Katalog

27 NİSAN 1988 CUMHURİYET/13 Prag Baharı buzluktan çıkacak mı? Prag'da ünlü Charles köprüsünun üzerindeki heykellerın binnin dibınde, kulagıma çalınan garip şiveli Türkçe, bu kentte rastladığım en ilginç turist grubundan geliyor. Sovyetler Birliği'nden turla geldikJen anlaşılan Turkmenlerden oluşan bu grup, adını imparator 4. Şarl'dan alan görkemli köprunun uzerinde "Türk dehşetT'nin anısına dikilen bir heykelı ilgiyle inceliyor. Orta Avrupa küJturleri uzerinde uzmaniaşan ünlü Italyan yazarı Claudio Magris, Turklerin bu ulkelerde bıraktığı dehşeti Almancada "Türkennof'la ifade edılen tek bir sözcukle ozethyor. Acı, dem, keder, üzüntü, dert anlaraına gelen "Turkennol" aynı zamanda "Türk tehlikesi" nuansını da içeriyor "Bu sözcök" diyor Magris, "aynca 'not' ekinin getirdigi kaderci bir kabullenişi de vurguluyor." 68'de Sovyet işgaliyle başa geçen Çek yöneticileri, Sovyetler'deki yeni reform rüzgânndan tedirginlik duyuyorlar Prag baharı 20 yıl erken mi açtı, Gorbaçov bu bahardan ne kadar etkilendi? Çekler Prag'ı ziyaret eden Gorbaçov'a "Burada kal Mihail" diye bağırırken, buna dolaylı bir yanıt da veriyorlardı. Prag'88 NİLGÜN CERRAHOGLU Doğu Bloku 'Prag Baharı'nın önemini 20 yıl sonra perestroyka ile yeniden keşfediyor. Çekoslovakya'da açan bu bahar, Batı'nın savaş sonrası siyaset tarihinde derin izler bıraktı. lar. Degişime hazır bir ortam var, Çekler, fırsaü yakaladıkları anda ne yapacaklannı bili>orlar" diyor. Zaten "Prag BaharT'nın, "perestroyka"dan 20 yıl önce Çekoslovakya'da yeşermesi de bunu gösteriyor. II. Dünya Savaşı'ndan önce Avrupa'nın 4. sanayi gucü durumunda olan ve buyuk bir kultur bırikimine sahip bulunan Çeklerin sosyalist sistem içinde ilk kez köklu değişıklılder arayışıyla tarihe geçmeleri, bır rastlantı değil. Başta Dubçek'in Dışişleri Bakanı Jiri Hajek olmak üzere, göruştuğum hemen herkes "perestroyka"nın "Prag Bahan"ndan esinlendiğini açık açık söylüyor. Bu baglamda Dubçek zamanında Çek Komünist Partisi Merkez Komitesi üyesi olan ve Prag Bahan'nın şimdi sürgünde yaşayan ideologlarından biri olarak tanınan Zdenek Mlynar'ın Gorbaçov'la eski yıllara dayanan dostluğuna dikkat çekenler de var. Öliimün çaldığı saat Charles köprusu üzerindeki "Türk" heykeli, Magris'in saptamasını yaptığı "Türkennol"un en somut örneklerinden biri. Bu "Turkennot" travmasının bir diğer örneğıne de, eski şehır meydanı olarak bılınen "slaromestske"dekı, göz kamaştıncı saat kulesinde rastlamak rmimkun. Meydana hâkirn olan kulenin tepesıne yerleştirilen astronomik saati, her saat başı beyaz bir iskeletle şekil kazanan ölüm çalıyor. Hâlâ her saat başında meydana Çekleri ve meraklı turistlen toplayan bu saatin çalmasıyla açılan bir kapıdan tsa ve on iki havarisi çıkıp, kısa bir resmi geçıt yapıyorlar. Rönesans döneminde yapümış olan bu gerçekçi kuçük heykelcikler son çan sesi duyulduktan sonra gözden kayboluyorlar. tsa ve havarilerinin üzerıne kapanan kapının dışında kalan ve saatin ipıni hiç elınden bırakmayan ölumün hemen yanıbaşında ise bir heykelcik daha var: Bu kez yalnız dunyaya değıl, ölurne de meydan okuyan kavuklu bir Türk bu. Ölum saati her