Katalog

5 TEMMUZ 1987 EKONOMÎ CUMHURİYET/U AYDAN AK4 EKONOMt DÜNYASI Seçime göre ekonomi Hazimn ayının yüdızı' serbestfaiz yutturmacası MERALTAMER ~ Haziran ayı boyunca ekonominin nabzını tutarak seçim tahmini yapmaya çalıştık, yani ekonomiyle ikjilı her karar altnışında, bu kararın ufuktaki bir ©rken seçim olasıhğıyla bağdaşıp bağdaşmadığını hesaplamaya koyulduk. Haziran ayı içinde bu yoldaki ilk karar, memur maaş katsayılarıyla ılgilıydı Katsayının 72 olacağıyla ılgili haberlere karşın Maliye Bakanı Ahmet Kurtcebe Alptemoçin'ın 70 olarak açıkladığı katsayı, memur kesiminde düş kırıklığı yaratırken, ekonominin nabzını tutarak seçim tahmini yapmak isteyenlere "şu sıralar bir erken seçim kararımn gündemde olmadığının" ipuçlarını verdi. Çünkü eğer erken seçim tam olarak gündemde olsaydı, memurlar "elma şekeri"nden yoksun bırakılmaz Asgari ücretli, yemeden içmeden dahi birçokşeyi alamıyor Yasaklar EkoDomi Servisi Hükümetin 24 haziranda yüzde 80 oranında artırmakla övündüğü ve net olarak 49 bin 94 liraya yükselrtiği asgari ücret, fiyatlann yanında yine "yaya" kaldı. Yaptığımız kuçuk bir araştırma, asgari ücretli çalışan bir kişinin, başka hiçbir harcama yapmaması durumunda bile, pek çok zorunlu ihtıyaç mallannı alamadığını ortaya koydu. Asgari ücretlinin maaşıyla alamayacağı, ancak vitrinlerde seyredebileceği mallar arasında ekmek kızartma makinesi, kıyma makinesi, fırınlar, çelik tencere takımı gibi çeşitli mutfak eşyaları ve dayanıklı tuketim malları bulunuyor. Asgari ücretli, bir aylık calışması sonucu eline geçecek olan 49 bin 94 İira ile normal bir takım elbise, bir deri mont, çocuguna bir bisiklet dahi alamıyor. Asgari ücretli bir de dikiş makinesi, buzdolabı, televizyon ve video gibi dayanıklı tüketim malı almaya kalktığında, altı ay, bir sene gibi süreyle aldığı tüm maaşlarını biriktirmesi gerekiyor. Hem de yemeden, içmeden, kira ödemeden. Asgari ücretli bir de ailesi ile dışarıda yemek yemek, ya da tatile çıkmak istediğinde durumu daha da kötülesiyor. 50 bin İira 4 kişilik bir ailenin Bodrum'a otobüsle gidiş ücretini dahi karşılayamıyor. Asgari ücretli 4 kişilik ailesi ile Bodnım'da Artemis Pansiyonu'nda bir gece kalsa, maaşı ile bunu ödeyemiyor. lablodakı rakamlar dışında kalan otomobil ve konut edinilmesi, gayrimenkul yatınmlanna gidümesi ise asgari ücretli için tamamen hayalden öteye gidemiyor. 49 bin İira ile ne bir Cumhuriyet altını, ne de bir bilezik alabiliyor. Asgari ücret, tstanbulda bir gecekondu kirasını dahi ödeyemezken, en düşuk taksit uygulayan bir konut kooperatifinin taksitlerini dahi ödemeye yetmiyor. Asgari ücretlinin konut kooperatifine girmek için ödemesi gereken peşin parayı biriktirmesi için en az 20 ay calışması gerekiyor. Asgari ücretli için bir arsa almak veya otomobil almak da hayal tabii ki. Arçtfk şafbM İki yıl aradan sonra yeniden belirlenen asgari ücret ile "neler alınamıyor" diye sorduğumuzda