Katalog

Cumhuriyet Sahıbı Cumhunvet Matbaacılık ve Gazetecılık Turk Anonım Şırketı adına !\adır Nadı, # Gene! Yayın Muduru Hasan Cemal, Viuessese Muduru Emıne Işaklıgıl, Yazı Işlerı Muduru Oka> Gonensın. # Haber Mcrkc zı Muduru Yalçın Ba>er, Savfa Duzenı Yonetmenı Alı Acar TAkV IM 24 E>lul 1984 Imsak 5 20 Guneş 6 46 Temsılcıler ANKARA *ak;ın Dogan, 1ZMIR Hıkmel Çelınkava, ADANA Mchmel Mercan, # Serıts Şeflerı Kıanbul Haberlen Reha Oz, Dış Ha berler Ergun Balcı. Lkonomı Osman Llagay, Kultur Atdın Emeç, Maga /An Valçın Pekşen, Spor Dam^manı \bdulkadır Vucdman. Duzeltme Refık Durbaş, Ara^Iırma Şahın 4lpa>, Iş Sendıka Şukran Ketencı. Ikındı 16 25 Ak>am 19 06 Yatsı 20 26 Burolar 0 Ankara* Zı>a Gokalp Buharı Inkjlap Sokak No 19 4 Tel 331141 47, 0 Izmır Halıt Zıva Bulvarı No 65 3 Tcl 2"4~09 131230 • Adana Çakmak Cad No 114 K.at 3 Tel 14550 19"3I • tiu^an \e Ya yan Cumhun>el Matbaaulık ve Gazeteuhk T A Ş Turk CKa»! Cad 39/41 Cagaloglu, Ist PK 246 [st Tel 520970' Tele\ 22246 ERDALINONU anlatıyor Fatih Güllapoğlu •abasımn Başbakanlığı'nın okul çağında kendileri için bir avantaj olduğunu açıkyüreklilikle söylemekten çekinmeyen Erdal Inonu ile birlikte bu kez biraz daha gerilere gidiyoruz. Tarihte bir turlu aydınlığa kavuşmamış, ya da bir anlamda kavuşamamış bazı noktalar, bazı olaylar vardır. Bunlardan birisi de Ataturk'un son döneminde Ismet Inonu ile ilgili duşunceleri ve ona karşı tavırları ile ilgilidir. Zaman zaman soylentiler halinde, zaman zaman da bazı kitaplarda ucundan ucundan değinilen bu konu, Ataturk'un ölum döşeğinde, "îsmet Inönu'nun oldurulmesini emretmesi ile" ilgili soylentidir. Cesaretimizi toplayarak bu konuyu Erdal Inönu'ye açtık: BABAM VE BEN Ogle 13 01 abam siyaseti yalnız siyasetçi arkadaşıarıyla konuşurdu. Evde hiçbir zaman, hele bize hiç anlatmazdu Ve hatta, "Evde, yemekte konuşulan bir şeyi dışarıda nakletmiyorsunuz, değil mi?" diye ikaz eîmişti. M kinci Dünya Savaşı'nda uğraştığı başlıca meselelerden biri öncelikle dış politika idi. O dönemde dış politikayı beraber bir hayli takip edebüdik. Çünkü telgraflar kendisine getirildi. Ve umumiyetle Dışişleri'nden ya bk a mÜSteSar, hir OPnpI Olr gerlel OlUrdU. B B Atatürk için Büyük Atatürk' derdi Ataturk'un vasijetınde sirin ve kardeşlennızın öğrenimı için bir anlamda burs sayılabılecek bir ödenek >er almıştı. tNONU Hayır burs değıl Vasıyetınde, îsmet İnönu'nün çocuklarının okumalan, herhalde yuksek tahsıllerımız ıçın 1938'de, kı ben o zaraan 12 yaşındavdım, "gereken oderaekrin yapüması" dıye bir kayıt vardı Bundan hiç yararlandınız mı? İNONU Hiç yararlanmadıın Zannedıyorum o vasıyetı o sıralarda babamla ıyı konuşamadığj ıçın, belkı de babamın hasta olduğunu öğrendığı ıçın, belkı bız muhtaç duruma duşerız endışesıyle, şuphesız bir ıyı nıyetle yapmış Tabıı ondan sonrakı olaylar ayn bir ödemeye gerek göstermedı 4 bir arad tnonu, çocukiuğunu bu mutlu aile tablosu içindegeçirdi. ?ve Erdal tnonu'nunyaşamı anılarla dolu geçtu Anüann en renkli bölumleri^ ş z Ataturk'un ve diğer devlet buyuklerinin Pembe Koşk'e konuk olarak geldığı, oğle ve akşam yemeklennde ağırlandıklan anlar meydana getîrdi. (Fotoğraf