik ve VVelat'ın annesi olan Mülkiye Türk, araba ile gelen her misafıre bir koyun kesildiğini, sonra ikram edildiğini anlatıyor. zen de çarşıdan aldığını, o ne O nedenle silah yörede çok denle kasapların, manavların, onemli. bakkallann çok şaşırdığını anHemen herkes silah taşımak latıyor. zorunda, ama 12 Eylul sonrası Mustafa, Welat ve Melik, An kan davası olanlara "bulundurkara Yukseliş Kolejı mezunlan. ma" ruhsatı verdikleri için, yaYatılı olarak okumuşlar. Üçu de ni silahlan yanlannda taşıyamaiyi derecede İngilizce bıliyor dıkları için o da bir işe yaramıama üniversiteye devam etmeleri yor. Ancak evlerine baskın olurguç. Çünkü zaten bugüne kadar sa kendilerim korumak için kulda kan davası nedeniyle buyuk lanabiliyorlar. bir korku içinde okumuşlar. Gençlerden bir tek Mustafa Bu konularîa ilgilenecek enstitülerin kumlmasına deviet destek oimahdır. Bu poiitikalara koşut olarak insaniarm güvenliği boyutu da ele ahnmahdır. Çöztim demokrasi Terörle savaşmada yanlış poliBAŞLANGIÇ Saym Top| Bu konuda çok dikkat etmetika ve uyguîamaların bu böîge tan, başından beri tarüştığımız Hdir. Yöre halkma baski yapade kimiik bunahmlarını ortaya bu sorunun çözümü için DYP rak terörü önieyeceğini sanmak, çıkartacak • ölçülere vardığım oiarak öngördüğünüz önlemîer terörün kucağma duşmek deüzüntüyle görüyoruz. nelerdir? mektir. Bu, insanlann devlete TOPTAN Biz 57 miiyon yabancılaşmasma neden olmakBAŞLANGIÇ Köy koruinsan, kendi sorunlanmızı kendi içimizde tartişırsak, tüm so. ranlarımızı çözeriz. Burada kar{ şsmıza önemli bir sonın çıkıyor: Demokrasi... Bütün sıkıntımız, burada. Çağdaş demokrasiyi tüm kurum ve kurallarıyia yakaiamakta gecikmişiz. ^ Ben demokratik gelenekîer vc ahiak açısından bakıyorum me* seieye. Türkiye'de bunu içimi' ze sindirebildiğimiz takdirde' tüm insanianmızı mutlu ederiz/ Bu coğrafyada yaşamayı, so^ runlarımız oiduğunu kabul edelim. Ama sorunumuz insan* hakları sorunu, çağdaş demok^ rasiye ulaşma sorunu. özal;) yaptığı girişimlerle <b61gedekı gerginliği çoğaittı. Oy kaygısıyla yaptığı çıkışlar sonucu bölgedâ bir hareket başiadı. BinlerceinI san sınınmıza dayandı. r Bölge için ayrılan 90 bin ki1 şilik kadro var. Bunun büyüif bölumu kuilanılmıyor. Neden? Çünkü seçim zamanı kullanılacak da ondan. Böyle yaklaşım* larla sorunu çözemeyiz. öncelikle çağdaş bir yönetim gereklidir tüm sorunlarm çözümüj için. Bu da bir an önce yapılaj cak genel seçimle sağlanabilir.'ı BAŞLANGIÇ Kürt soru, nunun çözümü için yapılan öneriier arasında, Kürtlerin kendi dillerinde eğitim yapmalan da, var. Buna yaklaşımımz nedir?^ TOPTAN Etnik aynmla? ra dayanan bir okuilaşmayj, yanlış buluyorum. Devletin özellikle tek dilliğini korumas^ gerekli. BAŞLANGIÇ Eğitim dı* şında da Kürtlerin yazılı ve söz^ lu iletişim araçlarını kullanma, sı da var öneriier arasında... j TOPTAN Şimdilik erken^ buluyorum. , BAŞLANGIÇ Sayın Ma^ raş, sorunun çözümü bölümün: de ANAP yönetimine ilişkin; GÜVEN ÖZLEMİ Yöre insanlan yıllardır süren kan davalannın tedirgin havasından kurtulup daha güvenli bir gelecek istiyorlar. (Fotofcraf: Banş BU) eleştiriler de oldu. Sizdeı^ ANAP olarak sorunun çözüo müne ilişkin önerileri getirirkent bu eleştirileri de yanıtlamanızj rica ediyorum. * y Herkes çekti ŞENAY KALKAN Kanco Aşireti'nin 'fiili' reisi Abmet Türk'ün ikinci eşi Mülkiye Türk ile Kasrı Kanco'nun misafirperver havasında saatler süren tath bir sohbete koyuluyoruz. Öyle gun olurmuş ki onlarca koyun kesilir, kilolarca pirinç ya da bulgurdan pilav yapıhrmış. Bu nedenle koy evlerinde tencere yerine kazanlaı kullanılıyor. Mulkiye Turk, "Şimdi koyun, kuıtı zamanı. Yaz aylarında oğlak, sunbahar ve kış aylarında genellikle hindi kesilir" diyor. Ankara'da yaşam Mulkiye Turk, Ahmet Türkle birlikte Ankara'da miiietvekili lojmanlarında oturuyor. Ankara'da da aynı duzenin surduğunu, ba/en bir gidışte kasaptan 2 O 3 K bin lıralık et aldığını, pıO 1 ) iı'icı, bulguru, kurufasulyeyi, peyniri, tereyağını