Katalog

CUMHURİYET/14 8 MART 1989 ÎLetfsimde yeni sıçramalar Eskiden tek yönlü olan yayın şebekeleri, bUgün iki yönlü iletişim sağlayabiliyor. TV aboneleri, TV aracılığıyla alışveriş yapıyor, canlı yayınlar sırasında görüşlerini sunabiliyor. Veri iletişimini kısıtlayan yasalar birer birer kaldınlırken birçok ülkede bilgi ve yazıhmlar radyofrekanslarıüzerinden de eldeedilebiliyor. Centrt for Commumcatıon and Informatıon Studtes Isteyen istediği bilgiye anında ulaşabüecek J Büroların otomasyonu ve bazı soruniar Eleman ve hizmet yetersizliği nedeniyle, otomasyondan gerekli verim her zaman istendiği gibi ahnamıyor. İslanbul Haber Servisi geçtiği, ancak bu noktada da Dunyanın yaşadığı haberleşme gelişen teknoloji karşısında, saçağının gereği olarak, Turkıye1 tın alınan sistemlerin kısa zade de işyerlerinin yeni elektro manda eskime tehlikesini getirnik araç gereçlerle donatılması diği belirtiliyor. Piyasada bulunan bilgisayar konusunda bir patlama yaşanıyor. Turkiye'nin dışa açılma po ithalatçı şirketlerinin sayısının litikası ile birlikte, şirketlerin dış artmasına rağmen bilgisayar ticari ilişkılerınin buyumesi, ış hizmetinin yeterli ölçülerde arthacminın artması ve ayrıca be madığı bu sektörde her türlü lirli duzeylere çıkan kârlar sa destek ve yan hizmetin yeterinyesinde, bilgisayar teknolojisi ve ce verilebilmesi ıçın yeni orgadiğer büro elemanlan işyerleri nizasyonlara ihtiyaç olduğu belirtiliyor. ne girmeye başladı. Bugün Turkiye'de bilgisayaı Butun dunya gibi Turkiye'de sektörunün ihtıyacuu karşüayade bir buro otomasyonu yaşa bılmek için 7 universiteden yılnıyor denebılır. Bu otomasyon da 3S0 bilgisayar mühendisi hareketi, ışlemlerin kalitesınde mezun olmakta, ayrıca 11 unive çeşidinde değişikliklere ne versiteden de her yıl 500 kişi, den olurken, iş gücu talebinde önlısans bilgisayar progranıcıde yeni isteklerin doğmasına lığı dıploması almaktadır. neden oldu. Bugün bilgisayar öte yandan, 100 kadar özel elemanı sayısı, büro otomasyo kuruluşun da Turkiye çapında nunun çok gerisınde. Şirketler, bilgisayar eğitımi verdiği bilinibilgisayarlı, teleksli, fakslı bü yor. Uzmanlar, Turkiytfde bilroları kullanacak ve bu tür bu gisayarlaşma sureci yeni başlaroların ıhtiyaçlanna yanıt vere masına rağmen, işyeri ihtiyacıcek yeterli eleman bulamamak na gore gerekli programlann tan şikâyet edıyorlar. Eleman yer yer üretilebildiğine, ancak lar bir yandan dışarda hizmet bunun henüz tatmin edici bir veren kuruluşlarda, öte yandan aşamaya ulaşmadığına işaret da şirket bünyelerinde eğitilme ediyorlar. ye çalışıhyor. Büroların otomasyonu progBürolarda hızlı otomasyon ramında şirketlerin bazen hatasureci de, bu sektörde ithalat lar yaptığı, gerekli danışma şirhacmini buyuk ölçude arttırdı ketlerinin eksıkliği nedeniyle, ve 1988 yıhnda bilgisayar dahil otomasyonda yanlış kararlar büro malzemeleri ithalatı 320 alınabildıği görulüyor. Uzmanmilyon dolar gibi buyuk bir ra lar, şirketlenn, dost tavsiyelerikama ulaştı. ne güvenerek bilgisayar alımıTürk bilgisayar piyasasında na geçmelerinın bu hatalara buyuk patlamalar yaşanmasına kaynaklık ettiğini, aynca