Katalog

16 EYLÜL 1988 KÜLTÜRYAŞAM CUMHURIYET/5 ISMAÎL GÜLGEÇ SEVEMA ATİLLÂ DORSAY HAYVANLAR Sevgili Kuzgun... Sayın Eldem... Bizi bağışlayın Tbplumumıız sanatçısına layık mı? Sanatçı da olür... Her ınsan gıbi, o da "farti"dir, ölümludür... Her insan gibi ölümden korkar, ister "bilmeyfn siikunln gece", ister "âsude bahar ülkesi" olsun, o "alıştıgımız bir şe>di yaşamak" dediği yaşamdan sonra gelen bu bilinmeyen yolculuk, bu "meçhule giden gemi", onu da kuşkusuz ürkütür... Ama sanatçının ölumüııde duyumsadığı bir teselli vardır, olmalıdır... O dünyaya, insanlara bir şeyler bırakmış, yüreğinden gelen bir şeyler armağan etmiştir... Kendisi ölümlüdur, evet, ama sanatı ve bıraktığı sanat eserleri olümsuzdur... Bilinenden bilinmeyene gecmek üzere olan her sanatçınm bilincinin derinlerinde bu teselli pırıltısı olmalıdır ve eğer olümden sonra başka bir hayat \arsa, ordan, o hayaıtan bizlere bakan sanatçı ruhları da, hâlâ onların yapıtlarını okuduğumuzu, seyrettiğimizi, izlediğimizi, onlara hayranlık dolu gözlerle baktığımızı görüp, sanat yoluyla gelen bu ölümsüzlükten alabildiğine mutlu olmahdırlar. Diğer insanlardan daha duyarlı, en küçuk dikenlerden kanıyan yürekleri, açık bir yara gibi işleyen duyarhkları, onların yaşamını bu dünyada hiç de kolaylaştıımamıştır.. Ama arkalarında yaşayan, hep yaşayacak bir şeyler bırakmış olmanın tesellisi, sanatçının kendine ozgü acılarını unutturacak denli güçlü sayılmalıdır... TAŞLIK KAMVESİ Sedat Hakkı Eldem'in en güzel yapıtlarından biri, yıkılan Taşlık Kahvesi'ydi. sı, Batıda olay olur.. Bizde ise, Evet, öyledir... öylcdir de, aca sözgelimi Liilfi Akad'ın ba hiç bir ülkeye benzemeyen, bir 1970'lerdeki kimi fılmleri bugün kendine özgü gaıip toplum olan yoktur!.. Onlann sanatçısı, bir kez Türkiyemizde de öyle midir? Hiç sanmıyorum.. Türk sanatçısının bu açıdan da hiç şansı yoktur. Yalnız yaşamında ona dünyayı zindan etmek; soruşturmalarla, yargılamalarla, MİT raporlanyla, şüpheler ve suçlamalarla hayatını zorlaştırmakla kalmaz bizim kendine özgü toplumumuz. Onun tek tesellisi olan yapıtının ölumsüzlü^unü de bir fıskede ölümlu kılar!.. Yalnız Yılmaz Güney'in "siyasal" bulduğu filmlerini veya yuzlerce insarun uzun yülanna mal olan bir "Yorgnn Savaşçı" dizisini yaktırmakla kalmaz... Bu taraklarda hiç bezi olmayan sanatçıların filmle S.Hakkı Eldem Kuzgun Acar rini, titrek göruntülerini de ilgisizliğiyle yok eder. John Ford'un ka görüntusü fılme yansıdı mı, onun yıp bir filminin, hem dearşivlerde artık sonsuza dek kala1910'lardan kalma sessiz bir filmi cağının güvencesini taşır.. Bizde nin bir sinema arşivinde bulunmaise, sözgelimi Cahide'nin, Behzat KİM KtME DUM DUMA BEHIÇ AK Butak'ın, Hâzım'ın, Bedia'nın, bede bir hoş sada" bile değil, yalMuammer'in, daha sayısız büyük nızca bir efsanedir... P İ K N İ K PtYALE MADRA oyuncunun sinemasal görüntüleFilmdi, notaydı, plaktı... Hadi ri artık yoktur... Hacı Arif Bey bunlar kolay yıpranan şeyler, bunlan konımak için (henuz erişemeARAM1ZRA diğimiz) gerçek uygarlık düzeyine Y NEDEMİMl ANI geçmek gerekiyor diyelim... Ya o[ Sedat hoca 80 yaşında sapasağlam