Katalog

14 TEMMUZ 1985 EKONOMt CUMHURÎYET/9 EKONOMİDE DİYALOG MARK MOODYSTUART 1940'ta doğdu. St. John's Koleji'nden sonra öğrenimini Cambridge Üniversitesi'nde tamamladı. 1966'da stajyer jeolog olarak iki petrol şirketinde çalışmaya başlayan MoodyStuart, daha sonra Shell şirketine girdi. 197279 yılları arasmda Avustralya'daki Shell Development Ltd. ve tngiltere'deki Shell U.K. Exploration and Production bölümünde baş jeolog olarak cahstı. 1982 eylülünde Türkıye'deki Shell Grubu şirketlerin başına genel rrüdür olarak atandı. faaliyetlerin başanlı olması hepimizin en içten dileğidir. Ancak ulkenin tektonik yapısı Derin Barbeş1'in bulunduğu paleozoik tabakayı da etkilemiştir. Türkiye'deki arama çalışmalarımızı kesintisiz olarak sürdürmemize ve daha başka rezervler keşfedeceğimize inanmakla beraber, çok büyük bir keşifte bulunabileceğimizi sanmıyoruz. Bunu size bir jeolog olarak söylüyorum, ama jeologların çoğunlukla yanıldıklarını da unutmayın. Shell'in Türkiye'ye de getirdiği yeni arama ve üretim teknikleri mali bakımdan tatminkâr sonuçlar verebilecek mi? MOODYSTUART Sürekli olarak yeni arama ve üretim teknikleri denememizin nedeni arama giderlerini azaltmak veya üretim oranını arttırmaktır. Türkiye'de ilk defa Shell tarafından uygulanan 3 buutlu sismik araştırma 2.7 milyon dolara mal olmuştur. Yapılan masrafı çıkarabilmemiz, bazı kuyulanmızı ıslah etmemizi sağlayacak veya yanlış yerde kuyu açmamazı önleyecek bilgileri elde etmemize bağlıdır. Olumlu sonuç aldığımız takdirde 1986 yılında yeni 3 buutlu araştırmalar yapacağız. Aynı şekilde, halen denemeicte olduğumuz kimyevi madde enjeksiyon yöntemi sayesinde bu uygulamamn .yapılmakta olduğu kuyulardan daha fazla petrol çıkarılabileceğini umuyoruz. Denememiz başanlı olursa, bu yöntemi daha birçok kuyuda uygulayacağız. Peki Sayın MoodyStuart, Shell'in Türkiye'deki genel müdtirii ve aynca bir jeolog olarak Türkiye'nin petrol ürelme potansiyeli konusunda sizin tahmininiz ne? Türkiye'nin herhangi bir noktada kendi tüketimine yetecek miktarda petrol çıkartması mumkun mü sizce? MOODYSTUART Shell olarak bizim tahminlerimize göre, onlar adına konuşmak istemem, ama diğer büyük şirketlerin de bu tahmine katılacaklarını sanırım. Türkiye'nin petrolde kendine yeterli hale gelmesi çok uzak bir olasılık. Türkiye'nin petrol üretimi mutlaka bugünkü düzeyinin üzerine çıkartılabilir. Ancak bugün tüketiminin yüzde 1213'ünü kendi üretimiyle karşılayan Türkiye üretimini iki katma çıkartsa bile tüketiminin yüzde 2526'sını karşılayabilecektir. Bugünkü üretimi üç katma bile çıkartsanız tüketiminizin yarısını karşılayacak düzeye, ancak yaklaşacaksınız. Bu arada unutmayın ki tüketim rakamı da artacak. Bütun bunlan göz önüne alırsak Türkiye'nin en iyimser bir tahminle erişebileceği üretim düzeyi tüketiminin yansını karşılayabilir. Türkiye petrol uretiminde daha gerçekçi bir hedef olarak tüketiminin yüzde 25'ine erişmeyi düşunmeli ve bunun için caba göstermeli. Bunun üstündeki hedefler, tüketimin