Katalog

CUMHURİYET/6 DİZİRÖPORTAJ 1 KASIM 1989 Ekonomide artan özgürlüklerin nasıl kullanılacağı Moskova kadar Batı dünyasını dayakından ilgilendiriyor Estonya kapılarında yabancı sermaye Estonya 'daki 'yeni ekonomik düzen' dışpazarda rekabet gücünü nasıl sağlayacak? Ülkenin en büyük avantajı işgücünün ucuz olması. Ama herdurumda 1990 yılı, Estonya içinyalnızsiyasiaçıdan değil, ekonomik açıdan da "tayin edicV'biryıl. 4 ESTONYA: 19391989 EstonyâNotlan Yavuz Bavdar Estonya'da yükselen bağımsızlık bayraklan,, kimılenne göre yükselen bır enflasyonun da habercisi. Ekonomik reformlar içinde önemli bir sorun var. Estonya kendi parasını çıkarmak ve konvertibl kılmak istiyor. Tallinn Ekonomik Planlama Enstitüsü görevlilerinden Teet Rajasalu, "Diger Sovyet cumhuriyetlerine satılacak tanm iirünlerini göstermelik biçimde duşuk fıyatlarda turmak, ani sübvansiyone etmek, Eslonya'yı İlgilendirmiyor" diyor. "Biz yalmzca Estonya içinde tuketilecek tanm üninlerine sübvansiyon uygulamak egilimindeyiz. Öteki cumhuriyeller bizim urunleri satın almak istiyorlarsa, dünya pazan fiyatlan ödemek zorundalar. Tabii bu, rublenin konvertibl olup olmayacağına baglı." Rajasalu, pek çok ıktisatçının söylediğıni tekrarhyor: Gorbaçov'un reformlannın başarıya ulaşması için rublenin konvertibl kılınmasından başka lıiçbir çare yok. Bugün SSCB'nin içinde bocaladığıraaldarlığı, Rajasalu'ya gore tüm yetkilerin merkezde, yani Moskova'da toplanmasmdan kaynaklanıyor. Bütün cumhuriyetler Moskova'ya giderek nelere gereksinim duyduklarını anlatıyorlar. Üretim konusundaki tüm direktifler ve tüketiciye maUarın ulaştınlması da merkezi luk yasanıyor. Avantajımız, burada işgücünün planlamanın yetkisi içinde. "Sislem pratikte ucuz olması." işlemiyor" diyor Rajasalu. "Mallann önemli Estonya'mn 38 yaşındaki popüler Başbakan böliimii yollarda kayboluyor, çarçur ediliyor Yardımcısı Edgar Savisaar, aynı zarnanda yeya da çünıyor. Cumhuriyetler arasında bu yiiz rel planlama komitesinin (Gosplan) başkandetı bir didişme var. Oysa piyasada, aracı ol lığını da yürütmekte. madan normal biçimde buluşmak pekâlâ Isveç ekonomi gazetesi Dagens lndustri için mümkün." yazdığı (10.10.1989) makalede, "yabancı serPeki, İME paketi, Çin'de olduğu gibi bu mayenia Estonya'mn kapılannı bklathğını" rada da enfiasyonun hızla yükselmesine yol belirtiyor. açmayacak mı? Estonya, ekonomide artan özgürlukleri ne "Resmi açıklamalar, enfiasyonun sorun ol ölçude ve nasıl kullanabilecek? Bunu Batı mayacağı yolunda. Ama ben iktisatçı olarak dunyası kadar Moskova da merak ediyor. derin kuşkular içindeyim bu konuda. SSCB'de 1990, Estonya için yalnız siyasi açıdan değil, mala kıyasla haddinden fazla para var. Ön ekonomik açıdan da "tayin edici" bir yıl olacelikle bu para fazlalığından kurlulmak ge cağa benziyor. reki>or." Bu konuda ilk adım atılmış durumda. EsYani bir para birimi çıkarılması, yeni paratonya hukumetinin eylül ayı başında aldığı bir nın eski para ile pahalıya saün alınması ve karara göre ücretlerin bir böliimii özel