gözuken heykeller, V £lM BİR SO6ÜKLUK öldü, ama en güzel . yapılar, mimarlık eserlerinden biri olan, eski hatta binalar, ülkede onların da eserleri?.. Bu Türk konağı özelliklerini hiçbirgüvencesi yoktur... Dostluyeni ve kamuya açık bir ğunu özlemle andığım sevgili Kuz o. mekânda ustaca yineleyen gun Acar'ın ülkenin şurasında burasındaki sayılı yontuları, adeta Taşlık Kahvesi'nin bir haince bir tavırla yok edilmedi otele yer açmak için mi? Ne Antalya şehir parkındaki yıkılmasmı acaba nasıl kaldı ne de Ankara'da GlMA'nın karşılamıştı? Kuşkusuz ki cephesindeki o güzelim yontusu... 80 yaşı için bu ona hiç de Sonuncusunun haraç mezat "hurda fiyatına" satıldsğı, geçenlerde iyi bir hediye olmamıştı. gazetelerde yazıldı. Kimsenin kılı HIZU G AZETECİ NECDET ŞBV kıpırdamadı. Önemli bir çağdaş ın, Şevki Bey'in yuzlerce bestesin yontucumuzun eserlerine bunu re&İIİIİÖHE VARittCA den bugüne kaçı intikal etmiştir? va görenler, üstelik özel eller de&İÜNCİNPEN K0PMUŞ Eski taş piaklarda kalan ses ve saz ğil, devletin kendisiydi.. ustalannın müzikleri, artık "VubYa yakın günlerde yitirdiğimiz, akademiden hocam, cumhuriyet dönemi mimarhğının büyük adı Sedat Hakkı Eldem?.. Hep saygıyla anacağım onu (beni bir projeden çaktırmış olmasma karşın!) Bütün Türk mimarlarının ondan "Cennetlik Çoeuk" öğrendikleri, aldıkları bir şeyler (Heavenly Kid) / vardiT. Mutlaka vardır. Ama hangi Yönetmen: Cary Medoway ülke, çağının en büyük mimannın / Oyuncular: Lewis Smith, yapıtlarını yok etmek. hakkını UZAKLAŞMıYo kendinde görebilir? Sedat hoca 80 Jason Gedrick, Jane yaşında öldü. Ama en güzel eserKaczmarek, Richard lerinden biri olan, eski Türk ko ÇİZGÎLtK X.İM/L MASARACI Mulligan / Bir Orion nağı özelliklerini yeni ve kamuya Pictures filmi (Emek). açık bir mekânda ustaca yineleyen Taşlık kahvesinin bir otele yer aç1%0'ların başında, tıpkı James mak için yıkılmasını acaba nasıl Dean'in "Asi Gençlik" filminde karşılamıştı? Kuşkusuz ki, 80 yaolduğu gibi, arabalarını uçuruma şı için bu ona hiç de iyi bir hediye doğru yarıştırarak bir tür "cesaolmamıştı. Ama beJki de bir teselret kuman"na girişen iki gençten biri ölür. Ancak cennete gitmesi CENNfTLİK ÇOCUK Özellikle genç seyırcılere ılgınç gelebilecek olan "Cen lisi vardı: 400 yılın ötesinden Miiçin eksiklikleri vardır, bekleme netlik Çocuk"un oyuncuları arasında Richard Mulligan, Jason Gedrick ve Le mar Sinan'ın eserlerine yaptığımızı göz önüne alınca, Süleymaniye bölumünde vakit geçirmeye koyu wis Smith de var. lur. Bu arada, "cennet işlemleri" vs.) ve de geçen mevsim oynayan dukça amatör... Buna karşın, hak külliyesinin veya Rüstem Paşa'mn nin tamamlanması için kendisine ve seyircimizin ne yazık ki "es sızlık etmeyelim, filmin belli bir çevresinin halini düşününce, Sedat yeryüzünde bir görev verilir. Yu geçtigi" sevimli "Geleceğe çekiciliği de yok değil. Görünü hocam da sanırım ki teselli bumuşak huylu, alabildiğine çekin Döniiş" adlı bilimkurgusal gul şündeki fantezigüldürü havası ar luyordu. gen bir gence cesaret ve kendine dürüyü anımsatıyor. Ama bu Evet, zaman zaman sanatçıladında, aslında melodramın yıllangüven