yüzde 50'sineerişmek ve onu aşmak hedefleri, bence tamamen şansa bağlı ve bu hedeflere yönelik hesap yapmak, plan yapmak doğru değil. Ve sanırım Türk yetkililer de bunu böyle görüyor ve aşırı iddialı hedeflere göre plan yapmıyorlar. Türkiye'nin hidrolik kaynaklannı geliştirme projelerine önem vermesi de bence çok doğru. KebanKarakayaAtaturk barajlannın sağlayacağı enerji günde 150 bin varil ham petrole eşdeğer, yani Türkiye'nin bugünkü petrol üretiminin üç katına. Geçen hafta Dolar 5 hra zayıfladı Dolarda iniş başladı. Geçen hafta sert paralar karşısında tepetaklak giden dolar, Türk lirası karşısında da geriledi ve bir haftada S lira verdi. Londra borsasında haftayı 3 Alman Markı, 2.5 lsviçre Frangı, 9.2 Fransız Frangı ve 247 Japon Yeni'nden açan dolar, sürekli bir düşüş kaydederek haftayı 2.9 Alman Markı, 2.42 lsviçre Frangı, 8.82 Fransız Frangı ve 242 Japon Yeni değerlerinden kapandı. New York borsasında ise dolar 2.9 mark, 2.4 lsviçre Frangı, 8.8 Fransız Frangı ve 240 Japon Yeni sınırlannın da altına indi. Bu arada, tngiliz Sterlininin iyice güçlenerek 1.4 dolar sınınnı zorladığı dikkati çekti. Piyasa göztemcileri dolann gerilemesini ABD'de faiz oranlarında düşme beklentisine ve ABD ekonoraisine ilişkin kötümser işaretlere bağlıyorlar. Dolann borsalardaki bu düşüşü Türk Lirası'na da yaradı. Pazartesi günü Merkez Bankası döviz alış kuru 532.80 lira olan dolar, cuma günü 527.05 lirava kadar geriledi. Böylece bır zamanlar lira merdivenini beşer beşer Dolar (TL) 532 80 «532.% 529.50 527(6 I I tt H 1213 Shell Genel Müdürii Mark MoodyStuart, (solda) Türkiye petrol haritası önünde Osman Ulagay\n sorulannı yamtlarken. V Türkiye'nin petrolde kendine yeterli hale gelnıesi olanaksız Sayın MoodyStuart, size önce şu ana kadar sormayı aüşiinmediğim bir soruyu sormak isti>orum. İstanbul Sanayi Odası'mn heniiz açıklanan Î9S4 yılının Kurumlar Vergisi rekortmenleri arasında SheU, açık farkla birinci sırayı alıvor. Mobil ve BP de en fazla vergi ödeyen ilk 15 şirket arasmda bulunuyor. Bunu nasıl açiklıyorsunuz? MODDYSTUART Sözünü ettiğiniz sıralamada birinci olmamıza biraz şaşırdım. Önceki yıllarda üçüncü, dördüncü sırada yer alıyorduk. Tabii bu sıralamada bütün şirketler var mı, onu da bilmiyorum. Örneğin TÜPRAŞ gibi bazı kamu kuruluşları böyle bir sıralamada mutlaka bizim önümüzde yer alırdı.. Pazarlama şirketinizin bu yıl tstanbul vergi sıraJamasında birinci sıra>a yukselmesini neye bağlıyorsunuz? Petrol ürünler; pazarında son yıllarda belirgin bir genişleme mi oldu, kâriar mı arttı? Ozellikle rakamlan TL olarak alırsanız.. MOODYsrUART Rakamları TL olarak alırsanız önemli bir artış görürsünüz tabii, ama bizim için önemli olan reel artış ve reel olarak ancak küçük bir artış söz konusu. Ozellikle ana işimiz olan petrol işinde Türkiye'deki kâr oranları dünya standartlarının altında, yağ ve benzin satışlannda ise daha iyi. Ancak biz onümüzdeki dlarda da reel kâr artışları beklemiyoruz. Vergi sıralamasında one ^eçmemizin