bir kuböylece piyasadaki para miktanmn azaltılma pon olarak ödenecek. Bu kuponlarla da halsı. Rajasalu'ya gore "Siyasi olarak mümkiin kın bulmakta sikıntı çektiği mallar satın alıdeğil. Böyle bir reform yaşanı standardını dü nabilecek. Özel kuponlar, 1 Ocak 1990"dan itişürür ve huzursuzluk yaratır" diyor. baren piyasaya sürülecek ve para gibi alım saPeki, Estonya'daki "yeni ekonomik düzen", tımı serbest olacak. dış pazarda rekabet gücunü nasıl sağlayacak? "Hangi üriinleri satabiliriz, hentiz tam olarak bilmiyoruz. Dış pazarda büyük bir bol BİTTİ SSCB'den özgürce ayrılma hakkı var mı? 4 ESTONYA TARİH VEANMA CEMIYETI BASKANI VELLÎSTE Estonya Tarih ve Anma Cemiyeti, masum görünen adına karşın, Moskova'nın "aşın DÇ" diye suçladığı, tabandan güçlü bir destek gören bir örgüt. Lideri Trivimi Vellisle sorulanmızı yanıtladı. Bağımsızlık isterken Moskova'ya ne kadar umut bağlıyorsunuz? Biz butun SSCB'nin demokrasiye güçltt bir gereksinim duyduğu inancından hareket etmekteyiz. Perestroykaya gerçekten bir gereklilik olarak bakmak gerekiyor. Bunun aksi yönünde bir süreç, SSCB'nin sönüp gitmesi, erünesi gibi bir sonuç getirecektir. Moskova, eğer perestroyka surecine saygı duyuyorsa, iyi niyet göstermeli, gerçek ve adalete saygısını belirtmelidir. Baltık'm gerek Doğu, gerekse Batı tarafmdan, bu iki bloku birleştiren bir köprü ya da Doğu'nun vitrini olarak görülmesi zamaru gelmelidir diye düşünüyoruz. Moskova bu vitrinin camlarım kırmak yerine süslemeli. Stalinizme dönüş olmazsa Kremlin'le görüşme masasına er geç oturulacaktır. Kremlin'e buradaki çabaların durmayacaği anlatılacaktır. Hiçbir fiziksel şiddet kullanma niyetinde değiliz. Tek silahımız pasif direniştir. Umudumuz ise sağduyunun Moskova'da galip gelmesi. Gerçek şudur ki biz SSCB'nin asla parçası olmadık. SSCB, komşumuzdur. Tarih ve Anma Cemiyeti neden politikayla ugraşıyor? Örgütümüz Polonya Katolik Kilisesi ile Karar metrunin sonuç bölümünde ise şöyle deniyor: "Belirtilen bu bilgilerden de anlaşılacağı gibi Dogu Avrupa'yı yasalara aykın olarak iki süper guç arasında paylaşuran, Estonya'yı Sovyet nufuz bolgesine katan ve bölgese) siyasi degişiklikleri ongoren 23 ağustos tarihli SovyetAlman Paktı ile gizli ek protokolü sonrasında Estonya ile Sovyetler Biriigi arasında vanlan bütün anüaşmalar hukuksal temelden >oksundur. Sovyetler Birligi'nin Estonya Cumhuriyeti'ne karşı 1940'ın haziran ayında giriştiği bütün siyasi ve askeri eylemler, saldın ve işgal anlamı laşımaktadır. Sovyet siyasi yöneumi, Silahlı Kuvvetleri ve bunlann yandaşlanmn, işgali percinlemek, Estonyayı ilhak etmek ve Estonya halkı. bölgesi ve sanayiani somürge kılmak amacıyla gercekleştirdiği butün eylemler de yasadışıdır. Sonuç olarak da Estonya'mn Sovyetler Birligi'ne kaülması yasal zeminden yoksundur." yapıyı, ücret fiyat politikasmı, para ve banka sistemini düzenleyen ve 12 paragraftan oluşan 73. madde. "Birükçiler", "Baltüdılar istedikleri yasayı geçirsinler" diyorlar, "DU Vasası çıkarsınlar, roble yerine kronu para birimi olarak