büro rağmen, bilgisayar kullanımının çalışmasının hangi bölümlerihenüz rasyonel olmadığından nin otomatlaştirılması gerektişikâyet ediliyor. Yeterli bilgi ve ği konusunda yeterince ön çaelemanın olmaması ve yeterli lışmalar yapılmadığına işaret hizmet verilmemesi nedeniyle, ediyorlar. kullanılan bilgisayarlardan da Uzmanlar ayrıca bilgisayar rasyonel verimin alınamadığı ve programlar seçilirken, dikkat kaydedılıyor. Bilgisayar kullanı edilmesı gereken diğer bir nokmının özellikle bankacılık sek tanın da "Seçilen sistemin, iş töründe buyuk patlama yaptı hacmiyle birlikte gelişme yeteğı, hemen hemen butun banka neği olup olmadığını ögrenmek ların biUisayar kullanımına eerekir" divorlaı. ASU AKSOY Son yirmı yıldır iletişim ve yayın alanında hızlı değişmeler yajanıyor. tletişim şebekelen bugün yalnız ses haberleşmesi için değil, aynı zamanda bılgisayarlar arası veri ve görüntü hizmetieri için veri alışverişi ve bilgi bankalarından yararlanmak üzere de kullanılabilmekte. İletişim ağları artık "akılh' hale geldi: Bilgi yalnız iletilmekle kalmayıp kulanımı kolaylaştırmak ve farklı sistemler arası haberleşmeyi sağlayabilmek amacıyla çeşitli işlemlerden geçirilebiliyor. "Akılh" şebckeler cam elyafı gibi uydu frekanslan gibi hat kapasitesi yüksek teknolojılere geçtikçe televizyon, radyo gibi yayın hizmetlerini de taşımak doğrultusunda girişimlerde bulunmaya başlıyorlar. öbür taraftan, yayın şebekeleri, veri ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler sonucu radyo frekanslan üzerinden veri ve yazjlım yayını yapabiliyor, telefon haberleşmesi sunabiliyor, kablolu televizyon sayesinde veriyi ev bilgisayanna kadar ulaştırabiliyor, uydu hatlarını kullanarak büyiık hacimlerde veri aktarımını gerçekleştirebiliyor. Eskiden tek yönlu olan yayın şebekeleri artık iki yönlü iletişim sağlayabilmekteler: Televizyon aboneleri televizyonlan aracılığıyla alışveriş yapabiliyor, hava raporunu sorabıliyor, bankalarından para transferi isteyebiliyor. Canlı yayınlar sırasında görüşlerini evet/hayır şeklinde yayın kuruluşlanna bildırebiliyor ve evlerinden oylamalara katılabiliyorlar. Bütünleşme süreci Uydu ve kablolu televizyonun sağladığı teknolojik imkânlarla artık tüketıci, iletişim hizmetlerinde olduğu gibi yayın hizmetlerinde de kullanıma bağlı ödeme biçimlerinden (abonelik, ödemeliTV) yararlanabilmektedir. Böylelikle tüketici, tercihlenni doğrudan belirtebilmekte ve doğrudan «elevizyonu aracıkğıyla istedıgi hizmetleri kullanabilmektedir. Televizyon yayını bir'dençokluğa yayılabilmesi yarunda bir'denbir'e de artık ulasabilmektedir. Birebir, üstelik yayın kapasitesi geniş bir yayın sisteminin, sadece ses/görüntü yayını ile sınırlı kalması için kanunlann getirdiği kısıtlamaİar dışında artık herhaugi bir neden kalmamıştır. Şimdiye dek birbirinden teknik bakımdan ve hukuki olarak ayrı bir şekilde gelışen ve ayn şebekeler, teknolojiler kullanan iletişim ve yayın sektörieri artık bir butunleşme sürecine girmiş bulunuyorlar. Ses, görüntü, veri, telefon haberleşmesi gibi servislerin artık hem ileşitim ve hem de yayın şebekeleri tarafından taşınması, kullanıcıya