önümüze çok uzun bir liste çıkıyor. Asgari ücretli, ne kooperatif taksidi ödeyebiliyor, ne "40 yılda bir" Boğaz'da buzlu rakı içebiliyor, ne de sabahjarı ekmeğini kızartacak makineyi satın alabiliyor. Yalmzca bir soba almak için, iki maaşının tümünü birden harcaması gerekiyor. ASGARİ UCRETE NELER YASAK? (TL) nrttevazı tttn (4 Mşl) 'a oteUs (ğ^»wişlA Ufi) to*m ArtMris'tB (1 nca/4 Uşl) Aytla Hcl kez pNcırik (4 M«i) Arçcük radyo teyp Casio n a makİMSi DS 2 „ ArçoNk teyp çtft kasM ttefy. .. ArÇMK Ç M M Ş V MHQR6SI ŞBBZMMHM Özal Yattaki telsiz ise yaradu zam kervanına katıldılar. dendi, "Faizler kısmi olarak serbest bırakıldı" dendı. "1 yıl ve daha uzun vadeli mevduat için her banka kendi faizini ayrı olarak belirleyecek ve bankanın görünür bir yerinde iian edecek" dendı. 10 milyon liranın üzerindeki mevduat sertifikalan için faiz pazarlık usulüyle müşteri ile banka arasında beliıienebilecek" dendi. Bankacılar harıl harıl çalıştı, gazeteciler harıl harıl çalıştı, tasarruf sahibi harıl hanl hesap yaptı... Ve sonunda etlibutlu tüm bankalar yıllık mevduata veriien faizin 5 puan yükseltilmesinı kararlaştırarak işi bitirdıler, serbest faiz ise "bir başka bahara" kaldı. Önde gelen ikı bankanın genel müdürü. serbest faiz konusunun ağızlarda çiklet olduğu gunlerde, "Hükümetin böyle bir karar alacağına pek ihtimal vermiyoruz. Enflasyon düşüyor diyerek faizleri geri çeken Özal, enflasyonun yeniden tırmandığı bir ortamda tükürdüğünü yalamamak içın' serbest faiz merbest faiz diyerek faizleri birkaç puan yukarı çekmenin yollarını arayacaktır" demışlerdı. Sanırız, onlar haklı çıktılar ve bankalarda değişen bir şey olmadı. Yine cebinde bol parası olan müşteri, serbest faiz öncesinde olduğu gibi banka müdürüyle kapalı kapılar ardında pazarlığını yapıp, dilediği faizi alabilecek ve yine cebinde 300400 bin lirası olan küçük tasarruf sahibi ise "hava" alacak. Haziran ayının diğer önemli olaylarından biri de, devletin iç borçlanmayı daha da cazip hale getirmek için dövize endeksli tahviller gibi yenı enstriımanları pıyasaya sürmesiydi. Dövize endeksli tahviller öyle rağbet gördü, öyle ilgi gördü ki, daha pıyasaya çıkmadan rtibarlı muşterıler, hatta ıhaleye girip tahvılleri devletten satın alan bankalar tarafından paylaşılıverdi. Dolayısıyla parasını enflasyon karşısında korumak ısteyen tasarruf sahibi buradan da "hava" aldı. Bankalara olan borçları 7080 milyar lirayı bulan Okumuş Grubu'nun kurtulması yolunda haziran ayı içinde bir adım atıldı ve NASCO adlı İtalyanArap karışımı bir yabancı firma dışardan gelip Türkiye'de şirket kurarak Okumuş'u kurtarmaya talip çıktı. Buna karşılık geçmiş yıllarda Türkiye'nin önde gelen büyük kuruluşlarından olan Anadolu Endüstri Holding'in zor günler yaşadığına ılışkın ekonomi kulislerinde bir sureden beri dolaşan soylentiier sonuçta söylenti olmaktan çıkıp, hacizlere ve gazete haberlerıne dönüştü. Anadolu Endüstri