kabul etsinler \b. Hiçbir anUmı yok. Çunkü bu maddeyle bağımsızlık hakkıiHİan vazgecmiş dunımdalar." Gorbaçov, anayasanın gözden geçirileceğini vaat etmiş durumda; ancak bunun geniş bir sürece yayılacağını tahmin etmek de güç değil. Anayasa nasıl değiştirilecek? Üye cumhuriyetlerin hakları daha mı çok kısıtlanacak, yoksa "merkezi gnç"ün üyelerin nzasıyla ayaku durmayı surdüreceği bir "gevşek konfederasyon" mu çözüm olacak? Konfederasyon, Estonyahlann giderek artan ölçude oııe çıkardığı bir kavram. Konfederasyon modelinin, üyelerine merkez güce karşı egemenlik tav'ızi gerektirmediği öne sürülüyor ve buna örnek olarak Kanada ve tsviçre gösteriliyor. özellikle EHC'nin 'ılımlı' kesimi tarafından bir çözüm olasüığı olarak tarüşmaya açı 'SSCB'nin parçası değil, komşusuyuz' Masum görünen adına rağmen Moskova 'nın 'aşırı uç' diye suçladığı örgütün tabandan güçlü birdesteği var. Örgütün lideri Velliste, ' 'Hiçbir fiziksel şiddet kullanma niyetinde değiliz. Tek silahımız pasif direniş, umudumuz ise sağduyunun, Sovyetler 'de galip gelmesi'' diyor. karşılaştınldı. Ulusun kimliği ve geleceği gibi konular tartışılırken, siyaseti dışlamamız mümkün değildi. Mavi siyah beyaz Estonya bayrağını ortaya Nisan 1988'de ilk çıkaran da bizim örgüt oldu. Çok cesur bir eylemdi bu. Bayrağı bir gurur simgesi olduğu için açtık. Tarih ile siyaset böylece bir araya gelmış oldu. Sovyetler'le 191820 arası süren savaşta ölen Estonyalı askerlerin anısına dikilen arutları yeniden canlandırdık. Bu savaş bizler için çok önemli, çünkü sonunda imzalanan SovyetEstonya barış anlaşmasını hâlâ iki ulke arasında geçerli görtiyoruz. SovyetAnayasası'nın ünlü 76. maddesi, herSovyet cumhuriyetine egemenlik hakkı, yani kendi topraklan üzerinde karar verme hakkı tanıyor. Buna karşılık devlet organlarının kuruluş biçimini düzenleyen 73. madde bağımsızlık konusunda çeşitli kayülargetihyor. Estonya Yuksek Sovyeti, cumhuriyetin siyasi hukuksal statüsünü ne kadar net ve keskin bir dille beürlerse belirlesin, SSCB'nin bütünlüğünü tehdit amacı taşıyan bu tür istemler, 7 Ekim 1977 tarihli Sovyet Anayasası'nda tıkanıp kalmakta. tlki Stalin yönetimi tarafından 1936'da hazırlanan ve 12 yıl önce oybirliği ile yenilenerek "dünyanın en özgüriükçü anayasası" diye tanıtılan bu metin, hukuk uzmanlarına gore federatif yapı konusunda çelişkili paragraflar içeriyor ve farklı görüş sahipleri tarafından birbirine zıt biçimde yorumlanıyor. lan konu, Moskova'dakı siyaset bilimcileri de devreye sokmuş durumda. Söz gelimi; Sovyet Bilimler Akademisi üyesi ve ulusal sorunlar uzmanı Yuli Bromley, Kanada ve tsviçre ömeklerine karşı çıkıyor. Bromley, konfederasyon olarak adlandınlsa bile Isviçre1 de kantonların aynlma hakkına sahip olmadığjnı, dolayısryla bunların bağımsız ve egemen devlet ler sayılmaması gerektiğini belirtiyor. Moskova'nın bazı başka zorluklar içinde olduğu da anlaşılıyor. Psikolojik nedenler de ağır basıyor. Kremlin bu büyük tarihi yükü ustünden atmayı kendisine yediremiyor. Bazı temel gerçeklere