başlıca nedeni, işknizi iyi bilmemiz ve iyi yönetmemizdir. şirketlerin taahhüt ettikleri veya planladıklan arama harcamalarını azaltmalan için bir neden yoktur. Ancak küçük şirketler daha çabuk etkilenebilirler. Biz SheU olarak perrol fiyatlarında bir miktar duşüş bekliyoruz, fakat bu beklenti şimdiye kadar Shell'in arama planlannı herhangi bir şekilde etkilememiştir. Yalnız unutmamak gerekir ki, Shell, petrolünün "ia 70'ini 1980 yılından önce açılmış olan kuyulardan üretmektedir. 20 sayılı kararname gereğince 1980 yılından önce açılan kuyulardan üretilen petrolun fiyatı, dünya piyasalarında artmasına rağmen, Türkiye'de 1973 düzeyinde (yani 6 dolar) dondurulmuştur. Halbuki 1980 yılından sonra açılan kuyulardan üretilen petrolun fiyatı dünya piyasası fiyatından, yani varili 28 dolara satılmaktadır. Eğer bu zor yıllarda biz de bazı şirketlerin yaptığı gibi dondurulan düşük fiyatlar nedeniyle sondaj faaliyetlerimizi durdurmuş olsaydık, şu anda yeni kuyular açıp daha fazla petrolü bugunkü dünya piyasa fiyatlarıyla (yani 6 dolar yerine, 28 dolardan) satabilirdik. Oysa şimdi o yıllardaki sebatkârlığımız için adeta cezalandırılmaktayız. Hükümetin bu konu üzerine eğileceğini umuyoruz. Türkiye'de şu ana kadar keşfedilmiş olan petrol rezervlerinin yaslanmakta olduğu bilinmektedir. Bu rezervlerden hiç olmazsa bir sure daha üretim yapılabilmesi için ne gibi tedbirler alınabilir? Ulagay sordu, MoodyStuart yunıtladı: tırmanan dolar şimdi, merdivende beşer beşer inmeye başladı. Doların Merkez Bankası efektif satış kuru da 537 lira sınınna çekildi. Dolann inişini fırsat bilen Alman Markı ise Türk Lirası'na karşı yüks>eliyor. Bir hafu içinde 2 lira daha değerlenen markın Merkez Bankası'ndaki döviz alış kuru 182, efektif satış kuru da 187 lirayı geçti. Altın hafifçe değerlendi Altın fiyatları dünyada ve Türkiye'de geçen hafta hafıf bir yükselme kaydetti. Londra borsasında haftaya 311.5 dolarla başlayan bir ons (31.5 gram) altın, salı günü 315.5 dolara kadar çıktı; ancak daha sonra 314 dolar düzeyinde sabitleşti. Dünya borsalanndaki bu gelişmeler Kapalıçarşı'ya da yansıdı. Pazartesi günü 3790038100 liradan alınıp satılan Cumhuriyet altını salı günü 300 lira birden yükseldi ve 3820038400 liraya çıktı. Bununla birlikte fiyatların daha sonraki günler düştüğü ve hafu sonunda Cumhuriyet altınının 380038200 liradan işlem gördüğü gözlendi. Külce altında da benzer bir hareket oldu. Hafta başında 57305750 liraya yükselen bir gram külçe altın cuma günü 57105725 lira düzeyine indi. Cumhuriyet altını 38400 Shell'in bu yıl her zamankinden daha yoğun bir reklam kampanyasına girişmesinin nedeni giderek daha serbest hale gelen piyasada rekabetin artmış olmasıdır. Fırsat çıktığında petrol dışında alanlara da yatırım yapabiliriz. Sayın MoodyStuart, Shell şirketi bu yıl açılıp kapanan Shell ambleminin kullanıldığı. doğrudan şirket imajını duyurmava yönelik reklamların da yer aldığı. bana oldukça iddialı görünen bir reklam kampanyası yaptı. Hatırladığım kadar önceki yıllarda pek göriilmeyen böyle bir kampanyaya girişmiş olmanız, Shell'in Türkiye'deki faaliyetlerini hızlandıracağının bir işareti mi? MOODYSTUART Shell'in bu yıl her zamankinden daha yoğun bir reklarn kampanyasına girişmesinin nedeni, giderek daha serbest bir hale gelen piyasada rekabetin artmış olmasıdır. 