Katalog

16 MART 1986 EKONOMİ Geçen hafta CUMHURİYET/U EKONOMDE DTCÂLOG TANSU ÇİLLER 1946'da doğdu. Amerıkan Kız Koleji ve Boğazıçı Ümversitesı'nı bıtirdıkten sonra ABD'de New Hampshire Ünıversıtesi'nde doktora sonrası çalışması yapan Çiller ABD'de bir sure öğretım uyeliğı gorevinde de bulundu. Halen Boğazıçı Ünıversıtesi'nde öğretım tiyesı olarak görev yapan Prof. Çiller'in yayımlanmış kitapları arasında Turkiye'de tthtd tkamesi, Türk Sanayünde Koruma, Dunyada ve Turkiye'de Kur Poliükalan bulunuyor. ÇtLLER Hayır, kesınlikle varamayız. Burada çok önemlı olan şey Türkiye'deki enflasyonla Türkiye'nin ihracat yaptığı, ekonomik ilişkıde bulunduğu ülkelerdeki enflasyon arasındaki fark. Dunyada pek çok yerde enflasyon düşüyor. Bu dunımda Turkiye enflasyonu yuzde 3035 gibi bir seviyeye çektiğinde, özellikle diğer OECD ulkelerıyle, başlıca Batı ulkeleriyle arasında gene yaklaşık 30 puanlık bır enflasyon farkı kalacak ve bundan sonra artık bız bu farkı devalüasyonlarla kapatır ve ihracat yapanz demek de mumkun olmayacak... Bu sonuca nasıl vanyorsanuz? ÇtLLER Bakın, şımdi bir kere, ABD Dolar'ındaki düşmc, sonunda ABD'nin ihracatını arttıracak, ithalatıru ise azaltacak. ABD'nin ıthalatını kısması ise dünya ticaretinde olumsuz bir etki yapacak, Avrupa'da ve Japonya'da büyüme oranlannı olumsuz etkileyecek. Bunun etkisi belki hemen gönllmeyecek, bu yıl da sanki dunya ithalatında bir kısıtlama yokmuşcasına bir hava doğacak, ama 1986'nın sonlanndan itibaren dunyada daralan ithalat, artan korumacılık ve esnek kurlardan uzaklaşma olaylannı birlikte yaşamaya başlayacağız. Sanayileşmiş ülkeler, enflasyon sorununu ve istikrar sorununu artık hallettiler ve şimdi mümkün olduğu kadar risksız ticaret yapmak ıstıyorlar. Bunun için de artık esnek kur uygulamasına gerek kalmıyor. Tersine ayarlanabilen, güdümlü kurlara doğ Dolara 33 liralık günlük doping Merkez'Bankası'nın devaluasyon karanyla dolann Turk Lirası karşısındaki değerinin yaklaşık 33 lira, markın 18.5 lira, ingiLLz Sterlini'nin 52 lira, Isviçre Frangı'nm da 23 lira artınlmasıyla dövız piyasasında durulma bekleniyor. Bankalann döviz kurlannı serbestçe belirleme yetkilerinin Merkez Bankası kurlannın yüzde 1 altı ve üstü ile sınırlanmasıyla son hafta içinde efektif satış kunı 700 liraya fırlayan dolann bankacıhk sistemi içinde yeniden 660 lira düzeylerine inmesi kesinleşti. Devaluasyon karan dün tam bir piyasa oluşmaması nedeniyle Tahtakale'de pek fazla etkılı olmadı. Ancak Tahtakale'nin buyük müşterilerinin talebinin birOTçüdeazalacağı ve bu nedenle dolar ve markın karaborsa fiyatlarında hızlı yukselişin duracağı söyleniyor: Merkez Bankası'nın, 3.5 ayhk dırençten sonra, döviz piyasasımn kurlardaki anormal yükseliş sonucu iyıce allak bullak olduğu bir dönemde dolar ve markı "gerçek piyasa" düzeyine ulaştırmasıyla şimdi ihracat dövizı