vermesi gerekmektedir. Bu filmlerin hiçbirinin özgünlüğünü mış motiflerini kullanıyor film: rınuzı şu veya bu nedenle kınıyor, nenç ise dünyada bıraktığı sevgi taşınuyor.... Yönetmen Cary MeTürkiye'de olup bitenlerden aydınfisinin oğlu değil midir? Vs.. 16 Eyua doway, fılmine tam bir üslup sağ Nostalji, yaşamölüm ikilemi, "es ları suçlamanın en kolay çözüm TARİHTE BUGÜN MÜMTAZ ARIKAN Amerikan sinemasının son yıl layamamış.. Örneğin ilk bölümün ki aşk", babaoğul ilişkisi, özve gibi gözüktüğü dönemlerde onları Bugün yayınlanması gereken "Tarihte Bugün" teknik bir nedenden dolayı dün yayınlanmıştır. Düzeltir, özür dileriz. larda merak sardığı fantezi konu (ölümle biten araba yarışı), daha ri, vs... Ve bunları genelde hafif da eleştiriveriyoruz. Ama ben lardan biri daha... Biraz 1930 dramatik biçimde verilmesi gere bir guldürü temeline de oturtma Türk sanatçısının Türk toplumuÇAĞDAŞ HANN/BAL F/LLEftlf. 40'ların ütılü "cennetli" güldürü kirdi. Çünkü bu bölüm, sonradan sını biliyor... Önemli ve özgün de na lâyık olmadığıru değil, tam terlerini ("Cennet Beklesin", "Bay filmin belli bir dram yoğunluğu ğil, ama özellikle genç yaştaki se sine, Türk toplumunun henüz sa 1916'M 8U6ÛN, •mHKLAR İLK KE2 &AVAŞTA Jordan Geliyor", "Omuzumdaki na ve duygusalhğa kaymasını ge yirci için belli biı sıcakbk ve çe natçısına lâyık olma düzeyine eri KULLANILPI.Z.DİİHyA SAVAŞI S/RASlNDA, f"N6İşemediğini düşünüyorum... ÜZ VE FRAHSI2LAR, gATI C£PH£SlNO£ AL Melek", "Joe Adında Bir Genç", tiriyor. Ayrıca oyuncular da ol kiciük içerebilir... MANLARA KARÇI ÇARPIŞlgKEN, İNGİLİZ YAPI. MI "AAAeK'rANKLARI SAVAŞA SM/YOROU'. ALMANLAR, SOMMf SAVAŞINDA,ONLARI KARŞILARtNDA 6ÖRÜNCE PASiiĞB KAPILDILAgl.ÇOK SSÇMEPEA/ MODEL GELİŞTİRİLECEK, "DiÇf" VE 'ERKJSK' TİPLBRİ D€ YAP/LACAACTt. rpi?î" 6 A1AKİNAU TÜFEK, G. Robinson, zalim ve manyak un gözdelerınden Barn Fitrge 'ERKEK* T7VJKİSB 4MAIÜNALI TİİFeK VE "Siyah Beyaz"programına, sırf renkli olmadıklan için SQmm'UK2TOP mŞIYACAKTI• &U İLKM0 alınan 1960'lardan kalma "Roma'yı Kurtaran Güvercin", "L kaptana, filmin genelde içerdiği rald'ın tek ayağını sonunda köçek OELLER 23 7ZW AĞtfZLIĞINOA OLUP, SA~ Alman dışavurumculuğu havası balığına kaptıran asçısı? Ve de İda Biçimindeki Oda", "Fransız Usulü" gibi filmlerin bu nı doğrulayan, yer yer sözgelimi Lupino'nun, perdenin en ince, za ATTE gk/n. UI2 YAFHBiLİyOR VE SPER. programa hiç uymadığını bir kez daha belirtmek ıstiyorum. Emil Jannings'i ("Mavi Melek"in rif, sanki kırılacak gibi duran ka SONEL ALtYOR£>U.. "DenizKurdu" için TRT'ye teşekkür ederken, yeni dönemde profesöru) anımsatan bir yaşarlık dınlarından bu tngiliz güzelinin desinemamn geçmişine, eskijilmlere, o güzelim siyahveriyordu... Perdenin gelmiş geç oyunu?.. Jack London'dan yapıl 50 YIL ÖNCE Cumhuriyet 16 EYLUL 193» miş en yetenekli oyuncularından mış, renkli, gösterişli diğer filmbeyazlara yer vermenin mutlaka gerekli olduğunu da bir kez biri olup genç yaşta ölen John leri, "Lord Jim" veya "Vahşetin Bu en yüksek İtalyan şiirini sonunda görunmesi, mucize çok dar fikirlerden ibaretti. daha anımsatahm. Garfıeld'ın