CUMHURİYET/ARŞİV) P # » m h p Kn?k ankinlf»ri inonu allesı 2 man, hele bıze hiç anlatmazdı Cumhurbaşkanlığı zamanında Ve hatta tersıne, "evde yemek akşam yemeğıru umumiyetle ayrı te konuşulan bir şeyi dışanda yerdı Cumhurba§kanhğı çok nakletmiyorsunuz, defil mi?" buyuk bir yerdı Çok buyuk dıdıye bırkaç defa ıkaz etmıştı. yorsam, normal evlere göre çok Ama o zamanın büyuklerı ile daha genıştı MareşaJ'ın, Meclıs Başkam'mn Babam o zamanlar akşamlan bulunduğu yemek sofrasında ça aşağıdakı yemek salonunda yerlışma arkadaşiarı daıma mısafir dı Öğleyın bızımle beraber yuolarak bulunurlardı Bu neden karıda yerdı Ona katıhrdık tale gerek öğle yemeğınde, gerek bıı Orada da Hasan Ali Yucel, akşam yemeğınde bızım sofrada Raşıt Hatıpoğiu, Numan Mene810 kışıden aşağı kımse olmaz mencıoğlu (Dışışlerı Bakanı), dı Şukru Saraçoğlu Başbakan olaŞımdı sayarsak bu sofrada ba rak devamiı mısafırlerdı bam olurdu, buyukannetn, annem, ağabeyun, ben, kızkardeSiz adam şım, özel kalem muduru olurdu Bir de yaverı olurdu Bu kadro olmazsınız 8 kışı ettı. Bu yemeklerde baba Ozel Kalem Muduru nıan suıiriendigıne hiç şakimdi efendim. hit oldunuz mu, ya da tNONÜ Benım hatırladığım sert konuştuğuna? dönemın hemen hepsınde Velit İNONL Olurdu tabıı Lzgören'dı tmın Dırvana, son Sertliğini nasıl ifade ra Cahit Bevdı ederdi? umhurbaşkanhğı zamanında akşam yemeğini umumiyetle ayrı yerdi. Babam o zamanlar, akşamlan aşağıdakı yemek salonunda yerdi. Öğleyin bizimle beraber yukarda. Ona katıhrdık tabii. Orada da Hasan Âli Yücel, Raşit Hatipoğlu, Numan Menemencioğlu Dışişleri Bakanı, Şükrü Saraçoğlu Başbakan olarak devamiı misafirlerdi. Efendim, tarihin, orada karanlık kalmış bir noktası var. Çoğu zaman soylentiler şeklinde kendisini gosteren bu karanlık nokta, sizlere tahsıs edılen bu odeneğin Ataturk'un hasta oldugu donemde babanızJa ilgili olarak, bu dığer deyimle "infaz" nitelıgı taşıyan bir karan alması nedenıvle gundeme geldıği yolunda. Ve Ataturk'uo babanızla ilgili bu karannın uygulanması sonucunda sizlerin mağdur olmaması ıçın bu odeneği tahsıs ettığı soyleniyor. Bunu babanıza hiç sordunuz mu? Bu söylentinin aslı var mı? İNONU Babama sormadım Böyle bır yorumu ılk defa duyuyorum da dıyebılınm Bır de babam öldükten sonra bır Yunan gazetesmde okuduğumu hatırlıyorum O gazetede babam ıçın "Ataturk'un son döneminde hayatını kurtardı" dıye söylenıyordu Hatta, "şansı var" gıbı sozler de yer almıştı Hayır, ben gerçekten ılk defa duyuyorum, babama da sormadım Böyle bır şeyi Sojunam Ataturk o zaman ıstedığım yaptıracak bir guçteydı Böyle bır myetı var ıdıyse gerçekleştırırdı Sanmıyorum, böyle bır şeym söz konusu olduğunu Masadakı bu 8 kışüık kadro "çekirdek kadro" ıdı Buna ılave olarak, hatta kızkardeşıme Fransızca öğretmek ıçın getırtılmış bın matmazel vardı, o da bulunurdu. Neyse, tum bu kadronun dışında babamın mısafırlerı olurdu. En aşağı bır, en çok uçdört kışı olurdu bu mısafirler Onun ıçın 1213 kışıhk bır kadro bızım soframız ıçın normaldı Tabıı babam yemekte mısafirlenyle konuşurdu Bır anlamda ış burada da devam ederdi sayüabıür Ama yemeklerde geneJhkle hıkâyelere dayanan, gızlı