ulaştınlması teknik olarak mumkün. Bütun gelişmiş ülkelerde PTT'ler ve iletişim kurumları, şebekelerinde yayın hizmetleri taşımak ve aynı zamanda birer yayıncı haline gelmek için çahşırken TRT'ler ve yayın kuruluşlan da aynı zamanda birer iletişim kuruluşu haline gelmek için çabalıyor. Ama bu girişımlerini engelleyen kamınlar ve kurallar ile karşılaşıyorlar. Teknoloji butünleşmeye doğnı giderken media politikalannın belirlediği hukuki yapı, hizmetlerin kurumlar duzeyinde butunleşmesini önlemekte. Bugün gelişmiş ülkelerde izlenmeye başlanan politika, yayın ve iletişim faaliyetlerini, teknolojik geİişmelerin açtığı imkânlardan yararlanabilmek için kontrollu bir şekilde rekabete açarken PTT gibi, TRT gibi AT&T, Bntish Telecom gibi kuruluşların butunleşmekte olan media pazarmda egemen olmalarını engellemek. enformasyon pazannın oluştunılması için iletişim ve yayın alanlanm rekabete açmakta. tletişim sektöründe Amerika Birleşik Devletleri'nde başlayan "kurallann kaldınlması" (deregulation) ve iletişim, yayın pazannın rekabete açılması hareketi 1980'li yıllann ikinci yansmda bazı Ortak Pazar ulkelerinde de bu sefer kamu sektörunün kontrolündeki tekellerin elinde olan iletişim sektörunün rekabete açılması şeklinde uygulanmaya başladı. tletişim sektöründe başlayan "kurallann kaldınlması" hareketi TV ve radyo yayını alanına da sıçramış durumda. Şimdiye kadar üzerinden televizyon ve radyo sinyali yollanan radyo dalgalannın frekans kapasitesinin sınırb olması ve yayın servisınin "kamu servisi" olarak görülmesi nedeniyle, yayın sektorune girmek isteyen fırmalar ya kamu kuruluşlan ile sınırlandınhyordu (Avmpa'da ve Turkiye'de olduğu gibi) ya da pazar, bağımsız bir kurum tarafmdan denetlenen ve frekans kapasitesinin elverdiği ölçude rekabet eden özel firmalara bırakılıyordu (ABD'de olduğu gibi). Yayın teknolojilen geliştikçe ve frekans kapasiteleri arttıkça yayın sektörünü rekabete açmak ve yayın kuruluşlanru bağlayan kurallan gevşetmek yönunde eğüimler her yerde yaygmlaşmaya başladı. Avrupa'nın birçok 'ülkesinde, "1992 tek Avrupa pazan"na üç yıl kala, devlet denetimındeki yayın sektörunün daha rekabetçi bir yapıya kavuşturulması ve böylelikle dışardan, özellikle ABD'den uydu yayınlan aracıhğı ile gelen programlarla yanşabilmesi için yayın alanında "kurallann kaldınlması", rekabetin gündeme getirilmesi politikası tartışılıyor. Ancak özellikle Avrupa'da izlenen pazarlan rekabete açma politikası, kontrollu bir şekilde yürütülmekte. Pazarlar bir taraftan rekabete açılırken öbür taraftan rakip firmalann hangi hizmetleri ve nasıl sunacaklan belirleniyor. Hassas noktalardan bırisi teknik olarak büturüesen hizmetlerin şirketler düzeyinde mumkün olduğunca az butunleşmesini sağlamak. tngiliz hükumeti daha yeni olarak çıkardı uydu hatlan üzerinden tek taraflı veri, ses, göruntu hizmetleri sunma iznini ve bu hizmeti alü fırma ile sınırladı (BBC ve British Telecom bunlann içinde yok). Bılgısayar artık dunyayta haberleşme aracı oluyor kablolu televizyon pazannda hizmet sunması ve kablolu televizyon şirketlenni kontrol etmesi söz konusu değil. Sorun dikey