1983 yılında SheU ve diğer yabancı şirketler reklam kampanyası yapıyorlardı. 1984'te Petrol Ofîsi de televizyonda reklam yapmaya başladı, hem de Shell'in üç misli daha fazla. Dolayısıyla 1985'te biz de daha yoğun bir reklam kampanyasına girişme ihtiyacını duyduk. Yine de reklam açısından bu şirketlerden Petrol Ofisi'nin düzeyine erişmiş değiliz. Bir diğer neden de genel olarak Türk halkmın Shell'in Türkiye'de petrol arayan ve üreten en büyük uluslararası şirket olduğunu bilmemesiydi. Dünya petrol fiyatlarının geleceği konusundaki beklentiler nelerdir? Fiyatların düşmesi yeni bir petrol krizine yol açabilir mi? Ve bu,Türkiye açısından nasıl bir sonuç yaratır? MOODYSTUART Son zamanlarda petrol endüstrisinde tartışılan soru, petrol fiyatlarının düşüp düşmeyeceği değil, kısa vadede ne miktarda ve ne kadar hızla düşeceğidir. Ancak petrol kaynaklarının kısıtlı olması nedeniyle fiyatların uzun vadede yeniden yukseleceğini unutmamak gerekir. Kısa vadede fiyatlarda anormal ve ani düşüşler olmadığı takdirde yeni bir petrol krizi eklenemez. Türkiye açısından, petrol fiyatlarının düşmesi ithalat .aturasının azalması anlamına gelir. 1984 yıhnda Türkiye 3.4 milyar dolar tutarında petrol ithal etmiştir. Bu miktar toplam ithalatın yaklaşık üçte birine eşit olduğundan petrol fiyatlarındaki düşme sadece ithalat giderlerinin değil, enflasyonun da azalmasına yol açacakür. Yakın bir gelecekte petrol fiyatlan düştüğü takdirde, bunun Tiirkiye'de petrol aramayı planlayan şirketler üzerinde caydıncı bir etkisi olabilir mi? MOODYSTUART Fiyatlarda çok büyük bir düşüş olduğu takdirde böyle bir etki söz konusu olabilir. Ancak petrol şirketleri Turkiye'de bulacakları her damla petrolü kolayca satabileceklerini de bilmektedirler. OPEC ülkelerinin birçoğunda üretimi kısıtlamak için kuyular kapatılmaktadır. Boyle bir şeyin Türkiye'de olması söz konusu değildir. Dolayısıyla petrol bulunup üretim tesislerine yatırım yapıldığı takdirde, üretilecek petrol bu yatırımı karşılayacaktr. Bu yüzden, petrol fiyatlarında makul bir düşüş olduğu takdirde büyük Türkiye bugünkü petrol üretimini üç kat arttırsa bile bugünkü tüketiminin ancak yarısını karşılayabilecektir. Daha gerçekçi bir hedef, tüketimin dörtte birinin yerli üretimle karşılanmasıdır. Bu nedenle Türkiye'nin hidrolik santrallara gereken önemi vermesi doğrudur. MOODYSTUART Her rezerv belirli bir miktar petrol ihtiva ettiğinden, üretimin bir gün sona ermesi kaçınılmazdır. Üretimi sürdürebilmek için mevcut petrolun daha yüksek bir oranının çıkanlmasını sağlayacak belirli bazı yöntemler uyglanabilir. Örneğin petrolun daha hızlı hareket etmesini sağlamak için kimyevi madde