girışlerinde hızlanma olasılığı gundeme geliyor. Duşük kurun yarattığı devaluasyon beklentisı yuzünden dövizini dışarda tutmayı tercih eden birçok ihracatçımn bu arzulannın gerçekleşmesiyle, şımdi kazandıkları dövizlerı sisteme sokmaya başlamalan hem Merkez Bankası'nın hem de diğer bankala645.80 800 50 Enflasyonu hızla düşüremezsek üıracatı arttırma şansı da azalacak Sayın Çiller, sizin 65 kadar degişkenin etkilerini besaba katan bir ekonometrik model çalışmanız var yanılmıyorsam. Bu modeli uygulayarak eldc ettiginiz enflasyon tahminlerini sormak istiyorum size. tlk olarak petrol fiyatlanndaki son duşuş ve ona baglı olarak gundeme gekn degişmeleri besaba katmadan modeliaizi uygulasaydınız 1986 yılı için nasıl bir enflasyon tahmini ortaya çıkacaktı, bunu sorabilir miyim size? ÇtLLER Sayın Ulagay, önce hcmen belirteyım ki, 1986 yılı enflasyon açısından 1985'e oranla daha umut verici bir yıl olarak gönlnüyor. Yani 1986 yıiında Türkiye'de enflasyon gerileyeceğe benzıyor. Son değişmeleri de hesaba katarak varmış olduğum bu sonucu öncelikle belirtmek istiyorum. Ama dunya konjonktürundeki son gelişmeleri kaale almadan modeli uyguladığımda Türkıye'de enflasyona yol açan iç etkenlerden birço|unun etkılerinin sürmesi nedeniyle geçen yılki düzeyde, hatta belki onu da aşabılecek bir enflasyon oranı elde ediyorum. Çeşıtli varsayımlar altında bu uygularaayı yaptığımda yüzde 44 ile yüzde 52 arasında değişen enflasyon oranları buluyonım... Yani dunya ekonomisindeld son geiişıneier besaba katılmasaydı ve 1985 yılının ilk yansında gozienen trendlerin Turkiye ekonomisinde halen surmekte olan trendlerie birlikte etkilerini 1986 yıiında da sürdurecekleri varsayılsaydı, sizin modeliniz yüzde 44 ile yuzde 52 arasında değişen bir enflasyon oranı veriyordu 1986 için... Siz bu sonuca vanrken, diğer başlıca ekonomik büyüklükleri nasıl tahmin ettiniz, ya da modelinize veri olarak koydunuz? * ÇİLLER Parasal göstergeler, fîyatlar uzerındekı etkilerini 69 ay içinde gösterdiğı ıçın bu konuda son göstergelen aldım, varsayım yapmak gerekmedi. Büyume hızının yüzde 5 olacağı, ihracatın 1985 düzeyini koruyacağı, vergı gelirlerindeki buyumenın sureceğı varsayıldı... Dolar degeri konusu nda nasıl bir varsayım yapmıştınız? ÇtLLER Dolann 1986 yıb ortalama değerinin 695725 TL. arasında kalacağım varsaymıştım... Peki, Merkez Bankası'nın onceki gun aldıgı kararlann da ışığında akla gelen bir olasılık var: Dolann degeri dunyada duşerken Turk Lirası sizin tahmininizden de hızlı devalue edilir ve dolann 1986 yılındaki ortalama degeri, sizin varsayımlannızın ustune çıkarsa, bunun fiyatlara etkisi ne olabilir? ÇİLLER Kısa vadede ve Türkiye'nin bugünku ortamında fiyatlan aıttıncı etki yapar ve benim modelimde ortaya çıkan Vo 38'lık üst sınırı zorlayıcı bir etken olur. . Peki, Sayın Çiller, 1986 yıiında enflasyon