olarak bütunleşmiş, yanı program yapımından dağıtımına, altyapının kurulup işletilmesinden, bu altyapı üzerinden servislerin sunulmasına kadar basın, yayın ve iletişim faalıyetınin butün aşamalannı bir tek şirkette birleştiren dev firmalara ve uluslararası duzeyde büyuk yatırımlar yaparak iletişim, ya da yayın pazannın büyük bir kısmını ellerinde tutan Berlusconi, Leo Kirsch, Maxwell, Murdoch gibi media patronlarına iç pazarı mumkün olduğu kadar kontrollu açmak ve iç pazarda sektörler arası mülkiyet yoğunlasmasının önüne geçmek. Türkiye'de de PTT'nin kablolu yayın yapmak uzere gırişimlere geçtiği bugünlerde iletişim ve basın yayın kanunlarının ve ış hayatını yönlendiren kurallann tekrar gözden geçirilmesi gerekmektedir artık. PTT'nin is alanına başka hiçbir kuruluş giıemezken PTT kalkıp kablolu televizyon gibi pazara giriş koşullannın henüz belirlenmediği bir yeni alanda nasıl faaliyet gösterebilir? PTT eğer kablolu televizyon gibi yeni hizmetler alanında da faaliyet göstermek istiyorsa (kı bu yeni hizmetlere yeterince talep var demektir) artık Turkiye'de de iletişim ve yayın hizmetleri pazannın nasıl düzenleneceği, hangi hizmetlerin rekabete açüabüeceğinin değerlendirilmesi zamanı gelmiştir. şim şebekelerini işleten kuruluşlar yerel telefon haberleşmesini destekleyen fon aktanmlarında bulunamamakta ve yeni yatınm projelerinı, kurulması ve işletilmesi pahalı olan yerel haberleşme şebekelerine yöneltmek yerine hızlı kâr yapabilecek veri servisleri gibi alanlara kaydırmaya başlamaktadır. Bu kuruluşlann, yerel şebekeleri modernleştirmek ve daha iyi işletmek için genellikle öne surdurleri şart, yerel yaym ve kablolu televizyon sektörüne girmelerinin önündeki engellerin kaldırılması. TV ve radyo yayını sektöründe rekabetçi pazar mekanizmasının hâkim kıhnmasının getirdiği en önemli açmaz ise yayın içeriğinin artık kontrol edilememesi ve özellikle azmlık gruplarına yaşlı, özürlü ve çocuk izleyicilere yönelik programlann para getirmedibır kenara bırakılması. Yayın faaliyetınin, pazar mekanizmasının dayatması sonucu, daha kârh olan özel televizyon, şir ketler arası ozel veri iletişimi gibi hizmetlere yönelmesi ve dolayısıyla kitle yayını rateliğini hızla kaybetmesi soz konusu. tletişim ve yayın sektörlerinde "korallan kaldırma" ve pazarı rekabete açma politıkasının önemli bir diğer açmazı ise iletişim ve vayın alaıılannda ayrı ayn tekel durumunda olan kamu ya da özel kuruluşların, uluslararası dev media şirketlerinin giderek butunleşmekte olan yeni hizmetler sektöründe de hâkim duruma geçmelerinın nasıl önüne geçıleceği. Örneğin son olarak Ingiltere hükumeti tarafından yayın ve iletişim sektörlerini daha fazla rekabete açmak konusunu tartışmaya sunmak amacıyla hazırlanan iki ayn raporda da iletişim ve yayın hizmetlerini tek bir ulusal, kapasitesi yüksek (cam elyafı gibi) bir şebeke uzerinde bütünleştirme tasansı, iletişim pazarının önemli bolümlerinde zaten hâkim olan tekelci yapıyı pekiştirir endişesiyle reddedilmekte. Bunun yerine önerilen senaryo, kablolu televizyon alanında şebekeleri işleten firmalarla bu şebekeler üzerinden kullanıcırun