Katalog

Cumhuriyet HAZIRLAYANLAR: EROL ÖZBEK SELAHATTİN ERKANLI ELİ LEVİ Sahibi: Cumhuriyet Matbaacılık ve Gazetecilik Turk Anonim Şirketi adına Nıdir Nadi. • G«nel Yayın Mudürü: Hasan Cemıl.Müessese Müduru: Eraine Cşakhgü, Yazı tşleri Müdürü: Okay Gönensin. # Yazı Işlerı Mudur Yardımeısı: Ahmel Konılsan. Haber Merkezi Mudurü: Yalçın Bayer, Sayra Duzeni Yönelmeni: Ali Acar. TAKVtM 28 Eylül 1983 İmsak: 6.09 Guneş: 7.51 Temsilciler: ANKARA: Valçin Dofan, IZMİR: Hikmrt Çetuıkaya. ADANA: Mehmel Mcrcan. • Servıs Şejlerı: Istanbul Haberleri: Selahaltin Cüler, Dış Haberler: Ergun Balci. Ekonomi: Osnan Ulagay. Yurt Haberlerı: Barbaros Gençak, Kultur: Aydın tmev, Magazin: Yalçın Pckşcn, Spor Danışmanı: Abdülkadir Yücelman. Düzeltme: Refık Durbmş, Araşiırma: $ahin Alpay. İkindi: 17.26 Akşam: 19.58 Yatsı: 21.29 Bürolar: • Ankara: Konur Sokak No: 24 4 Yenişehir, Tel.175825175866, İdare: 183335, • Izmir: Halit Ziya Bulvarı No: 65 3, Tel: 2547O9I3123O • Adana: Ataıurk Caddesı, T.H.K. İşhanı Kaı 2/13, Tel: 1455019731 • Basan ve Yavan: CumhuriyeC Matbaacılık ve Gazeıecılik T.A.Ş Türk Ocağı Cad 39 41. Cağaloğlu, İsı PK: 246Ist. Tel: 5209703 Tele.v 22246 Öğle: 14 05 3 ülkede sancılı re jîm arayışı sürüyor ŞILI Pinochet iktidarı çatırdıyor Pinochet'yi istifaya zorlamak için yüzbinlerce kişinin katıldığı ulusal protesto günlerinde şimdiye kadar 39 kişi öldü. Ülkede hızla artan gerginlik 12 ağustosta yapılan kanlı gösteride doruğuna ulaştı. Bu gösteride giivenlik güçlerinin halka ateş açması sonucu 17 kişi öldü. Şili'de 1973 yıhnda Marksist Başkan Salvador Allende'yi devirerek iş başına gelen General Augusto Pinocbet halen 10 yılhk iktidarının en zor günierini yaşıyor. Kendisini bir zamanlar destekleyen toplum kesimlerini bir bir karşısına alan General PinocheCnin sonuııda tek dayanağı olarak ordu kaldı. Ülkede Pinochel'nin ağır baskı rejiminin yanı sıra ekonomik bunalım da hızla büyüyünce, halkın huzursuzluğu sokak gösNe var ki, yüzeydeki bu olumlu gelişmelerin gerisindeki yara giderek büyüyordu. Dış rekabete dayanamayan küçük ve orta işletmeler peşpeşe iflâs ederken, işsiz sayısı da hızla artıyordu. Dış borçların tutarı da 18 milyar dolara ulaşmış, Şili kişi başına düşen borç miktarı bakımından dünyanın en ön sırada yer alan ülkesi olmuştu. Bu arada, ihracaı da düşmeye başlamış, buna karşılık dışarıdan ithal edilen lüks tüketim mallan piyasayı doldurmuştu. Bu ortamda, 1980'de dünya ekonomik bunalımırun indirdiği darbe Şili'nin cılız ekonomik yapısını çökertmeye yetti. Şirketler birbiri ardından pes ediyor, işsiz ordusu çığ gibi büyüyordu. Uluslararası bankalar da ekonomik felâkete sürüklenen Şili'ye artık borç vermekten çekiniyorlardı. Geçtiğimiz yıl işsizlik oranının "fo 30'a ulaştığı ülkede, Gayri Safi Milli Hasıla da Vo 14 oranında geriledı. Ekonomik çöküntü büyük bankalarla, büyük holdingleri dc temellerinden sarsmaya başlayınca, Pinochet duruma daha fazla seyirci kalamayacağını anladı ve geçtiğimiz yıl sonunda, "monetarist" politikadan köklü dönüş yaptı. Birçok banka ile holding devletleştirilirken, özel sektörün dış borçları da devlet