enjekte edilmesi veya petrolle beraber suyun da üretilmesinin önlenmesi gibi. Kısa bir süre once Derin Barbeş1 kuyusunda petrol bulmanız, Eiierji Bakanı (arafından 'Türkiye'de petrol aramalarına yeni boyutlar kazandıracak bir keşif olarak nitelendirilmişti. Söz konusu kuyunun bulunduğu yaşlı paleozoik tabakalarda ümit var mı? MOODYSTUART Derin Barbeş1'de petrol bulunması ümit verici olmakla beraber, paleozoik kumlardan ne kadar petrol üretilebileceğini soyleyebilmek için henüz çok erkendir. Ancak bizim bu tabakalarda petrol bulmuş olmamızın rakiplerimizi yureklendirdiği aşikârdır. Nitekim Derin Barbeş1'de petrol bulunması üzerine diğer şirketler de aynı tabakalara üç kuyu delmeye başlamıştır. Biz kendimiz de bu bölgede kuyu açmaya devam edeceğiz. Bütün bunIardan gorüimektedir ki, keşfimiz en azından Türkiye'de arama faaliyetlerinin hızlandınlması açısından yararlı olmuştur. Bu Yabancı petrol şirketlerinin Türkiye'de yatırım ve arama yapmaları için gerekli şartların bir kısmı halen mevcuttur, bir kısmı ise hükümet programında öngörülmektedir. Dünya petrol fiyatlarında çok büyük bir düşüş olmadıkça yabancı şirketlerin Türkiye'de planladıklan yatırımları gerçekleştireceklerini sanıyorum. Türkiye'deki politik ve ekonomik ortam çokuluslu petrol şirketleri için yeterince cazip mi sizce? Onları üretimi arttırmaya yönellecek bir ortam var mı? MOODYSTUART Bu soruya cevabım evet olacaktır. Yabancılann Türkiye'de yatırım yapmaları için gerekli şartların bir kısmı halen mevcuttur, bir kısmı ise hukümet politikasında öngörülmektedir. SiyasaJ istikrann son derece önemli olduğu herkes tarafından bilinmektedir. Aranan en önemli şanlardan biri de, yabancılann petrol araması gibi risk oranı yüksek bir sahada yapacakları yatırımlara karşılık adil bir kazanç sağlamalan gerektiğinin hükümet tarafından kabul edilmesi ve mevzuatta bu yönde düzenlemeler yapılmasıdır. Ancak yabancı yatınmcıların başanlı oldukları takdirde kârlarını dışanya transfer etmeye hakları olduğunu kabul etmek de yeterli değildir. Çünkü dış borçlann aksine, yabancı yatırımlar ancak başanlı olduklan takdirde dışarıya kâr transferi söz konusudur. Ülke ekonomisinin, bu transferlerin mümkün olduğunca kısa bir süre içinde gerekleştirilmesini sağlayacak güce sahip olması da gerekir. Herhangi bir gerginliğe yol açmamak için yerli ve yabancı şirketlere eşit muamele yapılması şarttır. Her ne kadar faaliyette bulunduğu ülkenin izlediği politika yabancı yatırımcıyı genelde ilgilendirmezse de, dünyanın her yerinde aşağı yukarı aynı olan ve gelişmelerin daha kolayhkla anlaşılıp tahmin edilebildiği serbest piyasa ekonomisini, karmaşık fiyat kontrolleri, tarifeler ve sübvansiyonlarla yönetilen ekonomilere tercih edecektir. 