vuruşunda, Türk "ben ölmeyeceğim, )ok olmayacağım" anlamında "hayır" dercesine başını iki yana sallıyor. Prag'ın anıtlarında korkunun somut simgeleri olarak ölumsuzleşen Turkler etrafında bugüne dek kalan pek çok kara efsane de uretilmış. "Omeğin" diyor Prag'ı gezdi Prag Bahan erken açtı Harvard Üruversıtesı Doğu Bloku uzmanlanndan, Moskova'da uzun yıllar yaşamış olan "Roberto Toscano, "Prag Bahan'nın en büyük sonınu çok erken açması oldu" diyor ve eklıyor: "Sovyetler'de birtakım 'cycle'ler (dönem) vardır. Prag Bahan, Kruşcev doneminden geriye dönuş çabasında olan Brejnev döneminde, yani yanlış zamanda yeşerdi. Prag Bahan'nın ikinci buyuk sonınu da, toplumun partinin denetiminden çıkması oldu. Sovyetler Birliği için işin en tehh'keli yani buydu. Yoksa Sovyetler'in temdde reformlara buyuk bir itirazı yoktu. Çunkü Sovyetler Birliği'nin kendisi işin başında, Çek Komünist Partisi içinde muhafazakflr kanada karşüık, reformcu kanadı destekledi. Fakat işin kontrolden çıktıgını gorunce panige kapıldılar. "Perestroyka"nın en buyuk sının da bu. Komünist partisi dizginleri elinde tuttugu surece reformlar uygulanabilir. Bu demokrasi geleneğinden yoksun Sovyetler BiriigTnden daha kolay. Fakat Batı'nın duşunce biçimine, çogulculuğa daha yatkın bir toplum olan Çekoslovakya'da gene toplumun istekleri partinin denetiminden çıkabilir. Nitekim bundan 20 yıl önce olan da buydu." Çekoslovakya'da siyasi cüret ve siyasi körlükle birlikte, Gottwald'ın, Novotny'nin temsil ettiği yerleşmiş dogmaları yıkmak çabasının getirdıği coşku içinde birdenbi Yaşamını kalorifercilikle kazanan Vavra, "Prag"a hâlâ Aslan Asker Şvayk'ın ruhu hâkim" diyor. "Takdir edilen ve teşvik edilen tek değer konformizm (yani sorgusuz uyum.) Çoğunluk şu ya da bu şekilde koparabildiği refah dilimi karşısında susmayı yeğliyor." ren turist rehberi, "bu yuzyıhn başına dek köpnıdeki Turkun, geceleri kotu kadınlan oldurduğu anlaübrdı. Eski halk şarkılanoda, çocuklara anlaülan masallarda hâlâ korkunç Turk soylencesinin izlerini bulmak raumkun." Fakat Turkler, Çekoslovakya'ya yalnız dehşet bırakmamışlar. Bırakmış oldukları çok keyifli bir anı da var. Bu atunın adı: "Ka>a Tureçka", yani "Tnrk kahvesi". Çeklerin çok sevdiği ve yaygın bıra kulturu denli önenüi olan bu kahve kültumnde, yalnız kahvenin kendi değil, adı bile Türklerden miras. Nitekim kahvehanelere "kavarna" denıyor. Akşamüstleri, biri piyanoda, biri ke" manda olmak üzere iki kadııun Çigan rauziği çaldığı art' nouveau stilindekı "Euıopa" otehnin "kavarna"sında tam aJtı tip kahve servısi yapılıyor. Bunlann en başında gelen Turk kahvesinden başka kı Çekler normal olarak kahveyi böyle içiyor Rus, Irlanda, Viyana tipi kahveleri yudumlamak mümkün. "Hotel Europa" da akşamüstleri kahve içmeye gelen müştenlerin çoğu da, neredeyse otelin kendisi ile yaşıt. Açık renk tenli, şapkalı, bazı bazı inci kolyeli yaşh kadınlar, burada kendilerine çok uzak olmayan bir geçmişin atmosferini anımsatan sık giyimli ltalyan turistlerı merakla inceliyorlar. Daha geniş bir müşterı kitlesi toplayan birahanelerde ise yaşam akşam 9'dan sonra başlıyor. Bunlann arasında en tamnmış olanı ünlü