garantisine alındı. Ve var ki, bu önlemler de cılız Şili ekonomisini canlandırmaya yetmedi. Ekonomi, bir türlü silkinemiyor, kitlelerin huzursuzluğu ise artıyordu. Bu huzursuzluk sonunda patlayarak büyük gösterilere dönüştü. Şili halkı, sağcısı, solcusu, işçisi ve orta sınıfı ile birlikte, Pinochet'in gitmesini ve ülkede demokrasinin yine kurulmasını istiyor. Şili diktatörünün tabandan gelen bu tepkiler karşısında daha ne kadar dayanabileceğini zaman gösterecek. Frankfurter Allgemeine Zeitung'dan terilerine dönüştü. llk protesto gösterileri bu yıl mart ayında yapıldı. Bu gösteriler güvenlik güçlerinin sert müdahalesi ile çabucak bastırıldı. Pinocbet'nin kaba kuvvetle dunıma hâkim olduğu sanılıyordu. Ancak böyle düşünenler kısa süre sonra yanıldıklarını anladılar. Gösteriler birbirini izliyor, her gösteri bir öncekinden daha büyük oluyordu. İlk zamanlar öğrencilerin başlattıklan gösterilere ev kadınlan, ufak dükkân sahipleri, taksi şoförleri, işçiler ve kamyoncular da katıldılar. Ev kadınlan sokaklarda tencere kapaklarını vuruyor, şoförler korna çalıyor, 1973te Salvador Allende'nin devrilmesinde önemli rol oynayan kamyoncular greve gidiyorlardı. İşçi sendikaları ise birbiri ardından grev ilan ediyordu. Hükümet Bakır Işçileri Sendikaları Konfederasyonu Başkanı Adolfo Seguel'i temmuz ayında tutukladı, ancak tepkilerin yoğunlaşması üzerine bir süre sonra Şili'de ekonomik bunalım ö/ellikle yoksul kesimin belini bükerken. asevleri öniindeki sıralar uzuyor.. serbest bırakmak zorunda kaldı. Bu arada muhalefet partileri de birleşerek Ulusal Demokratik Cephe'yi kuruyorlardı. Beş partiden oİuşan Ulusal Demokratik Cephe'nin başkanlığını, Hıristiyan Demokrat Parti Başkanı Gabriel Valdes yapıyordu. Muhalefet, Pinochel'nin istifasını ve ülkede serbest seçimlerin yapılmasını istiyordu. Pinochet'yi istifaya zorlamak için Ulusal Protesto günleri düzenledi. Mayıs ayından bu yana düzenlenen beş Ulusal Protesto gününde en az 39 kişi öldü, yüzlerce kişi yaralandı, binlerce kişi de tutuklandı. Ülkede hızla artan gerginlik ise 12 ağustosta yapılan kanlı gösteride doruğuna ulaştı. Bu gösteride, güvenlik güçlerinin halka ates acması sonucu 17 kişi öldü, 100'den fazla gösterici de yaralandı. Gösteri, Pinochet'nin iktidara gelmesinden bu yana düzenlenen en büyük protesto eylemini oluşturuyordu. General Pinochet'nin 10 yılhk "monetarist" politikasından ise geride ekonomik çöküntü ile 18 milyar dolara uiaşan dış borçlar kaldı. 1973 yıhnda iktidara el koyan Pinochet, Şiü ekonomisinin yönetimini Şikago okulu diye adlandınlan Prof. Friedman'ın öğrencilerine teslim etti. Bu grubun uyguladığı liberal ekonomi modeline uygun olarak, eski Başkan Salvador Allende'nin işsizliği önlemeye ve kamu harcamalarını artırmaya yönelik ekonomik politikası tersyüz edildi. Kamu harcamaları kısıldı, her türlü sübvansiyonlar kaldırıldı. Gümrük duvarları yıkıldı ve korumacı devlet önlemlerine son verildi. Artık ekonomide tek düzenleyici, serbest piyasa kuralları idi. Bu politika başlangıçta olumlu sonuç verdi. Sıkı para politikası ile "?o 500'e uiaşan enflasyon oranı % 10'a kadar çekildi. 