1980 yılında ekonomik istikrar programının uyglamaya konulmasından bu yana, hukümetlerin bu konuya yaklaşımı olumlu olmuştur. özal hükümeti ise sadece taahhüt etmekle kalmayıp, uygulamada karşüaşılan sorunlan açık bir şekilde tartışmaktadır. Son olarak şunu sorayım; Sabancı grubuyla su üretimi amacıyla kurduğunuz SUSA'nın yani sıra alışagelmiş sahalann dışında yeni yatırımlar yapmayı diişünuyor musunuz? MOODYSTUART Shell, enerji ile petrol, kimyevi maddeler, kömür, madencilik, güneş enerjisiyle ilgili diğer sahalarda dunya çapında tecrübeye sahip bir şirkettir. Bu nedenle büyuk ihtimalle yatırımlarımızı uzmanlaştırdığımız bu sahalarda yapacağız. Fırsat ;ıktığı takdirde diğer sahalarda da yatırım yapabiliriz. Ancak özel olarak böyle bir amaç gütmekteyiz. Biz kendimizi bankacılıktan her türlü endüstri dallanna kadar her sahada yatırım yapan bir "holding" olarak görmüyoruz. 38100 5 T» 9 Ti 12 TO NELER OLDU? ABD tekstile yeni kota koydu ABD, Turk tekstiline yeni bir kota koydu. 1 temmuz tarihi itibarıyla kesinleşen yeni kotaya göre, Türkiye'nin ABD'ye bir çeşit ham bez olan "tvvill" ihracatı 12 aylık süre için 4.5 milyon metrekareyle smırlandınldı. Bu miktann geçen sezon yapılan ihracata eş olduğunu belirten Ugililer böylece Türkiye'nin ABD'ye twill ihracatını arttırma olanağının kalmadığını söylediler. (ANKA) MEED: Dış finan8 çevreleri Özal'a daha az cömert davranıyor Middle East Economic Digest dergisi son sayısında Türkiye özel eki yayımladı. Kapağında Başbakan Türgut özal'ın resmi bulunan ekin başyazısında Türkiye1 nin ekonomik ve siyasi durumuna ilişkin bir yorum yer aJdı. Yorumun bir bölümünde aynen şöyle denilddi: "Ekonomideki genel görünüm çok ümit verici degil. Iş çevreleri eleştirel ve bazen de düşmanca bir tutum «lıyoriar, yabancı finans çevreleri ise 19»4'tekinden daha az cö mertier. Yüu ikind yansındaki temel sornn, Özal hükümetİBİa programını yarüriükte tntap tMtamayacagıdır." Dünya Bankası tarımsal kredi verdi Dünya Bankası, tarımsal gelişim projelerine harcanmak üzere Türkiye'ye 300 milyon dolar tutarında kredi sağladı. Bakanlar Kurulıı'nca onaylanan ve dünkü Resmi Gazete'de yayımlanan anlaşmaya göre, kredi Tarım, Orman ve Köyişleri Bakanhğı, Köy Hizmetleri Genei Müdürlüğü ve DSİ çahşmalarında kullanılacak. (A.NKA) OFSET USTAS1 ARANIYOR. Tel.: 526 79 99 SATILIK PLASTİK ATÖLYESİ Tel.: 144 53 32 143 20 09 ÜDERTEN BlRBUYUK FffiSrtT DAHA Uzaktan KumandalıVB140Videonuz taksitie. Bilgi İşlem Müdürlüğümiizde görevlendirilmek üzere 30 yaşını aşmamış COBOL lısaruru biİen PROGRAMCILAR ahnacaktır. Erkek adaylann askerlik görevlerini yapmış olmalan gerekmektedir. İlgi duyanlann özgeçmişlerini içeren, elyazısı ile yaalmış birer fotoğraflan ekli başvurulannı "P.K. 640 Beyoğlu, istanbul" adresine en geç 31 Temmuz 1985 tarihinde ulaşacak biçimde göndermeleri rica olunur. Başvurular gizli tutulur. 42.D00TL.Peşinr3B.8G0TL.hk taksitierle(10 ay] Bandrol ve KDY Fiyatlara Dahildir. En yeni, en iyi video Grundig VB 14O'ı Türkiye'nin neresinde olursanız olun aynı fiyat, aynı koşullarla alırsını^. (ciHfln) TÜRK EKONOMİ BANKASI A.S. CIHAN ŞİRKETLER CRUBU Barbaros Bulvarı No 157 Yıldız istanbul Tel 166 9u 00 9 hat GRUnDIGVB140 GP1M3IG BAYİLERÎNDE uzaktan kumandah video Liderden