yuzde 30lu rakamlara indirilebilse biz buna bakarak, "enflasyon sorununu çozdük, artık bu alanda bir şey yapmamıza gerek kalmadı" sonucuna varabilir miyiz? Ulagay sordn, Çiller yanıtladv Türkiye daralan pazarlara, giderek daha fazla korumacılığa maruz kalacak malları ihraç ediyor. Türkiye'nin ihracatını arttırabilmesi için bir yandan enflasyonu hızla aşağı çekerken diğer yandan ihracatını hem pazarlar iübariyle hem de mallar iübariyle çeşitlendirmesi gerekiyor. ru suratli bır eğilim görtllüyor. IMF'nin de katıldığı bir eğilım bu. Bu çerçeve içinde artık Turkiye içerde enflasyon yaratıp dışsatımını arttırmak için devamlt yüksek dozajh kur ayarlamalarına gıtme imkânını bulamayacaktır. Tıpkı şimdi bizim vergi ladesı uygulamalarımıza nasıl karşı çıkıyorlarsa.o zaman da hızJı kur ayarlamalarına karşı çıkacaklardır... Bu.söykdiklerinizden şöyle bir sonuç çıkıyor gallba: Turkiye gelecekte ihracatını arttırmak için enflasyonun oranını oyle yuzde 30'lara fatan degil, çok daha aşagılara indirmek. Batı olçulerine yaklaştırmak zorunda... ÇİLLER Evet, buna mecburuz. Bu AET'ye girmek açısından da zorunlu. Ayrıca Turkiye artık ihracatını arttırarak, gelişmek zorundadır... Pekiyi bunu saglamak icin ne gibi önlemler almak gerekiyor? ÇİLLER Bır kere Turkiye dış tıcaretı daralmakta olan ulkelere ihracat yapıyor. tkıncısı Turkıy»'nın ıhracatı belırlı sanayı mallannda yoğunlaşmış bulunuyor. Tekstil, den, demirçelık gıbı. Bunlar ise en fazla korumacılık tehhkesıne açık mallar Yani Turkiye daralan pazarlara giderek daha fazla korunan malları satma eğılımınde. Türkiye'nin bu darboğazı aşabılmesı için bir yandan enflasyonu hızla aşağı çekerken, diğer yandan ihracatını hem pazarlar ıtibanyla, hem de mallar ıtibarıyla çeşitlendirmesi lazım. nn umıdi. öte yandan, Amerikan Dolan Turkiye'de prim yapmaya devam ederken uluslararası borsalarda geçen hafta içinde bir ındi bır çıktı. Hafta ortasında 2.30 mark sınınna dayanan dolar haftayı 2.26'dan kapattı. Daha da ilginci, dolann Japon Yeni karşısında son yedi yılın en duşuk düzeyine inmesiydi. Uzun bır zamandır 180 yen avannda dolanan dolar cuma gunü 177 yene düştü. Dolann cuma günku düşüşünde en önemli etken, ABD Merkez Bankası FED'nin sanayi üretiminin şubat ayında yüzde 0.6 azalarak 1982'den sonraki en kötu rakama çıktığını açıklaması oldu. Cumhuriyet Altını 51 bin lira Altın fiyatlan Kapalıcarşı'da ulaştı. ReşatAltınıda tırmarurekor duzeyde artış gösterdı. şını surdürerek 54 bin 500 liraMerkez Bankası'nın devaluas dan ışlem gördü. 