1970'li yıllarda ortalama yıllık büyüme hızı ise V 8'e ulaştı. Şio li ekonomisindeki bu olumlu gelişmelere bakan uluslararası mali kuruluşlar da, Pinochet'ye istediği kadar borç veriyorlardı. FILIPIM Ferdinand Markos için tehlike çanları çalıyor Muhalefet lideri Benigno Akino'nun öldürülmesi Markos'a karşı duyulan tepkinin patlamaya dönüşmesine yol açtı. Filipinlerde Markos için tehlike çanları çalıyor. Devlet Başkanı Ferdinand Markos'un 18 yıllık iktidarı en zor günierini yaşıyor. Muhalefet lideri Benigno Akino'nun 3 yıllık sürgünden sonra ülkesine ayak basar basmaz öldürülmesi Markos iktidarı için dönüm noktası niteliğini taşıyor Markos'un otoriter yönetiminden yaka silken Filipinliler "Ninoy" takma adıyla tanınan Akino'nun öldürülmesinin uzerine 3 milyon kişinin katıldığı büyük bir cenaze töreni düzenliyor, ardmdan da yüzbinlerin katıldığı protesto gösterileri geliyordu. Siyasi gözlemciler Akino'nun ölümüyle ülkenin sonu nereye varacağı belirsiz bir döneme girdiğinde birleşiyor. Bu gözlemcilere göre Markos'un sıkıyönetim döneminde iktidara ortak ettiği ordu, Markos sonrası dönemde yine iktidarda olmak isteyecek. Filipin muhalefet lideri "Ninoy" halkın büyük bir çoğunluğunun sevdiği biriydi. Kitleler ülkeyi demokrasiye Ninoy'un götürebileceğine inanıyordu. Muhalefet liderleri ve halkın büyük bir çoğunluğu Ninoy'un ölümünden Markos'un sorumlu oluduğuna inanıyor. Bu nedenle düzenlenen protesto gösterilerinde Markos'un istifası isteniyordu. Gösteriler iktidara karşı ettiği sıkıyönetimden nasibini alanlardan biri de Benigno Akino olmuştu. Akino ile Markos eski okul arkadaşıydılar. İki dostun yolları daha sonra aynlacak ve birbirlerine düşman olacaklardı. Akino, Filipinlilerin çoğunun sevdiği, başarılı bir liderdi. Markos'un iktidara gelmesinden önceki dönemde başarılı bir yaşarru vardı. 16 yaşında ülkesinin en genç savaş muhabiri olarak Kore savaşını izlemişti. 22 yaşında Filipinlilerin en genç Belediye Başkanı olmuş, ardından 29 yaşında en genç vali ünvanını kazınmış, 34 yaşında ise senatörlüğe seçilmişti. Sıkıyönetimin ilan edildiği yıl 40 yaşındaydı ve ker disine Markos'dan sonraki D^ let Başkanı gözüyle bakıhyordu. Akino 1972 yılında girdiği hapisten 1980'de çıktı. Ancak serbest bırakılmamış, bir ameliyat için ABD'ye gönderilmişti. Akino'ya izin verilmesinde dönemin ABD Başkanı Carter önemli bir rol oynamıştı. Akino ameliyat için gittiği ABD'de üç yıl "gönüllü sürgün" kaldı. Geçtiğimiz yıl ülkesine döneceğini açıkladı. ABD tLE İLİŞKtLER Akino'nun Filipinlere döndüğü gün, Manila havaalamna ayak basar basmaz öldürülmesi, ülke içinde büyük tepkilere yol açarken, "müttefiki" ABD ile ilişkilerinin gerginleşmesi tehlikesini de doğurdu. Reagan yönetimi cinayetin soruşturulması için bir komisyon kurulmasını istedi. VVashington'da birçok yetkili, Reagan'ın Filipinlere yap(Arkası 11. Sayfada) Filipinler muhalefet lideri Benigno Akino'nun cenaze torenine yüz binlerce kişi katıldı. Tören, daha sonra Ferdinand Markos aleyhinde büyük gösterilere dönüştü. Manila'da gösteri yapan gençler büyük bir gövde gösterisine dönüşmüştü. Ancak Markos protestolara baş eğmeyeceğini belirtiyor ve geçtiğimiz hafta başında düzenlenen ve 13 kişinin ölümü, yüzlerce kişinin yaralanmasıyla sonuçlanan gösterilerden sonra yaptığı konuşmada "olaylar sürerse" diyordu, "muhalefetin yakından tanıdıgı sert önlemlere başvururum". Muhalefete göre, Markos bu sözleriyle sıkıyönetimi yeniden ilan edebileceğini kastediyordu. 