talepleri doğrultusunda her turlü hizmeti sunabilen firmalan ayırmak ve iletişim ve yayın pazanm mümkun olduğunca (firmalar üzerındeki kontrolu bırakmadan) rekabete açmak. tletişim ve yayın politikalannm Turkiye'de de gözden geçirilmesi gerekliliği ortada. PTT, TRT gibi tekellerin surdurdüğu, kestiğim kestik politikası hızla değişen iktisadi ve teknolojik koşullar çerçevesinde haklı çıkanlabilecek gibi değıldir. PTT, örneğin kablolu televizyon abone ücretı olarak ilan ettiği 300 bin TL'yi neye dayanarak hesaplamakta? PTT Genel Muduru'nün belirttiği gibi Türkiyemiz artık gelişmiş ülkelerde sunulan hizmetleri vatandaşlarına sunma aşamasına gelmişse (Cumhuriyet, 3 Şubat 1989) bu hizmetlerin nasıl ve kım tarafından sunulacağı, nasıl denetleneceğı konulannı da tartışacak ve gerekli duzenlemeleri yapacak bir aşamaya gelmiştir. Rekabet ve sonuçlan tletişim sektörunün rekabete açılması bir taraftan hızla yeni ve farklı hizmetlerin ortaya çıkmasına ve özellikle uzun mesafeli haberleşme ve veri iletişimi hizmet lerinin maliyetlerinin ve dolayısıyla fiyatlarının düşmesine neden olurken, öbür taraftan da "ilelişimde evrensd hizmet" ilkesinin sürdürülmesini tehlikeye atmaktadır. Rekabet sonucu artık ileti Tekelleşmeye hayır Bugün gelişmiş ülkelerde izlenen yayın ve iletişim politikalan iki temel amaç gutmekte. Birincisi her iki alanda da hâkim tekelleri dağıtmak ve yayın, iletişim hizmetlerini rekabete açmak. Bunu sağlamak için tekelleri denetlemek üzere geliştirilmiş hukuki çerçevenin degiştirilmesi, yani bu tekellerin varlık şartı olan kurallann kaldınlması gerekiyor. tkincisi ise her iki faaliyet alanında da rekabetçi pazar mekanizmasının işleyişini garantiye almak ve firmalann rekabet koşullannı çarpıtmamalarını sağlamak. Bunun için AT&T, British Telecom, Deutsche Bundespost, Türk PTT'si gibi dev şirketlerin birikmiş sermaye ve tecrübeleri ile pazara yeni girmek isteyecek teşebbusleri caydırmamaları amacıyla yeni pazar koşullarında neler yapıp yapamayacaklanm yeni kurallarla belirîemek gerekiyor. Dolayısıyla bir taraftan AT&T, PTT gibi belirli alanlarda hâkim olan kuruluşların tekelci konumları değiştırilıp bu pazarlar "kurallann kaldınlması" suretiyle rekabete açılırken, öbür taraftan da altyapı, sermaye, işgücu ve birikmiş deneyim gibi avantajlara sahip olan bu kuruluşların hem rekabete acılan kendi pazarlarında hem de diğer media faaliyetletınde hâkim olmalarını engellemek için yeniden "kurallar konuluyor." tletişim ve yayın alanında rekabetçi koşullann uygulandığı hiçbir ülkede henuz iletişim firmalarının ya>ın hizmeti, kablolu televizyon sunmaları söz konusu değil. Bırakın kablolu televizyonu, veri hizmetleri alanında bile faaliyet gosterebilmeleri hakkı uzun tartışmalar ve hukuki değışiklikler sonucu elde edilebilmiştır. AT&T'nın veri hizmetleri alanında faaliyet gösterebilmesi ancak 1984 yıhnda telefon haberleşmesı alamndaki tekelci konumunuıı parçalanması neticesinde gerçekleşmiştir. Bugun hâlâ örneğin ABD'de tek tek eyaletlerdekı Bell şirketlerinin ven bankası ve televizyon hizmetleri pazanna girmeleri; tekel durumunu kaybetmiş olan