yazar Bohumil Hrabal'ın hemen her akşam "entel" dostlanyla buluştuğu " U Tigre". Uzun " L " şeklindeki bir salonda yan yana uzanan eski masaların gürultulu atmosferîne Hrabal gibi yazarların renk katması, Prag'da eski bir gelenek. Her gece burada ya da "Brecianka"da, " H a k " da buluşan Prag aydınlan bira ardına bira boyunca liderlerin konuşmalarını, Komunist Partınin yayın organı "Rude Pravo"nun köşe yazılarını, resmi toplantılan, Sovyet televizyonunu, perestroyka ve glasnostu konuşuyorlar. Yaşamın akışı içındeki insanların iktidardan tamamen kopuk olan gerçeğini tartışıyorlar. Kentin bu kuçuk burjuva dunyasının alkol ve ter kokan birahaneleri bıle bu kopukluğun dayanılmaz boşluğunu dolduramıyor. Charta77 sö'zcüsü Pavel: Burası Avrupa'nın gobeğinde olan bir ülke. Oldukça iyi durumda olan insanlar bile, yaşamın yalnız bir araba ve hafta sonu evi olmadıgını biliyor. Resmi çevrelere dahil insanlar bile yeraltı kültürüne giriyor. re patlayan "Prag BaharT'nın önemini, Doğu bloku 20 yıl sonra "perestroyka" ile yeni keşfediyor. Fakat 20 yıl önce Çekoslovakya'da erken açan bu bahar, Batı'nın savaş sonrası siyaset tarihinde derin izler bıraktı. Ekonomide belli oranda liberalizasyon, basın özgurluğu, aydınlara daha çok söz hakkı vermek gibi maddelerle, çogulculuğa doğru bir gelışmeyi teşvik eden "Prag Bahan"nın reform programlan, Batı'da Avrupa komünızmınin başlangıç kaynağını oluşturdu. "Prag Bahan" ndan sonra, '70'li yılların başında ltalyan Komünist Partisi liderlerinden Berlinguer tarafından gehştirilen ve eski komünist modelı lıberal yöne doğru ıten Berlinguer'in baş ilham kaynağı "Prag Bahan" oldu. PRAG MANZARALARI 1) Pragdakı birahanelerde su gıbı dünyanın en ünlü bıralanndan olan Çek Pilsen ı ıçılıyor Garsonlar hıç sormadan peş peşe bıra geünp masanıza bırakıyoriar 2) Aslan Asker Şvayk, Prag'dakı bir bırahanenın adı Gınştekı Asker Şvayk fıgürünün yüzü boş bırakılmış Çekler belki de içlerinden herhartgi bırinin her an Şvayk ruhunu taştdığı ınancıyla bu ha"yı gulaş ve palaçinka yiyen Çekler, turistler dolduruyor. Koyu renk tahta masaİarı, hafıf loş Bavyera atmosferini çağnştıran havası ile, Prag'ın eski şehir merkezindeki bu taverna, yuzyıhn başında Çek yazarlarırun ve sanatçılannın yeğlediği buluşma merkeriymış. Jaroslav Hasek, bizde de yıllar önce Genco Erkal'ın sahneye koyduğu militanzm ve Avusturya bürokrasisini konu alan "Aslan Asker Şvayk"ın pek çok epısoduna bu tavernada renk vermış. Duvarlar hâlâ Çek edebiyatınm mihenk taşlarından biri olarak kabul edilen "Şvayk"ın serüvenlerini betimleyen çızgılerle dolu. yuzCı "anonım" bırakmışlar 3) Eski Prag'da dınlener, Cek Kadınlan ve Doğu Alman turistter Arkada ünlü "Cotton Club" 4) Chartes Köprüsü uzerinde kavuklu Türk ve ıskelettı "ölum saat." Iskeiet saati vurdukça, Türk "ölmem" anlamında kafasını sallıyor Türklenn Avrupa'data egemenlıği hâlâ korku ve dehşet çağrışımlan ile anılıyor. ya çıkmak ıçın henüz zamanları olduğunu düşünuvor ve rüzgânn yönunün değişmesi halinde kendilerini şımdiden "perestroyka"cılıkla yakmak istemiyorlar. Bu tarafta emniyetteyiz Sovyetler Birliği'nın, Çekoslovakya'yı işgalinin