1%5 yıhnda iktidara gelen Markos 1972 yılında sıkıyönetim ilan etmiş ve muhalefete karşı büyük bir "temizlik" kampanyası açmıştı. 1973 yıhnda onaylanan yeni anavasa ile kendini Devlet tutuklanıp cezaevine gönderiliyor. Başkanı ilan eden, hanedanlığını güçlendiren Markos sıkıyönetimi 1981 yıhnda kaldırdı. 9 yıllık uygulamanın bilançosu 10 bin ölü, onbinlerce kayıp ve onbinlerce tutuklu olmuştu. Markos sıkıyönetimi kaldırdıktan sonra olağanüstü yetkililerinin bazılarını meclise devretti, siyasi tutuklular için af çıkardı. Aynı yıl yapılan seçimlerde oyların yüzde 88'ini alarak altı yıl için yeniden Devlet Başkanı seçiidi. •YENİ TOPLUM " Markos 1965 yılında, iktidara "yeni bir toplum" kurma vaatleriyle gelmişti. Ekonomiyi düzeltecek, ülkesini bir sanayi toplumu haünegetirecekti. Markos vaatlerini gerçekleştiremedi. Uzmanlara göre, 1969 yılında yaşanan petrol krizi Filipinler ekonomisini bü>*ük bir bunalıma sürüklemişti. Ûlke bu tarihten sonra belini doğrultamadı. Filipinlerin 52 milyonluk nüfusunun yüzde 90'ı bugün hâlâ çok kötü koşullar altında yaşıyor. "Newsweek" dergisinde çıkan bir habere göre, büyük çoğunluğun ortalama geliri yılda 100 dolann altında. Ülke işgücünün dörtte biri işsiz. Ailelerin birçoğunun aylık geliri, pirinç dışında bir şey almalarına yetmiyor. Markos'un 1972 yılında ilan Pakistarfm Sind eyaletinde çıkan çatışmalarda 4 kişi öldü Dış Haberler Servisi Pakistan'da olayların en yoğun olduğu Sind eyaletinde polisle eöstericiler arasında çıkan çatışmalarda 4 kişi öldü, 15 ki^i yaralandı. 300 kişi de tutuklandı. bölgede olayların sürdüğü bildirilıyor. Sind eyaletinde bugün yapılması planlanan yere! seçimlerin iki aşamalı olarak gerçekleştirileceğinin açıklanması uzerine. muhalefet gruplan büyük bir tepki göstererek, seçimleri protesto etmek amacıyla, seçim günü genel greve gidilmesini kararlaştırmışlardı. Bunun uzerine, hükümet, seçimleri iptal etmeye karar vermişti. Pakistan'da önceki gun de Demokrat Parti lideri Abdül Vali Han tutuklanmı>ıı. Londra'dan ülkesine döner dönmez Revalpindi havaalanında tutuklanan Vali Han, ulkenin kuzeybatı bölgesinin en güçlü siyaset adamı olarak tanınıvor. PAKISTAN Gösteriler altı haftadır bastırılamıyor "Hemen yann görevden aynlacagımı söylesem, bu dogru olmaz". Pakistan Devlet Başkanı Ziya ül Hak muhalefetin 7 hafta önce başlattığı "Sivil ttaatsizlik Kampanyası"na yukarıdaki sözlerle cevap veriyordu. 14 ağustosta Pakistan'ın Ingiltere'den bağımsızlığını kazanmasının 36. yıldönümünde başlayan ve 8 siyasi partinin oluşturduğu "Demokrasinin Yeniden İnşası Hareketi" (MRD) tarafından düzenlenen kampanyada, şimdiye dek 70'den fazla kişi öldü, yüzlerce kişi yaraJandı. Tutuklamaların sayısı ise 1500'e yaklaştı. 