Holding'in, 45 milyarı İş Bankası'na, gerı kalan 105 milyarı 26 bankaya olan borçlarını geri ödemekte zorlandığını gizlemek artık mümkün görünmüyordu. d£ Asgari ticret Ne kadar talep, o kadar zam Özellikle otomobil fiyatlanna yapılan yüzde 8 dolayındaki zam, ekonomi dünyasında yoğun tepkilere neden oldu. Otomobil fiyatlarına yapılan son zamla yerlı otolarda ılk 6 aylık tTT tKt TUMAT0 ıat>ı teyp S M ü çift kmUi mSzik setl Rewerta sfipirge Dtmir IMkta soba CMsttan «or gizlik Carrtra QizHk BeMesan MsBdet „.... KMS »anuıaıof çocuk dnbtu. Um«lııes kol saatl Oriert saat Tosco AltınyıMız takM eW$e Deri takM Mr adet Cumhoriyet ARmı Meyteı UYMBM anUdeaed Haziran ayında ekonomik kararlardan dolayı düş kırıklığına uğrayanlar sadece memurlar deöildı kuşkusuz. Asgarı ücretle çalışan ve zam oranını dört gözle bekleyen iş 50.000 56 000 68000 50 000 88 000 65 090 222 000 250 000 148 000 . 60.000 . 98.000 , 60000 172 000 . 91500 100 000 , 55 000 , 50 000 . 98500 . 60000 , 58900 , 72 000 370 000 . 86.000 . 63 500 . 52.000 , 160.000 . 230 000 . 87.000 , 175 000 Mr a ü t Akftamrto etU Msse Tost ım*'lngtt Çaaıas* «ktoetii fittresi (PMHpsl.... Bttpm kabve 6#utuci [Umm m*) Çctt temes (HW) Frtttz aafama m+) Fva (Stverta Mma Fra (SvmtaAttik) cm taacara (H*aer) Çeîk teocera tet (Japaa nak).... Kuçik t r a ÇFntmz SB) Kaartm tuUmsi (Fnasu anh) EkMk knartan nafctaesl fjttal) Masa saati (JMfhaM) Masa saatl (Meste) Msüdetl (PİMkyo) Kentca EFJ kiçik foto#raf •akteesi Ratloul tatairaf •aktaeU Sa>YO çMI kasetl nidk seU cn Japoa B U sebast (Fa|ika) EMrtrtkN fıra (Arçelk Tınto) Beke dlMf atftatsl Arçaik TenMo sâfArge maUımi Cromı oto teysl 65 000 84 000 79 000 198 000 70 000 95 000 89000 121000 66000 248.000 105 000 , 95 000 . 99000 . 86000 . 66000 , 55 000 . 79000 . 90000 . 95000 122.500 . 75 000 , 205.000 . 60000 . 100.000 . 210 000 . 240.000 . 70.000 . 125 000 LENtN'İN tYENİ EKONOMİK POIİTÎKA' İLE BAŞLATTIĞI SUREÇTE BÎR A. Kurtcebe Alptemoçin çi kitleleri de en az memurlar kadar düş kınklığına uğradılar. 2 yıla yakın bir süre hep aynı kalan asgari ücretın bu sürs içinde enflasyondan ne ölçüde yıpranıp ufalandığı herkesin "malumu" oldugu halde asgari ücret için 21 aylık aradan sonra yüzde 79,34'lük bir artış "uygun bulundu." Çalışma Bakanı Mükerrem Taşçıoglu, son olarak 1 Ekim 1985te belirtenen brüt 41 bin 400 liralık asgari ücretin 74 bin 250 liraya çıkanldığını açıklarken, sanayi kesimi içın geçerli olan bu ücretlerin işçinın cebine giren net bölümü 28 bin liradan 49 bin liraya yükselmış oluyordu. Tanm kesiminde ise, 16 yaşından büyükler için asgari ucret brüt 65 bin 700, net 43 bin 613 iira olarak belirlendi. Mükerrem Taşçıoğlu fiyat artışlarının yüzde 33'ü bulduğuna işaret eden iş çevreleri, "Otomobil üreticileri, talep arttıkça fiyatlara bindiriyorlar. Otomobllde yıllık fiyat artışlan bu gidişJe yüzde 70 i bulacak," dıyerek tepkılerini dile getırdiler. Ekonomi