serüvencisi, sonralan Çağnsı"m hasetlerinden çatlatakabilinden birşey olan müthiş İbni Rüşdün ve İbni Sinanın türkçeye tercüme etmek gibi Geçen hafta "SiyahBeyaz" lolar canlanıyordu... TRT, ozenli hep ikincil rollerde harcanan ye cak denli başarılı birfilmdi"Dezor bir işi uhdesine alan bir simadır. Onun etra/ında felsefelerine San Tomaso programında yer alan "Deniz bir seslendirmeyle, fon müziği bes tenekli tngiliz oyuncusu Alexand niz Kurdu.." sayesinde vâkıf olmuştur. Hamdi Varoğlu ve onun tâbii dehasının yuksekliğini izah Kurdu" fılmini bilmem izlediniz tecisi Oscar'h Erich Wolfgang Dante "kuçük eserler"inden kitabcı Hilmi yalmz italyanca Bunları niye yazıyor. neredeyse İtalyan edebiyatı 13 üncü asır edebilecek muasır bir mi? Gerçi TRT bu filmin izlenme Korngold'ın müziğinin de korun re Knox'un Jack London'dan özellikler taşıyan yazar tipi de çok yarım yüzyıllık bir filmi niye övü bidayetinde başlar. Bir biri olan Convivio 'da iki defa bilmiyen Türklere değil, fakat edebiyat yoktu. BüyüK lirik mesi için elinden geleni ardına masını sağlamıştı.. başarılıydı. Ya o ikincil roller?.. yorum? TRT'nin aslırıda "Si>nh mıinasebet noktası tesis bilhassa bugünkü italyancayı Petrarka (13041374), ve ilk İbni Sinadan bahsetmiştir. koymadı, araya giren "Avnıpa Hele oyuncular?.. Başdöndilrübilip de Dante'deki güzellîği büyük İtalyan nasiri Bokaçyo Dante'nin De Monarchio şampiyoaalanndan görüntüler" cü bir oyun gösterisi izledik küçük' Gene Lockbarl'ın sorunlu dokto Beyaz" veya Sinema Tarihi gibi edebilmek için unutmıyalım isimli lâtince eserinde izah anlamıyanlara büyük bir (13131375) onu müteakıb ve bitmek tükenmek bilmeyen rek ekranda... Büyük oyuncu Cdward ru, trlandalı oyuncu, John Ford başhklar taşıyan bir programda kı türkçenin edebî kıymeti ettiği siyasî fikri papanın hizmet yapmış bulunuyorlar. neslin çocuklandır. bu tür filmleri, sinema sanatının haiz en eski eseri olan lamlarla filmin gösterimi saat kudretile imparatorun cismanî Dore'nin ve diğer ressamların "İlâhî Komedi" bu büyük bir anlamda doruklara çıktığı "Kudatku biliğ" ve ll'lere doğru kaydı. Ama umarım kudretinin yekdiğerinden eserlerile zenginlenmiş olan şairin diğer "kuçük eserleri" 193040'lardan filmler oynatması "Chanson de Rolland" 11 ki sabredip izlemişsinizdir... Ben ortasında muazzam bir sütun aynlması esasına istinad eder. "İlâhî Komedi"nin sahife gerektiğini anımsatmâk için... inci asır sonlarına aiddir. hayatımda bu denli etkileyici bir İmparator İtalyada Ronten sonlarına ilâve edilen notlar SiyahBeyaz programına, sırf Nasıl Fransız dilinde gibi yükselir. Zaten bu "deniz filmi" gormedim... Ne de renkli olmadıklan'için alınan Trubadur 'lardan, bu denli başarılı bir Jack Londoo "küçük eserler" umumiyetle, an'anesini lakiben adaleıin, karie, eseri aşağı yukarı 1960'lardan kalma "Roma'yı Kur Truver'lerden ve Chanson de sadece "İlâhî Komedi"yi izah hürriyetin ve sulhun yegâne aslına yakın bir şekilde izaha uyarlaması... London'un en çok taran Güvercin", " L Biçimindeki Rolland'dan evvel dinî bir garantisi olan her iki kudreti yardım ediyor. Bize kalırsa filme