olmayan meseleler konuşulurdu Ama yıne de politık konular geçerdı Babam meselelerle ılgıh polıtıkasını anJatırdı Sonra bazen kumandanı olurdu Ama onunla da yemekte askerı konulara pek gırmezdı, fazlagırmezdı Babamın mısafırlen konuşurdu Bu arada tabıı, yemekte polıtıkacılar, bakanlar olurdu Malıye Bakanı vardı Sık sık gelırdı Şukru Saraçoğlu gelırdı Saraçoğlu, önce Adalet Bakanıydı, sonra Dışışlen Bakanı oldu. En nıhayet de Başbakan oldu Osık sık gelırdı Hasan Ali Yucel, Mıllı Eğıtım Bakanı olarak gelırdı Çok da guzel konuşurdu Tarım Bakanı Raşıt Hatipoğlu gelırdı Neyse, bakanlar, sefirler, kumandanlar, sonra yazarlar ve bazı profesorler de bulunurdu Her dısıplınden ınsan olurdu ve onlarla konuşurdu Bız sadece dınlerdık O bakımdan bızım ıçın her yemek ayn bır renktı Ama bız yemeğımızı yıymce kalkardık Fazla kalmazdık öğle yemeklen 1213 arasında olurdu Ama bız bu saatı beklemeden kalkardık Akşam yemeklen daha uzun ve daha guzel olurdu, ama bız yıne daha erken kalkardık Babam Cumhurbaşkanıyken de yemeklerın çoğuna katılırdı X emekler ve konuklar Bir diger konuya geçelim. Sizın okul doneminizde babanız evde hiç politikadan bahseder miydi, ya da annenizle herhangi bir politık konuda dıyaloga gırer mıydı? tNONU Yok.yok Babam sıyasetı y alnız sıy asetçı arkadaşlanyla konuşurdu Evdehıçbır za dı Galıba Halkevmde Acaba Ankara Palas mı 9 Pek hatırlamıyorum Orada bız de bulunuyorduk Ağabeyım, ben ve Teoman O da bızım yaşımızdadır Ataturk oturuyordu, yanında babam ve Mareşal da vardı, galıba Bızde oralarda dolaşıyorduk Bızı görunce çağırdı, sıra ile bıze nutuk soylettı Galıba önce öyle bır şey Babanız Ataturk'ten soyledıydı önce ağabeyım başkonu açıldıgı zaman ken ladı, tabıı Ataturk o başladıktan dısınden hangı hıtap tar sonra şunu soyle dıye sufle ettı O da tekrar ettı Sonra Teozı ile soz ederdi? man'a, sonra da bana oyle bır tNONU Buyuk Ataturk der konuşma yaptırttı dı Tabıı çok heyecanlanmıştım, Yanı Demokrat Parti Ornegin, evde anne maalesef ne sövledığımı şımdı için iticı bir unsur mu olnizle konuşurken... hatırlamıyorum Ataturk orada muştu bu kanun? tNONU Ataturk derdı Arka bulunmamızdan duyduğu mutI\O\L Evet, o zaman buyuk toprak sahıplerının Demok daşlanyla konuşurken daıma luluğu ıfade ettı Belkı Cumhurat Partı'yı destekleyen bir guç Ataturk derdı Hatta bazen sev riyet hakkmda da bıze bır şeyler söyletmıştır olarak bu kanun karşısında fa gılı Ataturk dedığı de olmuştur Daha heyecanlandığı bır zaman Ondan başka bır kez de Florya alıyete geçtıklen her zaman soyda böyle dedığı de olmuştur Denız Koşku'nde kalmıştık Balenırdı Bu uvguiamava karşı vıEvde kısaca Ataturk dıye bahse bam o zaman Başbakandı Ataderdı Bızım evde Ataturk'e kar turk'un konuğu olarak kalmışşı sonsuz bır saygı \ ardı Gerçek tık O da çok nadır bır şeydı ten bu buyuk bır saygıydı bızım Ataturk'un konuğu pek olmazevımızde. Ataturk'un ökduğu dık ya Florya Denız Koşku'nde gun butun Turkıye'de matem mısafir odaları vardır Onlann vardı Ama bızım evdekı matem bırısınde bız kalıyorduk, dığerçok daha buyuktu lerınde annemle babam Sonra Ataturk hayattayken bazen ba bız o odadan çıkıp, galıba koşkbamla