çevreleri açtsından haziran ayının en flaş konusu ise kuşkusuz serbest faizdi. Yaz tatıhnı geçırdıği güney sahillerındekı kotradan serbest faiz içın dırektıf veren, yine denizin ortasından gönderdıği telekslerle kararı erteleyen Turgut özal, serbest faiz konusunu bir ay süreyle sürüncemede bıraktığı için iş çevrelerinin şimşeklerini üzerine çekti. Bu Gorbaçov'un Yüksek Sovyet'ten "evet" oyu alan reform paketi, sanayi kuruluşlarına daha çok sorumluluk ve bağımsız karar verme yetkisi tanıyor. Batı basını, yeni reformların 3 yıllık geçiş sürecinden sonra 1991 yılında tam olarak uygulanmaya başlayacağı yolundaki Sovyet öngörülerini gerçekçi buldu. Ekonomi Servisi Merkeziyetçüik sistemine dayalı Sovyet ekonomisinde 1 Ocak 1988'den itibaren köklü değişikliklerin göruleceği yeni bir dönem başlıyor. Sovyetler Birliği Parlamentosu niteliğindeki Yüksek Sovyet, Gorbaçov'un önerdiği ekonomik reform paketini geçen hafta başmdaki 2 gunluk toplanüşında ele aldı ve oybirliği ile kabul etti. Ülke ekonomisinde yavaş yavaş yapılacak değişiklikler yerine köklü reformlar yapıhnasını öngören tasanmn Yüksek Sovyet'te oybirliği ile kabul edilmesi, Sovyet lideri Mibail Gorbaçov'un 3. zaferi olarak nitelendirildi. 1988 başında yürürlüğe gjrecek 12 maddeli reform paketine göre, ulkedeki sanayi kuruluşlaruun yetkilüeri üretimi arttırmak amacıyla daha çok sonımlu ve bağımsız olarak karar alabilecekler. Reform paketi, ayrıca "planlama, fiyatlandırma ve arzın belirlenmesine ilişkin yöntemlerin köklü biçimde degiştirilmesini" öngöruyor. Yeni yasa ile sanayi kuruluşlannın ekonomik açıdan kendine yeterli hale gelmesi, ekonomik politikalannı kendilerinin belirlemesi ve zarar eden kuruluşlann kapatılması öngörulüyor. 1500 üyeli Yüksek Sovyet'in tümunden "evet" oyu alan yeni yasanın ardından Batı basımnda çeşitli yorumlar yer aldı. Newsweek dergisi, 1920'lerin başmda Le Yeni ekonomi mekanizma nin'in Sovyet ekonomisini yeniden inşa etmek için küçük çaplı özel girişimlere de izin veren "Yfeni Ekonomik Politika"yı (NEP) başlattığına dikkat çekerek, Gorbaçov'un da Yeni Ekonomik Mekanizma (NEM) dönemıni mujdelediğıni vurguluyordu. EVergi, Gorbaçov'un Sovyetler Birİiği ekonomisinde bürokrasiyi azaltmak ve rekabet edebilirliği arttırmak istediğini yazıyor ve Sovyet liderinin, "Tarih bize bu sorunu çözebilmek için pek fazia zaman bırakraadı" şekhndekı sozlerıne yer veriyordu. Ingiliz Financial Times gazetesinde yer alan yorumda ise, Gorbaçov'un reformlarının yerine oturmasının 3 yıl alacağı ve 1991'de başlayacak yeni 5 yıllık planda tam olarak uygulanacağı yolundaki açıklamalannın gerçekçi olduğu vurgulanıyor. Financial Times, Gorbaçov'un önerileri ile karşılaştınlması gereken Macar ekonomik reformlannın ilk kez 1%5'te açıklandığım ve 1968'te uygulandığını hatırlatıyor. Yetkileri kısıtlanan Moskova'dakı ekonomik yöneticilerin reformlara karşı direnmesinin