ve bu ülkede yurürluğe konan "normalleşme" politikalarının ardından ttalyan komunıstleri gibi, tspanyol komunistleri de Sovyetler Birliği'nden mesafe aldilar. Sovyetler Birliği, Avrupa komünızmıni benimseyen bu parüler tarafından, Çekoslovakya'nın işgalinden sonra sosyalist sistemin garantisi değıl, sosyalist sıstetne yönelen bir tehdit olarak görulmeye başlandı. öyle ki, Berlinguer, bu dramın arkasından "Avrupa komünistleri olarak biz bu tarafta daha çok emniyetteyiz" dedı. Batı için bu kadar önemli bir dönemecı simgeleyen " P r a g B a h a n " , Husak ve Jakes'in uyguladığı "normalleşme" polıtikaları ile, Çekoslovakya'da 20 yıl boyunca buzluğa kaldırıldı. Şimdi de 1968'de Sovyet işgalinı onaylamış ve işgalin ardından bizzat reformculan partiden temizlemek görevini üstlenmiş olan, eski elektrikçi 65 yaşındaki Jakes'in hderhğinde Çekoslovakya, Doğu bloku içinde "perestroyka"nın en geride kalan ulkelerinden biri. Polonya ve Macaristan'ın aksine bu ulkede reformlar, yalnız sınırlı bırkaç ekonomik reform anlamına geliyor. Çok dar anlamda bır "perestroyka" uygulamak yanlısı olan Jakes yönetimi, bu ay başında uygulamaya konan bir yasa ile fırmalara, tıcaret enstituleri ve tanm kooperatiflerine mali konularda ve yönetimde özerlik veriyor. 1988 ekiminden itibaren de, özellikle turizmi geliştirmek amacıyla sınırlı alanlarda aile şirketleri kunılabilecek. Şımdılik Çekoslovakya'da "perestroyka" bundan ibaret. "Bu yıizden" diyor kara mizahı seven Praglılar, "Bu kez de Gorbaçov'un fazla ileri giden karşıl devrimini, Jakes'in tanklan ezecek." "Şvaykizm'M temelinden tehdit ediyor. "Gorbaçov bir aziz" diyor, 30 yaşındaki genç muzisyen Zdenek, "Komünizmin durgunluk ve çurumeye itilen yazgısım, bizi Avrupa'nın gobeğinde bir Amavutluk'a donuşturen zihniyeti değiştirebüecek olan tek aziz. Fakat karşısında çok buyuk engeller de var. Yirmi yıl önce başımızdan geçenler, bize çok buyuk bir tarih dersi verdi. Tum umutlanmızı, bir kez daha karizmatik bir lidere bağlamadan önce, biraz daha beklemek gerek." Ekonomik kriz Fakat işın bir başka yonü daha var. Prag'da bürokratlar dahil herkes, giderek Batı ile ulkenin arasındaki açığın büyüdüğünü, çürüyen bir ekonomiyle "statusquo"yu olduğu gibi devam ettirmenin olanaksızlığını kabul edıyor. Reformlann gerçekleştırilmemesı halinde, büyiık bir ekonomik kriz kaçınılmaz görunuyor. Bu krizin işaretleri şimdıden kendini göstermiş durumda. 1987 için gerçekleştirilen ekonomik outputlarla planda öngörulen hedefler arasındabir milyar dolarlık bir fark bulunuyor. Ekonomide b u ^ m e hızı da %3,5 olarak belirlenen hedefin altında %2,3 duzeyinde kalmış. Dış borçlar ise 3 mılyar dolar duzeyinde. Ote yandan 3300 dolar olarak hesaplanan kişi başına duşen milli gelır, gerçek dururnu yansıtmıyor. "Bu gdir düzeyi, tamamen suni olan resmi knra gore beliıienmiştir" diyor bir Batılı kaynak, "Resmi kurla, gerçek arz ve talebi yansıtan karaborsa kur arasındaki l'e 3 farkı göz onune alırsak, kişi başına duşen gerçek milli gelir 1100 dolar civannda kalı>or." Değişım için gereken ıtıcı guç, yalnız maddı sorunlardan da kaynaklanmıyor: tnsan haklannı savunan