24 ayar külçe yon karan,Cumhurıyet Altını, altırun gramı da dün Kapalıcar24 ayar kulçe ve Reşat Altın fi şı'da 7 bin 500 TL'den satıldı. yatlannı tarihteki en yüksek du Ayrıca uluslararası altın borsazeylerine çıkantı. Cumhunyet lannda fiyatlann genellikle yuAltınıcuma gunü 49 bin 500 ile karı cıkış eğilımınde olması ne49 bin ^OO lira arasında ışlem denıyle ıcerde de altın hafta bagörurken, dun bm 500 liraya va şından sonuna kadar sürekli deran artışla 51 bm lira düzeyine ğerlendi. Cumhuriyet Altını'nın hafta başına göre değer artışı 4 bin 100 lira gibi yüksek bir düzeye ulaşırken 24 ayar külçede bu artış 450 lira, Reşat'ta da 4000 lira oldu. Dış borsalarda ise altın hafta içinde en yüksek değerıne 350 dolarla ulaştı. Ayrıca dolarla birlikte altın fiyatlanmn da haftamn ilk dört gUnunde artış eğilıminde olması dikkati çektı. Cuma günü de dolarla birlikte aşağı çekildi ve 31.1 gramlık onsu 347 dolardan işlem gördü. 51.000 J 986 'da dış dünyadaki olumlu gelişmelerin yansıması olmasaydı, Türkiye'de enflasyon % 44 % 52 arasında gerçekleşecek, geçen yıldan da fazla olabilecekti. Dış dünyadaki olumlu gelişmeleri ekonometrik modelimize koyduğumuzda ise, 1986'da enflasyonun % 32 % 38 arasında kalabileceği sonucu çıkıyor. ÇtLLER Evet. Daha doğrusu şöyle söylemek lazım; dunya konjonktüründeki son gelişmeleri hesaba katmadan ortaya çıkan sonuç, 1986'da Türkiye'de enflasyonun en az 1985'deki kadar olacağını gösteriyordu... Sizce bu sonucu doguran başlıca iç etkenler nelerdi? ÇİLLER Bu faktörlerin başında parasal değışkenler geliyor. Bıhyorsunuz artık genış anlamda para arzını ifade eden M2 ve M3 dedîğımız göstergeler daha önemlı, fiyat sevıyesını belırtemede. Genış anlamda para arnnı ise para yerine geçmeye başlayan diğer araçların yani sıra, dış ve iç borçlar da etkiliyor. Dış borçlanmanın bütçede büyüyen transfer harcamalarına yol âçması sonuçta gene para politikasını zorlayan bir etken olarak karışımıza çıkıyor. Dış borç olayı iç borçlanmayı da etkiliyor ve enflasyon yaratacak baskıyı arttınyor. Bunun yanında bir de Türkiye'de çok yüksek olan kredi faizlerinin olumsuz etkisi var enflasyon üzerinde. Turkiye'de me\duat faizleriyle kredi faizleri arasında 3035 puanlık bir fark var ki, bu çok anormal. Fon aktarma maliyetlerinin bu kadar yüksek olduğu bir ortamda enflasyonla mücadele çok zorlaşıyor. Bunu önlemek için Türkiye'de bir para piyasasımn kurulmasını, bu piyasada maliyetleri duşuk şekilde çalışacak kurumların, kuruluşların kredi faizinde gerçek bir rekabet ortamı yaratarak fauleri aşağı çekecek bir rol oynamasını zorunlu görılyorum. Şimdi bunlar Türkiye'de enflasyonu yukarı doğru iten başlıca etkenler, ama Türkiye'de ters yönde etki yapan, yani enflasyonu düşürucu yönde etki yapan gelışmeler de var... Bunlar neler Sayın Çiller? ÇİLLER Bunlardan bir tanesi vergi reformu. Vergılemede ge "Bizde, öteki bankalarla kıyaslanamayacak bir sürede biter işlemler.» "Uluslararası'nda şube müdürlerinin yetkileri, öteki bankalara oranla çok daha fazla. Müdürün inisiyatifine itimat var. Buna, öteki bankalarda rastlamak mümkün değil. Tabii bu, Uluslararası'nda işlerin daha çabuk yapılmasına