beklenebileceğini kaydeden gazete, Polonya'da 3 ekonomik reform girişiminin de halkın fiyat artışlarma tepkisi nedeniyle başansızlığa uğramasına dikkat çekerek, Gorbaçov'un Polonyalı liderlerden çok daha güçlu olduğunu belirtiyor. Ve paket açıldı Memur katsayısı ve asgari ucretten sonra ekonomik çevrelerde uzun süreden beri dedikodusu yapılan meşhur "ekonomik paket" açıldı. Paketin içinden bıraz serbest faiz, biraz bankalara yonelık bazı düzenlemeler, biraz da zam çıktı. Bu kez ekonomik paketle ilglli değerlendirmeler başladı. Acaba bu karahar, seçimlerin zamanlaması açısından ne anlama gelıyordu, ne kadar radikaldiler? Maliyeti neydi? Bu kararların alınmış olması, erken seçimden tümüyle vazgeçildiği anlamına geliyor muydu? Kararları dikkatle izledikten sonra yapılan değerlendirmelere göre, ekonomik paketten pek öyle "ahım şahım" bir şey çıkmamıştı. Gerçi elektrik gibi, tetefon gibi, çimento gibi sanayinin bazı temel girdilerine yine zam gelmiş, bu zamlan çorap söküğü gibi özel sektör zamları da izlemeye başlamıştı, ama bazı uzmanlara aöre bu zamlar enflasyonagore hem "ılımlı" düzeyde kalmıştı hem de "erken seçim olasılığının ağır bastığı önceki aylardan bugüne ertelenmiş zamlar olabilirterdi." Hangi malların ne kadar zam gördüğüne gelınce... KİT'lerden başlayacak olursak elektrik fiyatlarına yüzde 1012, şehir içi telefon görüşmelerine yüzde 20, THY k? hat seferlerine ortalama yüzde 33, Sümerbank'ın bazı ürünlerine yüzde 1025 zam yapıldı. Bu zamları Erdemir'in ve çimento fabrikalarının kendi ürünlerine yaptıklan zamlar izlerken, özel sektörde meşrubatçılar, biracılar ve otomotivcıler de GORRAÇOV "Thrih bize bu sorunu çözebiimek için pekfazja zaman btrakmadı." NuruUah Gezgin "Faiz çiklete döndüV konuda en sert tepkilerden biri İŞO Başkanı Nurullah Gezgin'den geldı. Gezgin, "Dünyanın hiçbir yerinde böyle bir kararın haftalarca çiklet gibi çiğnene çiğnene tartışıldığı görülmemiştir. Yetkililer çıkar, kararlarını verirler ve uygulatırlar," diyordu. TEKNOLOJİDE YENİ BULUŞLAR Bilgisayarlarda bilindiği gibi veri ve program depolaması disk ve disketlerle yapıüyor. Ancak, özellikle diskeüer çok küçük kapasitelerle calısabiliyor. Dunım böyle olunca da, işlerin çok yoğun olduğu şirketlerde, eski dosyalann yerini yavaş yavaş disket arşivleri almaya başlıyor. ABD'li Exabyte Corp. buna bir çözüm getirdi. Firma, 10 disketin alacağı tüm bilgileri toplayabilecek bir kaset teyp geliştirdi. Gerçi 5 bin dolaruk bu kaset teypler biraz pahalı sayılabilir, ama eski tozlu arşivler dönemine dönmek istemeyen firmalar tarafından tercih ediliyor. ALTIN VE DOVİZ CEPHESİ 10 disket: 1 kaset Kanser korkusu olmadan bronzlaşmak Yaz sıcaklarının kendini iyiden iyiye hissettirmeye başladığı bugünlerde herkes kendine göre güneşten yararlanma ve bronz bir tene sahip olma planlan uygulamaya başladı. Ancak doktorlara gore, güne ı şin "bronzlaştıncı" etkilerin den yararlanmaya