AT%T'nin elektromk basın alanında faaliyet göstermesi yasaklanmış durumda. Ingiltere'de hukumetin yayın sektörune ılişkın son önerileri çerçevesinde hiçbir kuruluşun ıkiden fazla bolgesel televizyon şırketini kontrol etmesi, ulusal basın şirketlerinin herhangi bir televizyon şırketinde "fo 20'den fazla hisse sahibi olması, hiçbu şırketin bir bölgede birden fazla yayın teşebbüsune sahip olması ve hiçbir şirketın altı yerel, bir ulusal radyo yaym şirketinden fazlasını denetlemesi, hiçbir telefon şirketinin İşte telefonda Netaş'ın sunduğu seçenekler: Farklı tasarımları, farklı yetenekleri ve farklı renkleriyle, değişik ihtiyaç ve zevklere cevap veriyorlar. ffe& İnce, çağdaş, fonksiyonel bir tasarım... Masada kullanılabilir, duvara asılabilir... Evin her köşesine taşınabilir. $/</& Haberleşmede estetik... Görüşürken not almanız için zarif bir bloknot ve kalem... Ve tuşlu darbeli tipler için özel bir yetenek.son numara tekrarı... Veişte DittoPlus.. Çağdaş telekomünikasyon teknolojisinin, bir özel telefona sığdırabileceği birçok yetenekler... Üç ayrı, üç çağdaş telefon. Ama bir ortak özellikleri var. Hepsi de Türk telekomünikasyon sektörunün önderi Netaş'ın ürünü... Netaş 21 yıldır Turkiye'nin telefon ve santral ihtiyaçlarını karşılıyor: Bugün, ülkemizde 4 milyonu aşkın Netaş telefonu güvenle kullanılıyor... Artık telefon hattımza dilediğiniz PTT ONAY BELGELI Netaş cihazınızı tdktırabilirsiniz! Şimdi seçim sizin İNSAHIN SEÇMEŞANSINA SAHİP OLMASI GÜZEL ŞEY... Rekabetçi pazar koşulları Arthur C. Clark, son kitabı " 2 0 6 1 " d e 1990'ları "şeffaf yıllar" olarak tanımlıyor: Artık ulusal güvenlik kaygılarıyla haberleşme şebekelerinin devlet elinde tutulması gerektiğini öne süren görüşün geçerli olamayacağı ve gizli savaş yatınmlanrun surdurülemeyeceği bir dönem. Zira sınırlar ötesi yayın yapabilen uydu teknolojilerinin kullanımı sadece Pentagon ve Kremlin ile sınırlı kalmayıp Reuters, Associated Press gibi uluslararası haber ajanslan tarafından da gerçekleştirilmekte ve yeryüzunun her bir köşesi 24 saat boyunca devamlı bir şekilde özel amaçlı uydular tarafından kameralarla taranmaktadır. Sınırlar ötesi yayının şımdiden kolaylaştığı ve yeni, dinamik hizmetlerin rekabetçi bir pazarda sunulması imkânının ortaya çıktığı bugünlerde haberleşnıe ve iletişim faaliyetlerinın devlet ya da özel tekellerin kontrolunde tutulması için nedenler gıderek azalmakta. Enformasyon çağında oncü yerlerini almaya hazuianan ulkeler, iletişim ve yayın sektörlerini yeni koşullara uyarlamak, gelişen enformasyon teknolojilennden en verımli bir şekilde yararlanmak ve dinamik, yaratıcı bir Metas Netaş istanbul: Buyukdere Caci Hayat Apt 28/B •/ecıdıyekoylstanbul Tel 174 34 74 Fax 173 38 60 Netaş Ankara: Meşrutıyet Caö Kok Işhanı Kat 3 No 2 Kızılay 06425 Ankara Tel 117 22 00 Telex 42472 neta tr Fax 117 08 32 Neta? İzmir:Gazıosmanpaşa Buivan No 8/2 35210 Pasaport Izmır Tel !9 33 33Fax 19 33 34 Neteş Adana: Ataturk Bulvarı Lokman Apt B Blok Kat 1 Daıre 1 01060 Adana Tel 13 04 72 Fabrika: Alemdag Cad Umrarıye Uskudar 81244 Istanbul Tel 335 11 00 Telex 29475 nett tr Fax 33569 58