imkân veriyor. Bunun neticesini de görüyoruz. Mesela benim şubemin dış işlemler servisi, benim diyen bir biİNİık bankanın iki katı i§ hacmine sahiptir. Buna rağmen bizde, öteki bankalarla kıyaslanamayacak bir sürede biter işlemler. Neden?... İşin tamamını biz başlatır, biz bitiririz." A\kut Akıncılar Şıs,li Şube Muduru Cumhurtyet Attını «900 Türkiye, enflasyonu % 34 % 35 düzeyine indirse bile sanayileşmiş ülkelerle arasındaki enflasyon oranı farkı, 30 puan dolayında kalacak. Dunyada esnek kurlardan uzaklaşma eğilimi başlarken, artık Türkiye'nin, enflasyon farkını hızlı devalüasyonlarla kapatarak ihracatını arttırması da çok zorlaşacak. lir esneklığinin arttığını ve vergı gelirlerınde ciddı artışların başladığını 1985 yıiında görduk. Bunun asıl sonuçları bence 1986'da ortaya çıkacak ve kendi içinde enflasyonu dizgınleyıcı bir etki yapacak. Vergi gelirlerindeki bu gelişmenin çok olumlu bir gelışme olarak altını çLzmek lazım. Bunun yanında fiyatlan dızgınleyıci bir ikıncı etken de Türkiye'de korumacılığın duşmesi... Turki>e'de >erii sanayii koruyan koruma duvarlannın alçalmasını mı kastediyorsunuz? ÇtLLER fcvet,bu alanda 1986 yılı bir değişim getırebilır. Biliyorsunuz 1970'li yüların sonlannda Türkiye'de korumaalık öyle karmaşık bir hale gelmişti ki, neyın ne kadar korunduğunu anlamak bile mümkün değildi. 1980 başlannda ise çok daha net bir korumaalık polıtikasına geçildı, sanayiın girdısı olan mallann gumruklerı düşürulurken nihai malların gumrüklen yukseluldı Dolayısıyla koruma oranı yüzde 300400 gibi anormal seviyelere yukseldi. Bu ortamda yenı ureticiler iç piyasada fiyatlarını arttırma imkânını buldular. Rekabet getireceği söylenen ithalat da ancak yüksek fiyatlarla rekabeti getirdi. Son yıllarda ise kotalarda, ithalat kotalarında yapılan değişikliklerle bunlann etkisi azaltılınca sonuçta korumayı azaltıcı bir etki söz konusu olmaya başladı. Bu olayın fıyatları dizginleyiri etkisini şimdiye kadar pek göremedık, ama 1986'da ben bunun da fiyatlan dizgınleyıci bir etken olacağını tahmın ediyorum. Bir de tabiı 1985 yıiında uygulamaya konan Katma Değer Vergısi'nın fiyatlara yaptığı bir defalık yükseltıcı etkıyı 1986'da görmeyeceğız. Butun bu olumlu etkenlere rağmen benim bulgulanma göre dış dünyadaki olumlu gelişmeler olmasaydı Turkiye 1986'da en az 1985'teki oranlarda bir enflasyon yaşayacaktı... Peki sizin bulgulannıza gore dunya ekonomik konjonkturundeki olumlu gelişmelerin Turkiye'deki enflasjooa etkisi ne olacak? Ekonometrik modelinizde dış dunyadan yansıyan bu olumlu gelişmeleri de besaba kattıgınızda nasıl bir sonuç çıkıyor ortaya? ÇİLLER Bu olumlu dış etkenleri de hesaba kattığımız zaman oldukça farklı sonuçlar çıkıyor karşımıza ve enflasyonda cıddı bir gerileme ortaya çıkabileceğinı görüyoruz. Bu hesaba göre, 1986 enflasyonunun yuzde 32 ile yüzde 38 arasında