alınan yapıtlarından biriyiçin mutalea olunmaktadır. Oda", "Fransız Usülii" gibi film şekilde Serments de di bu (10'a yakın uyarlama). Senefsinde cemeden bir devlet bu notlar daha pek çok fazla Dante'nin, boyle bir lerin bu programa hiç uymadığı Strasbourg 'dan, CaniHene de mezardan ötekine seyahat naryoyu, sonradan yönetmenliğe tesis edecektir. olmahydı. Ayni eserin nı bir kez daha belirtmek için... Sle Eutalie'den ve türkçe için fikrini şark dinlerinden ve sıvanan ve Paul Neivman'lı ünlü Fakat Dante'nin felsefesi bu italyanca labılannda "Deniz Kurdu" filmi, biz sinema de Orhon kitabelerinden "BilardocuThe Hustler" fılmini umumiyetle her sahifenin edebiyatlarından altmş olınası zamanın kariini alâkadar severler için gerçek bir şölendi. bahsolunursa İtalyada da 10 ihtiınali haklı olarak yine TV'de izlediğimiz Robert etmez. Onda ebedî olan yarısından fazlası bu notlara TRT'ye teşekkür ederken, yeni döRossen yazmış, "Kirli Yiizlii söylenmiştir. Filhakika "İlâhî san 'atıdtr. Maceralı ve hüzün tahsis olunmaktadır. nemde de sinemanın geçmişine, uncu asır vesikalan arasında Komedi"nin geniş tnanası ile dolu bir hayat bu büyük Melekler" ve "Kazablanka"nın Hamdi Varoğlunun, en ttalyan lisaninın izlerine eski filmlere, o güzelim siyahyönetmeni Macar kökenli Michael zekâya öyle sonsuz tecrübeler büyük ttalyan şairini Türk Muhammedin nıiracı tesaduf olunmuştur. Ancak beyazlara yer vermenin mutlaka, Curtiz yönetmiş, dâhi görüntil yömünevverlerine, kendi arasında, inkâr olunınaz, bir kazandırmıştı ki, bunlar ama mutlaka gerekli olduğunu da "İlâhî Konıedi" müellifi netmeni Sol Polito göruntülemişti. dehanın kanadile şiirin en dillerinde lamtmak benzeyiş vardır. Ancak Dante Alighieri'den lam bir bir kez daha önemle anımsataPolito'nun görüntüleri, denizin şaulvî ifadelerine yükselnüstir. hususundaki bu himmetini, muhakkak ki Dante arabca nesil evvel gelen San hm... Sinema sanatının zengin bifağını, sisini, alacakaranlığını, bir Bugün "İlâhî Komedi "yi "İlâhî Komedi "yi şerheden bilıniyordu ve şark Francesco'ya ve tkinci rikimine yeterince yer vermeyen geminin loş kamaralarının veya yalnız tarihî ve felsefî değil ikinci bir eserle dinlerinden ve hiçbir TV yönetiminin ciddi bir si t'ederigo 'ya kadar esaslı binbir tehlike içeren "gaip ufukayni zamanda lisaniyata tamamlamasını temenni edebiyatlarından edinmiş lar"ın gizemini zengin ışıkgölge BAŞDÖNDÜRÖCÜ OVUNCULUK BuyuK oyuncu Edward G Robinson per nema sanatı politikası olduğu söy olarak edebiyattan müteallik bir izahsız da ederiz. olduğu maluınat zamanının denin gelmiş geçmış en yetenekli oyuncularından genç yaşta ölen John Gar lenemez. TRTdeıı bu ilgiyi bek bahsolunamazoyunlarına dönüştüruyor, karşıokumak kabil değildir. uleması iarafından verılen Danıe, İtalyan ortaçağının mızda eörkemli dısavurumcu tab gıeld ve beyazperdenın en zarıl kadınlarından bırı olan Ida Lupıno, filmde livoruz... Prof. Ezio Bartmlini başdörtdürücu bir oyun gösterisi sunuyorlar Ceımetiıı kapısı önünde k) II H l' O güzelim siyahbeyazlardan biri "Deniz Kurdu" biz sinemaseverler için gerçek bir şölendi "Divina Commedia"