yan açık muhalefet "Charta 77"nm sözculennden tıyatro yazarı Vadav Havel, "Burası Avrupa'nın gobeğinde olan bir ıilke. Oldukça iyi durumda olan insanlar bile, >aşanun valmz bir araba \e bir hafta sonu evi olmadıgını biliyor. Bu ülkede gozle gorunmeyen pek çok şey oluyor bu arada. Yeraltında, paralel bir kulhir yaşanıjor ornegüı. Hatta resmi çevrelere dabil bazı insanlar bile bu külture giriyor "Mihail burada kal" Tanklar altında ezilen Dubçek'in baharımn travmasını hâlâ uzerinden atamamalanna rağmen, Çekler GorbaParlak bir edebı kahraman olmakla beraber, fırsatçı çov'a sempati ile bakıyor. Hatta Zdenek Vavra gibi dulık, ikıyüzluluk ve sıradanlığın zaferi olarak yorumlanan şunen gençlerin çoğu için Gorbaçov "degişim" vaat eden Şvayk için, Zdenek Vavra, "Prag'a hâlâ Şvayk'ın ruhu tek umut. Nitekim geçen yıl nisan ayında Prag'ı ziyaret hâkim" diyor ve ekliyor: "Çekoslovakya tam anlamıyla eden Sovyet lideri, 1961'de uzaya çıkan ilk Sovyet kozasker Şvayk'ın ulkesi. Takdir gören ve teşvik edilen tek monotu Yuri Gagarin'den sonra hiçbir Sovyet ziyaretçıdeğer 'konformizm' yani sorgusuz u>um. Çoğunluk şu sıne gösterilmeyen ilgiyı görmuş. Rusçada dostluk anlaya da bu şekilde koparabildiği refah dilimi karşılığında mına gelen "druzhba, druzhba" çığlıklanyla sokaklara susmayı veğliyor. Rejim de bunu bilhor. Siyasi açıdan dökülen binlerce kişi, "perestroyka" mesajını taşıyan hsorun yaratraamak şarlı\la, riişvet ya da yolsuzlukla ke derin arkasından hep "Mihail burada kal" diye bağırmış. sesini dolduraoUene sesini çıkartmıyor. Sistemin gizli (nmÇeklenn, Sovyetler Birlığı'ndekı gelışmelerı izlemekte Biralann en ünltisü ni) anlaşması bu." gösterdikleri dikkat de bunu gösteriyor. Yalnız "The MorAğızda krema gibı bir tat bırakan hafıf, çok hafif bir Zdenek Vavra, bu tip duşuncelerı yuksek sesle dıle ge ning Star", "L'Unita", "Pravda" gibı komünist partibiraydı bu. Garsonlar mekanik hareketlerle boş bira bar tirmekten çekinmediği için, yaşamını kalorifer kazanla lerin yayın organlarından oluşan bir dış basının ulaştığı daklanm alıyorlar ve yenne sormaya bile gerek görme nna kömür atarak kazamyor. "Ama" diyor, "Önemi yok Prag'da, bazı gunler bayilerde "Pravda" yı bulmak mumden yarım litrelik dolu biralan bırakıyorlardv. Hesap pu bunun. Bu iş benim için yalnız bir geçim kaynagı. Geri kun olmuyor. sulası nıyetine masanın uzerıne bıraktıkları kuçuk kâğıt kalan zamanlanmda bol bol okuvor ve beste yapıjonım. Bu politık atmosferde, Prag'daki hesaplı kariyerci buparçalarına da biralarm sayısını bırbıri arkasına kuçük lşimi de formumu korumak için >aptığım bir çeşit jim rokratlar "beklegör" politikasını yeğliyorlar. Önce Gorbir çizgi ormanıyla işaretliyorlardı. nastik olarak kabul ediyonun." baçov'un Moskova'da yerinde kalıp kalamayacağını görmek isteyen bürokratlar, ateşli bir reformcu olarak ortaOğlenleri "Aslan Asker Şvayk"ın taveraası " U KalicŞimdi Moskova'dan esen "perestroyka" ruzgârı bu Prag'da Şvayk ruhu BİTTİ Jakes:Reformda Sovyet örneğînden esinlendik TIME Dergısı 18 Nısan 1988 tarihli sayısmda Çekoslovakya Komünist Parlisı Genel Sekreten Mıloş Jakes ile yapılan