26 şubat 1981'de Lahor kentinde yapılan bir konferansta kurulan "Demokrasinin Yeniden İnşası Harekeli" geniş bir siyasal yelpaze oluşturuyor. Birlik içinde yeralan siyasi akımlar şu dön asgari hedef için birleşmiş durumdalar: Sıkıyönetimin kaldınlması, demokratik ve serbest seçimlerin yapılması, 1973 anayasasının yeniden kabul edilmesi Reagan'ın Filipinler ziyareti çıkmaza girdi WASHINGTON, (ANKA) Birleşik Amerika Başkanı RonaJd Reagan'ın kasım ayında yapılması planlanan Filipinler ziyareti, bu ülkede meydana gelen gelişmeler karşısında tam anlamıyla çıkmaza girdi. ABD Başkanı Reagan'ın Filipinler'e gidip gitmemesi konusunda yönetimle, Kongre arasında da görüş ayrılığı çıktı. Kongre liderleri, Reagan'ın Filipinler'e gitmesinin, "Ülkedeki iç kanşıklıklara rağmen, Markos' un desteklenmesi" anlamına ı leceğini, bu durumun ise, Markos'u "Sorumsuz davranmaya ileceğini" belirtiyor. Hükümet üyeleri ise, ziyareti ertelemenin, Filipinler hükümetini muhalefet liderinin öldürülmesinden sonjmlu tutmak anlamına geleceği ve VVashington Manila arasında kararsızlık ortamı doğuracağını ileri sürüyor. Birleşik Amerika, Filipinler'de bulunan Amerikan üslerine karşılık, hükümete >ilda 200 milyon doları bulan ödeme yapıyor. Yeni anayasa neler getiriyor? Ziya Ül Hak 'ın ağustosta açıkladığı ve muhalefetin sert tepkikrine yol açan Anayasa değişikliği tasarısı, Devlet Başkanı 'na şu yetkileri tanıyor: • Başbakanı atayabilecek, (1985'den sonra Devlet Başkanlığı yetkilerini Başbakan 'la paylasacak), • Millet Meclisi kararlarını veto edebilecek, • Silahtı Kuvvetler komutanlanm atayabilecek ya da görevden alabilecek, • Cerekli gördüğü hallerde Meclisi feshedebilecek (gerekli hallerin neler olabileceğini belirtmedi), »Meclis'ten çıkan bir kararı yeniden ve tüm siyasi tutuklulann serbest bırakılması. MRD içinde yer alan siyasi akımların çeşitliliği, gözlemcileri bu birliğin ömrü konusunda kuşkuya düşürmüştü. Ancak son gelişmeler dikkate alındığında bu kuşkuların yersiz olduğu anlaşılıyor. Sind eyaletinin Karaçi kentinincelemek uzere gerı gonüereoıleceh, • Millet Meclisi'nin dağıtılması halinde en geç 75 gün içinde genel seçim tarihini açtklaması gerekiyor, • Seçim komisyonlannı atayabilecek (muhalefet liderleri Devlet Başkanı'mn bu yetkiyle muhalefeti seçim dışı bırakacağını savunuyor), • Devlet Başkanı Silahlı Kuvvetler Başkomutanı olma sıfatım koruyacak. Ziya İ'l Hak sivil yönetime geçildikten sonra kadınların da Meclis'te temsilci olabileceklerini açıkladı. Aynca dini azınlıklar da temsilci gönderebilecek toplanmasıylagerçekleşti. Polis çok sayıda kişiyi tutukladı.Tutuklananların arasında Zülfikâr Ali Butto hükümetinin tçişleri Bakanı Hazara Han Bajarani ve Ulusal Demokratik Parti Başkanı Abid ZuBori de vardı. Daha sonraki günlerde önemli muha(Arkast 11. Sayfada) de 100 muhalif politikacının ani bir gece operasyonuyla tutuklanmasıyla ilk ivmesini kazanan olaylar daha sonraki günlerde şid detlenerek sürecekti. Muhalefetin düzenlediği ilk önemli gösteri 14 ağustosta Pakistan'ın kurucusu Mubammed Ali Cinnah'ın mezan başında 20 bin kişinin 1MI