ba/en Kasrı Kaıuo'dan gonderdıkk'rini ba Yarın: Kurtuluş Savaşı başlarken davalannın sona ermesi olduğuBu nedenle başta deviet olnu çıkarıyoruz. mak uzere istisnasız bütün partüerin bu duzenin devammın işiAşiret düzeni ne geldiğini söylüyorlar. GençYöredeki sohbetlerimizden çı ler ve aydınlar da bu oyunu ankardığımız bir başka sonuç da latmaya, kan davalannı barışlarkan davalannın özellikle sona la sonuçlandırarak aşiret düzeerdirilmemeye çahşıldığı. Çünku ninden kurtulmaya çalışıyorlar. aşiretleri kan davaları ayakta tutuyor. Kan davaları sona erince Nöbet tutanlar aşiretler büyük bir hızla dağılaVakit hayli ilerledi, Kasn Kancak ve böylece Kürtlerin birlikco'da sesler azalıyor. Köy odasında sadece gece kalacak konuklar kalmış, yatma hazırlıkları var. Yarın herkesi yorucu bir k.an davaları sona erince aşiretler hızla dağılıyor. Oysa gun bekliyor. Biz başka bir koaşiretlerin varlığının, hem devletin hem siyasi partüerin işine geldiği ye, yöredeki başka gelenekleri görmeye, yaşamaya gideceğiz, anlatılıyor. Yöre insanını istedikleri yönde kullânmak, oylarını onlar yeni konuklannı ağırlaalabilmek için tek tek köyleri dolaşmal^ yerine aşiret reislerini maya hazırlayacaklar Kasrı etkilemenin daha kolay olduğuna dikkat çekiyorlar. Kanco'yu. Bir kısmı olası bir saldırıya karşı sabaha dek nobet tutacak. Mustafa, Melik ve Welat bu evli. 24 yaşında ve iki çocuğu teliğinın en buyük engeli orta Ağzımızda Mulkiye Turk'un tun gençlerin kendileri gibi dü var. Hepsı iki evliliğe ve çok ço dan kalkacak. yaptığı peynirli helvanın tadıyşündüğunu, kan davalannın, cuk sahibi olmaya karşılar. BelIşte bu nedenle aşiretlerin, la yumuşak yataklara atıyoruz aşiret düzeninin artık bitmesi ki de kan davaları barışla sonuç kan davalannın koruklendiği sa kendimizi. Yağmur, mercimek, gerektiğıne inandıklarını söylu lanırsa kente yerleşecek, kımi vunuluyor. Aşiretlerin varlığının buğday tarlalarını, bostanları yor.Kan davası ailenin butun bi okumaya devam edecek kimi hem devletin hem siyasi partile sulamaya devam ediyor. Kasn rın işine geldiği anlatılıyor. Yo Kanco da duvarları arasında koreylerınin yaşamını etkiliyor. başka bir meslek edinecek. Koyde oturanlar tarlalarına raGerek Kasrı Kanco'daki soh re insanını istedikleri yonde kul nukları korumaya ha/ırlanıyor hat gidemıyor, ürunlerini rahat betlerimizden gerek yöredeki lanmak, oylarını alabilmek için yuz yılın alışkanlığıyla... pazarlayamıyor, daha doğrusu oteki aşiret reisleriyle, gençler, tek tek koyleri dolaşmak \erine her yere ya korumayla ve tedir aydınlarla yaptığımız soyleşiler aşiret reislerini etkilemenin hem Yarın: Köy gınlık içinde gidiyorlar ya da pa den yöredeki aşiret duzenin bit daha kolay hem daha kısa sıııe düğünü rayla başkalanna yaptırıyorlar. mesinde en büyuk etkenin kan li olduğuna dikkaı çekiyoılaı. K ^ MARAŞ Elbet eleştirilen de oiacak. Öncelikle şu konuyu açıklığa kavuşturalım. 1925 ta* rihli bir kararnameden söz edii liyor. 1925'te de 35'te de 45'tu' de ne çektiyse bu millet hep be^ raber çekti. Doğulusuyla batılıJ sıyla, kuzeylisiyle güneylisiyle,1 Elbet Bakanlar Kurulu'nun o d karannı haklı bulmak, destete olmak anlamında söylemiyo5 rum. Türkiye Cumhuriyeti hükumetleri, insanlarına büyük kötülükler etmiştir. Özellikle* yöneticileri... İnsanlar yoklule ve sıkıntı çekmiştir. * i Ama Türkiye Cumhuriyeti' hükümetleri asla zindancıbaşt olmamışlardır. Bunu kesinlikltf kabul etmem. Bunlar iyisiyle kötüsüyle bizim yöneticilerimizdir. Bazı rakamlar da abartılı veriliyor. Ama Türkiye'de biz, rakamların yüksek verilmesintf alıştık. * Bazen Sayın Cumhurbaşkanımız'ın da böyle araştırmi; yapmadan rakamlar verdiği ol| muştur. Dışişleri'nde, askeriye^; de ne kadar Doğu kökenli va^ tandaşımız var, bunu tek tek" vermek mümkün değil. Ama1 generallerimizin çoğunun doğum tarihine bakarsanız, özel" Hkie 60'h, 70'li yıllarda, Doğıf1 kökenli oldukları gorulecektir.' Yarın: Kürt kültürü