konuşmaya bızım eve ge ten çıkıyorduk, korıdordan geçlırdı Bazen de bızım evde du tık Korıdor salonun onunden zenlenen davetlere gelmıştır O geçıyordu Salonda da Ataturk zaman Ankara'dakı yabancı oturuvordu Bızı görunce, dıplomatlara verılen davetler "gelin" dedı Bız de gıttık, elıpek az evlerde oluyordu Bunlar mızı sıktı Sonra, "Gidin bakadan bınsı de bızım evımızdı lım. babanıza sorun, şu kelimeHatta o maksatla Çankaya'da nin Turkçesi nedir? Bilıyor mu? kı evımızde (Pembe Köşk) bır ta Ben bir şey buldum, bakalım o dılat yapılmıştı Şımdı herhalde bilı> or mu? " dedı Ben de gıdıp resımlen filan oraya koyacaklar babama söyledım Babam da, Pembe Koşk'un camlı bır kısmı "ha" dedı ve arkasından da vardır Bahçeye yenı yapılan bı "ben konuşunım kendisiyle" dınalara bakan bolumde Orası bu ye bızı vanıtladı maksatla yapılmıştı O zamankı Maalesef bunlar çok az olaylar. tabırı ile bu salon balo salonuv Babamın yakınlığı dolayısıyla du Ataturk bu salona gelmıştı daha başka olaylar ve fırsatlar Fakat Ataturk geleceğı zaman da olması gerekırdı Ama dedıbız hiç odamızdan çıkmazdık ğım gıbı Ataturk geldığı zaman Gelmeyın dıye pek açıkça soy o kadar çekırurdık kı ortaya çıklenmezdı Fakat tahmın ederdık maktan Belkı ağabeyım daha kı, Ataturk gelıyor, onun ıçın hiç çok gormuş olabılır gözukmezdık Babanızın hiç Ata Bunun bovle olmasını turk'e kızdığı ve kızgmlıAtaturk mu ısterdı? ğını dile getirdiği olmuş muydu? İNONU Vallahı ışte bdmıyorum Evdekı havadan çıkan şey tNONU Yok Belkı buyukandı bu Açıkça soylendığını hatır nem ve annem duymuşlardır lamıyorum Fakat herkes o ka Ama bız hiç duymadık dar saygı ve korkuyla kanşık bır Anne ve babanız araduyguya kapıhrdı kı, Ataturk'u sındaki ılişkivı nasıl gözgörmemek en ıyısıdır dıye bız o lemliyorsunuz? Tartışma şekılde davranırdıfc olur muydu? Mesela bızım sunnet olduğumuz zaman Ataturk'un geldığını ha IPsONU Yok, gayet ıyıydı tırhyorum Aşağıda salonda otu Bazen annem uzulurdu, o da evruyorduk Ataturk'le ılgıh en es dekı mısafîrlerın sayısmın haberkı hatıram o Ama ışte o da bı sız olarak bırdenbıre artmasınraz hayal meyal dandı Pohtıkacılann hanımı ol Ataturk size hedıye mak her zaman vıpratıcı bır şey Ama bınm evımızde herhangı vermiş miydi? tNONU Vermıştı evet Saat bır tartışma hatırlamıyorum tı zannedıyorum Babanızın uç kardeş Sunnetı Orner Beyle için de davranış açısından birlikte mı olmuştunuz? bır farklılıgı var mıydı? INONU Evet, aramızda 2 5 Yoktu Babam bu vaş fark vardır gıbı konularda çok dıkkath ol Ataturk'le tam olarak duğu ıçın herhangı bınmıze ayhaUrladığıruz ilk tantşma n bır muamele yaptığı ıntıbaını nız ne zaman olmuştu? vermemek ıçın dıkkat ederdi INONU Ikı tane olay hatırlı Farklı bır muamele soz konusu yorum Bır tanesı bır duğunde değıldı O zaman hangımız sıolmuştu Bu da Meclıs Ba^kanı kıntıva duşsek onunla ılgılemrKazım Ozalp'ın, Özalp Ata dı Tabıı uğraştığı meseleler neturk'un de babamın da en vakın denıyle Bızım sorunlanmızda arkadaşıvdı İstıklal Harbınde uğraştığı zamanlar ancak bır knz suvarı bırlığının komutanlığını halındeyken soz konusuydu. yapmıştı Sonra oğlu Teoman Saklanamayacak bır sıkıntı