bır soyleşıye yer verdı. Aşağıda bu soylesiyı sunuyoruz. Çekoslovakya'da yapılmakta olan bıiyuk çaplı reformlara neden gerek duyuldu? JAKES Şu anda tarihsel bir açılım donemı yaşıyoruz. Sosyalizmi ulke içinde ve dışında çekici hale getırmek için geliştirmek ve sağlamlaştırmak zorunda olduğumuz bir donemı Bu mucadelemızde yalnız değılız. Sovyetler Birliği'nin ve benzer sorunlarla karşı karşıya olan dığer sosyalist ulkelerin deneyımlerinden yararlanıyoruz. Aynı zamanda ABD ve dığer kapıtalist Batı Avrupa ulkelerınde de fikır edıniyoruz. Ekonomik ve siyasal reformlarda öncelik verdiğiniz konular nelerdir? JAKES Sosyal ve ekonomik gehşmemizi hızlandırmak için 2000 yılına kadar gerçekleştirmek istedığımiz bir din proje var. Belki ben 2000 yılına kadar yaşamayacağım ve elbette partınin genel sekreteri de olmayacağım. Bununla birlıkte reform programında zor da olsa kendi payıma duşeni yenne getirmek istiyorum. Sovyet orneğinden esinlendik, ama durumlanmız aynı değil. lstedığimiz, yeniden yapılanmak ve insanlanmızı daha aktif hale getirmek. Halkımız iyi egitılmış, kultürlu ve çalışkandır. Sosyal guvenlik altında yaşamaktan memnundur. Eğer onlara ekonomıyi yönetme ve yasaları yeniden biçimlendirme şansını verirsek bunu başarabileceklerdir. Ne öneriyorsunuz? JAKES Aşırı ekonomik merkezıyetçüıkten vazgeçmeliyiz. Ekonomimız yeterınce randımanlı değil. Son zamanlarda buyume oranı duştu, milli gelirin artışı da. Bilimsel ve teknık gelişmelerın gerisinde kal Çekoslovakya Komünist Partisi Genel Sekreteri T1ME dergisinde yapılan söyleşide Gorbaçov'a saygı duyduğunu söylüyor MİLOS JAKESTEN Aşırı ekonomik merkeziyetçilikten vazgeçmeliyiz. Ekonomimiz yeterince randımanlı değil. Son zamanlarda büyüme oranı düştü, milli gelirin artışı da... Bilimsel ve teknik gelişmelerın gerisinde kaldık. 77'ler Bildirisi'nin ardında da birkaç yüz kişi vardı. Onlar ülkenin gelişmesini durdurmak ve destabilize etmek istediler. Bazı kilise liderleri de karşı çıkma hareketinde yer aldilar. Bazı insanlar kiliseleri kullanmak istiyorlar. Gorbaçov'a büyük saygı duyuyorum. Amaçladıklarının başarısı bugünden garanti edilemez elbetie. dık. Ekonominın ve ağır sanayinın aşın miktarda enerji, petrol ve hammaddeye ihtiyacı var. Bu görünümü değiştirmelıyiz. Bir diğer sorun da ağır sanayinın yol açtığı ekolojik zarar. Bunun yanında Çekoslovakya1 nın uluslararası ış bölumundeki rolunu arttırmak zorundayız. Sosyalist ülkeler arasında butunleşmeyi destekliyoruz ve Batı Avrupa ülkeleriyle ortak yatırımlara gitmek, sanayi alanında işbirliğim arttırmak istıyoruz. Reformlar hangi alanlarda yoğunlasacak? JAKES Hangi sanayi dalının gelıştırılmesı gerekliyse, nerede ihtiyaç duyulursa orada reform yapacağız. Olabıldığince fazla insanı yonetıme katmak ıstiyoruz. Devlet işletmelerinin sorumluluklannı ve gucunu arttıracağız. Bu işletmeleri kendi kendıne yeterlı, kendı kendisını yonetebilen, saygın kurumlar haline getıreceğız. İşçıler yonetialerim adaylar arasından kendilerı seçecekler, ışletmelerin büyume stratejilerinin oluşturulması ve kâr dağılımı konularında alman kararlara katılacaklar. Bov JMESIstedığimız, yeruden