alışmaları zaman alabilir. Adım adım gitmek zorundayız. Süreci zorlamaya da niyetimiz yok. Şimdi Yakovlev ve Farin bu paktı "Leninist ilkelere aykın" bulduklarını açıkladılar. Daha ileri gıtmiyorlar. Oysa buradaki, Batı'daki, hatta Moskova'daki tarihçiler biliyorlar ki üç Baltık ülkesinin ilhakı doğrudan doğruya gizli ek protokolden kaynaklanmaktadır. Bir de basit ger Molotov Ribbentrop Paktı'nın geçer çeklere bakmak lazım. örneğin 1940 yazınsiz ilan edilmesini önemli bir adım olarak gö da burada olanlara, ordunun gelişine, gösrecek misiniz? termelik seçimlere vs. Buradaki rejimin ya Umudumuz bu adımın atılması. Ancak sal olduğunu öne sürmek olanaksızdır. Bromle, SSCB'nin bir "cnmhuriyetler biriigi" olarak varlığıru sürdürmesini savunAnayasının ünlü 76. maddesi, "Sosyalist makta. Şu andaki yapıyı bir merkezi sinir sisCumhuriyetler Birüği" kavramını tammlıyor. temine benzetiyor ve sistemde meydana geBu maddeye göre her Sovyet cumhuriyeti len hastalıklann organlann kesilmesi gibi bir egemenlik hakkı taşıyor; yani topraklan üze önleme yol açmadığını one surüyor. "Cumhuriyetler biriigi", ya da daha doğrinde karar verme hakkına sahip. 72. maddede ise "Her cumhuriyel. SSCB'den özgür ru bir deyişle, "sosyalist federasyon" modeli yanlılan, uye cumhuriyetlerin SSCB'ye kace aynlma hakkına sahiptir" deniyor. tşte üç Baltık ülkesinin başı çektiği "ay tılmakla haklannın bir bölümünden feragat nhkcılar", sürekli olamk bu iki maddeyi re ettiklerini belirtmekteler. Molotov Ribbentrop Paktı'nın ek proferans olarak kullanıyor, topraklan üzerinde egemenlik hakkı iddia etmenin şaşılacak tokolü MRP 48 MRP 50 üzerinde takılı duran soru işaretinin önemi de işte burada orbir yani olmadığını savlıyorlar. Ancak "birlikçilerin" de anayasada ken taya çıkıyor. di referanslan var. Söz gelimi devlet organlanmn kuruluş biçimini, federatif ekonomik BITTİ Dün Bugün Yarın Birinci Esbank Fon Katılma Belgeleri 16.11.1987 tarihinde beheri 10.319 TL'ndan ihraç edildi. Bu katılma belgelerine ihraç günü yatırılan 100.000 TL üçüncü ayın sonunda net 118.480 TL, altıncı ayın sonunda net 134.848 TL, birinci yılın sonunda net 182.062 TL, on sekiz ay sonunda net 239.326 TL oldu. Birinci Esbank Fon ikinci yılını doldurmak üzere. Bu belgelere ihraç gününde yatırılan para neredeyse üç katına ulaşmış durumda. Birinci Esbank Fon kazandırmaya devam ederken İkinci Esbank Fonu'nun hazırlıkları tamamlandı. İkinci Esbank Pon Katılma Belgeleri 5,10, 50,100 ve 500'lük kupürler halinde satışa sunuluyor. Fonun portföy değeri 10 Milyar lira. Gene Devlet İç Borçlanma Tahvilleri, Hazine Bonoları, güçlü Özel Sektör Tahvilieri ve Finansman Bonolarından oluşuyor. Gene her tür vergiden muaf, gene hamiline yazılı, gene her an paraya çevrilebilir ve gene kazandıracak. İKİNCİ ESBANK FON KATILMA BELGELERİ M E N K U T K I Y M E T L E R MERKEZİMİZDE VE ŞUBELERİMİZDE ESBANK MENKUL KIYMETLER MERKEZI r Meşrutıyet Caddesı 141, Tepebaşı, 80050 Istanbul Tlf: 151 72 70 (19 Hat) Dırekt: 149 10 84, 149 10 33 Fax. 151 72 70/369