ıçıne gırılınce bizimle ılgılenır, bıOzalp babası hakkındakı bılgı lerı derleyıp guzel bır kıtap yap zım kurtuluşumuz ıçın va da bır başka deyimle krızın bıtmesı ıçın FJn ntlllmnT hdtrtıki£>r\iYc Ataturk ile Ismet tnonü arasındaki ilişki, Kurtuluş Savaşı gunlerinden, muharebe mey tı Teoman Ozalp, İsianbul Tek KJillllllUtUAA UVIUUVI l i n danıarmdant hukumet toplantılanna, toplantı odalanna kadar uzanan bırgeçmışesahıp nık Unıversıtesı'nde Gemı Inşa uzulurdu, yorulurdu, çare arar at tu tkı lıderın yıllara dayanan bu sıkı lüfkıleri, aüe dostluğunu da beraberınde gettrdı. Ataturk, Ismet tnonu aılesinm oturduğu Pembe Fakultesı Dekanıydı Onun dı Koşk 'un duzenlı konukları arasındaydu Turkıye Cumhuriyetı'nın kurucusu \e ılk Cumhurbaşkanı, yukanda Cumhurıyetımızın ıkıncı Cumablası Nerıman Hanım \ardı Duğun de onun duğun torenıv hurbaşkanı ve kendmnın uzun yıllar başbakam ile birlikte bir paıar geztntısınde goruluyor. (Fotoğraf CbMHURtYET/ARŞİV) StRECEK İNONU Heyecanlanırdı, ama kendını toplardı Bir defa bağırdığı pek olmazdı Fakat mesela, "sız adam olmazsınız" dedığı olmuştu bazı ınsanlara Bunlar arasında bakan duze>ınde olan var mıydı? tNONU Evet Gerçı pek bakan hatırlamıyorum ama, "Size bir turlu ogretemeyecegiın bunu" dıye söyledığı olmu$tu Tartjşma olurdu bazılanyla Mesela demokrasıye geçış, çok partıiı hayata geçış olduktan sonra ozellıkle daha hareretlı tartışmalar olurdu Bızım önumuzde kımseyı haşladığını pek hatırlamıyorum Yanı yemekte Ama başka yerde gormuştum Başka yerde yapardı Bazı kızdığı hususlar vardı Mesela, bırı eskı yazı ile not tuttu mu ona bağınrdı, "Kargacık burgacık ne yazıyorsun oyle, oğretemedik mi sıze hâlâ?" dıye Öyle bir ıkı nok tada bayağı kızdığını hatırlıyorum Onun dışında sakallı, yanı tıraş olmamış ınsan gorunce kesın olarak kızardı Ikıncı Dunya Savaşında uğraştığı başlıca meselelerden bırı oncelıkle dış politika ıdı O donemde dış polıtıkayı beraber bir haylı takıp edebıldık Çunku telgrafiar kendisine getırıhrdı Ve umu mıyetle Dışışlerınden >a bakan, yahut musteşar, yahut bir genel mudur olurdu Cevat Açıkalın vardı o zamanlar O zamanlar evımıze gelenlerı hatırladığım zaman, İhsan Sungu Talım Terbıye Eğıtım Muduru, Ilkoğretım Muduru Tonguç vardı Bir de o zaman Köy Enstıtulerıne çok tepkı vardı, onu hatırlıjorum Sonra Kazım Ozalp vardı Eskı Meclıs Başkanı'dır O da babamın eskı arkadaşlarındandır Kumandanlar vardı, Salih Omurtak vardı Genelkurmav Başkam'ydı O zaman Çıftçıyı Topraklandırma Kanunu çıkmıştı Toprak ve Tarım Reformu dedığımız şeyın tabıı benım bıldığım kadanyla bu ılk hareketıydı Belkı Atatürk daha evvel yapmıştı, bılemıyorum Bunu Şevket Raşit Hatıpoglu vurutmeyeçalışıyordu Bu uygu lama bir haylı eleştırılere konu olmuştu Hatta ışte, çok partıye geçışın kararlılığı da beikı bu safhada başlamıştı Hatta Demokrat Partı'nın kurulmasının bir nedenının de bu olduğu o zaman çok soylenırdı kan guçler kuvvetlıydı Demokrat Partı'nın kurulmasında buyuk rol oynadılar Işte burada Şevket Raşit Hatipoğlu, babama sık sık gelırdı Kendısı çok ıyı de bır zıraatçıydı Hatırladığım kadanyla da canlı konuşan bır ınsandı Bellekteki Atatürk