yapılanmak ve msanlanmızı daha aktif hale getirmek" lece ışçiler, kendi işlerinin sahibi, yöneticisi olacaklar, sonuçlarla ilgilenecekler. Halk özveride bulunmaya hazır mı? JAKES Buyuk bir çoğunluk bu değişikliklerden yana. Birçokları bu reformları kendı yararına buluyor, aynı zamanda da sosyal adaletin gereği olarak goruyor. Elbette olumsuz karşılayanlar da var, özellikle de az çalışıp çok kazananlar arasında. Herkesin kendi işınin sonuçlarına uygun bıçimde yaşaması ilkesinden hareket ediyoruz. Gorbaçov, perestroyka ve glasnostun istikrarsızlık ve belirsizlik yarattığını gordu. Siyasal lehlikeier hakkında ne duşunuyorsunuz? JAKES Buyuk değişıklikler soz konusu olduğunda siyasal tehlıkeler her zaman vardır. Bu konuda partimizin 1968'lere uzanan geçmışten edindiği ozel bir deneyımi de var. O zaman da amaçlarımız iyıydi, ancak sonuçlar kotu oldu. Gelışmeleri kontrol altında tutmalı, artan so ruları yanıtlayabilmeli, sorunları zamanında çözumleyebilmeli ve verdiğimız sözleri tutmalıyız. Elbette uygulamaya çalıştığımız sosyalizme itiraz edenler olacaktır. Ama 1968 sonrasında partiden ihraç edilen yanm milyon insanı muhalefet olarak tanımlamak yanlıştır. Bunlann büyük bır bölumu partiyi destekliyor ve bazılan da gorevlerine dönduler. Yalnızca '68 olaylannda ozel bir sorumluluk taşıyanlara siyasi hayattan kesın olarak el çektirilmıştir. Onlar ne yapmak ıstedıklenyle değil, ne yaptıklan ile yargılandılar. 77'ler Bildirisi'nin ardında da birkaç yuz kişi vardı. Onlar ulkenin gelişmesini durdurmak ve destabilize etmek istediler. Baz: kilise liderleri de karşı çıkma hareketinde yer aldilar. Kılıseler Çekoslovakya'da yasal ve ozgurdur. Ama bazı insanlar kiliseleri siyasi çıkartarı doğrultusunda kullanmak istiyorlar. Buralarda, dini ayinlerle ilgisi olmayan toplantılar duzenliyorlar. Amaçlan, dini sorunlar gibi yapay sorunlar yaratarak ulkeyı destabilize etmek. Demokratikleşmenin programınızın temelini oluşturduğunu söylediniz. Parti içinde çoğulculuğun hangi duzeyde olduğunu ve siyasal ortamda diger gnıplara ne dereceye kadar soz hakkı tanıyabileceğinizi duşunuyorsunuz? JAKES Toplumumuz çoğulcu bir toplum olma özieminde. Ama sosyalizme karşı örgutlu guç oluşturulmasına izin vermeyız. Parti içinde farklı goruşlere yer vardır, ama sonuçta herkes tek bir çozumde birleşir, bu doğnıltuda çalışır. Uyeler sonuçlara karşı çıkmazlar, çıkarlarsa da partide kalamazlar. Parti içinde komplolara izın vermeyeceğiz. Farklı goruşler olabihr, ama sonuçta tumumuz aynı noktada bırleşiriz. Gorbaçov ile ilgili izlenimleriniz nelerdir? Sovyetler Birliği'nde uygulamakta olduğu reformlar başanlı olabilecek mi? 2000 yılında hâlâ genel sekreter olarak kalacak mı? JAKES Gorbaçov'a buyuk saygı duyuyorum. Sovyetler Bırliğı gibı buyuk bir ülkede gorevinin zorluğuna karşın buyuk ilerleme kaydetmıştir. Amaçladıklarının başarısı bugünden garantı edilemez elbette. Toplumdakı atalet korkunç duzeyde. Onemlı olan partiyi uyandırmış, harekete geçırmış olmasıdır. Gorbaço\, 2000 yılına kadar yaşayabılecek bir yaşta. Sanırım, amaçladıklan içinde onceukh olanlar, onun liderlığınde sonuçlandırılacaktır.