çalışılırken kanser olma tehlikesi de var. Tatilcilerin korkulu ruyası durumuna gelen bu etkileri gidermeye çalışan adımların biri Arizona Üniversitesi'nden Victor Hruby tarafından atıldı. Hruby, cilt kanserini tedavi edecek bir ilaç geliştirmeye çalışırken, bazı deri hucrelerıni "bronzlaştına" bir madde buldu. Bu, aynı zamanda guneşin kanser yapıcı ışınlarma karşı iyi bir deri koruyucusuydu. Altrn ve dolarda Dolar çalkantıh bir ay (döviz alış) Dolar, geçen ay dış borsalarda 1.791.84 mark paritesı arasında gidip gelirken, Merkez Bankası, dolann döviz ahş kunınu ayın son gununde 850.30 kurus olarak açıkladı. Böylece dolar, resmen 850 hra oldu. Tahtakale'de ise, inişli çıkışiı bir ay geçiren dolar, ay sonuna doğru 879 liraya kadar çıktıktan sonra, haziran ayını 868 liradan kapattı. Dolar, dış borsalarda hazirana Venedik zirvesine ilişkin olumlu beklentiler nedeniyle 1.83 mark parıtesinde basladıktan sonra Paul Volcker'ın yerine ABD Merkez Bankası'run basına Alan Greenspan'm getirildiği açıklanınca, 1.79 mark ve 142 yen paritesine kadar geriledi. Dolar, ayın ılk yarısmda Tahtakale'de 863 liraya kadar çıktıktan son9C00C Serbest faiz yutturmacası Gerçekten de yetkililer ay sonunda çıktılar, kararlarını verdiler ve uygulattılar!.. "Ekonomik paket açıldı" GUNUN HABERLERİ BONN(OM.) F. Alman Havayolu Şirketi Lufthansa'mn yüzde 5 hissesi Bayerische Landesbank tarafından satın ahnıyor. Konuyla ilgili açıklamada, Lufthansa'mn hisselerininyüzde 7431'inielinde bulunduran F. Alman hükümetinin, bu hissclerinin yüzde S'ini, 160 milyon mark (yaklaşık 74 milyar 720 milyon TL) karsılığmda Bayerische Landesbank'a devredeceği belirtildi. « Lufthan8a9da hisse satışı bildiriliyor. Avrupa Komisyonu'nun, Topluluğa uye ulkelerin ekonomileriyle ilgili incelemesinde, 1987 ve büyük bir olasılıkla 1988 yılında da, A T ülkelerinde, gayrisafı milli hasılamn yılda sadece yuzde 2 oranında artacağı belirtildi. so o ra ikinci yarıdan yeniden tırmacışa geçti. "Doiar, gözde bir yatınm araa olarak eski günlerine donuyor mu" sorusunun iç ve dış borsalarda sorulmaya baslandığı gunlerde dolar, Tahtakale'de 879 liraya kadar çıkmıştı. Altın cephesinde ise en ilgi çekici nokta, Cumhunyet Altını'nın ilk kez 90 bin İira barajına ulaşmasıydı. Haziran ayının başında 85 bin 500 liradan alıcı bulan Cumhuriyet Altını, ilk kez 10 haziranda 90 bin liraya çıktı. Daha sonraki gunlerde çeşitli defalar 90 bin liraya çıkan Cumhuriyet Altını, 86 bin 500 liraya kadar geriledikten sonra ayı 87 bin liradan kapattı. Fiyat denetimine tepki tSTANBUL (a.a.) Istanbul Tıcaret Odası f/TO) Başkanı Nuh Kuşçulu, Fiyat Izleme Komitesi'nin çalısmasına karşı olduğunu belirterek, "Uygulama serbest piyasa ekonomisinin mantığıyla çelisiyor" dedı. 87 00O AT'de karamsar hzet Özilhan Kâmil Yazıcı göstergeler BRÜKSEL (a.a.) Avrupa Topiuluğu (AT) ulkelerınde ekonomik buyumenın yavasladıeı Cumhuriyet Altını