gerçekleşebıleceğı goruluyor. Tabiı burada 1985'in ikinci yarısında dunya ekonomisınde gözlemeye başladığımız gelişmelerin sureceğinı ve buna petrol fiyat larındaki duşuşun de ekleneceğini varsayıyoruz. Bir kere petrol dışındaki temel mallarda, tarımsal urürılerde, bazı metallerde 1985 yıiında başlayan belirgin fiyat duşüşleri var, bunların sanayileşmiş ulkelerde yarattığı fiyat duşüşleri var. Petrol fiyatlarının düşuşu var Ayrıca doların değer kaybetmesi olayı var ki doların bu yıl yuzde 510 daha değer kaybetmesi bekleniyor. Bütün bunlar Türkiye'nin ithalat faturasını ve dış borç ödemelerini rahatlatacak gelişmeler Ayrıca ihracatta bir duraklama olacağı beklentısını de goz önune aldığımız zaman ıhracatın yarattığı enflasyonıst etkının de ortadan kalkacağını göruyoruz. Butun bunlann sonucunda 1986'da enflasyonun yuzde 30'larda kalabileceğini, mesela yuzde 3435 olacağını söylemek mümkün görünüyor... NELER OLDU? Enıisyon 1.4 trilyon lira sınırını aştı özal hükümetinin 1986 yıiında emisyon hacmini 1.4 trilyon liranın altında tutma cabası ancak iki ay süreyle sonuç verdi. Emisyon, Merkez Bankası'nın 7 Mart 1986 gunlu son haftahk durumuna göre 1 trilyon 408.8 milyar liraya yukselerek 1.4 trilyon liralık sınırı aştı. Şubat ayı sonunda 1 tnlyon 391.4 rrulyar lira olan emisyon hacminin mart ayının ilk haftası içındekı yükselişinde resmi bankalann Merkez Bankası'nda tutmakta olduklan mevduatı çekmeleri etkili oldu. Dünya Bankası'nın başına Conable geçiyor Dunya Bankası başkanlığından geçen yıl ekim ayında istifa eden Albeın Clausen'in yerine Barber Conable seçildi. Yeni Başkan Conable, ABD Başkanı Reagan'a yakmlığı ile tamnıyor. Dunya Bankası'nın yeni patronu Barber Conable, Başkan Reagan'ın ekonomik reformlanna destek çıkmış ve 19811982 yıllan arasında vergi kanunlarının hazırlanmasında buyuk çaba harcamıştı. Yenı başkan görevi 30 hazıranda devralacak. Banka bonoları INTERBANK ^ MERkhZ 172 2(1 00 143 dl L()> BAIK, FkiPI fnd 522 45 S4 ULUSLARARASI I/MIK Bl KS* Vta/tur H I VK^n < etiRi/ <)r*l 1125 21 W OVı *I)\V\ I*ıı\fr Kniıklıf Hl 52S VihKSIN Sjhakıltııı BıİKiotr I I S22 ISkfcSDHUN 22 H5O (.^/.U^T^P (Hmaıı Tıııu Ifi (H" UMIT Mrhmrt kj|btı,ı 21262 bir dünya bankasıdır. iişı,1 no lıl \kllHiLr 146 71 77 H MAI)A(. h\klHk()l k\l)lk(» S^hın Ipekk^ıı1 ( t nt;ı/ kın(ıl1 K..ul B< ı>ü i4i m s 3 V17 S4 (15 ">"ll 17 1 ^ Sermaye Piyasası Kunılu, banka bonolan ve banka garantili bonolann halka satışına ilişkin esaslan belirledi. Sermaye Piyasası Kurulu'nun Resmi Gazetede yayımlanan teblığine göre, bankalann satabileceği bonolardan herhangi bir anda tedavülde bulunanların nominal tutarlan toplamı, bankanın son bilançosunda gorulen ödenmiş sermaye ile ıhtıyatları toplamının uç katını aşamayacak. Teblığ uyannca, halka satılacak bonolann nominal değerlen bir milyon liradan az olmayacak.