Katalog

12 OCAK 1983 Cumhuriyet 5 Günün Kltapları Günün Kltapları "Ne yazdıysam, sonsıız bir sevi mektuhudur, Derleyen: Hilmi YAVUZ Son kitabının aüı, Lcs Adieux. Sanırım, «bu dünyadaıı gider olan» büyük şaırler, «ka lanlara selam olsun» demeden edemiyorlar. Aragon da öyla. Gariptir, Sartre'ın da ölümunden önce Simone de Beauvoir ile yaptığı konuşmalann yayımlandığı kitabın adı «La Otlemonie des Adleus» idi. Sartre'la Aragon arasındaki yakınlık salt bu raslantıya bağlı de ğil. Bu yazıda, yeri geldikçe farklı bağlamlarda bu yakınlık lara değınılecek. Aragun'u Tiirk okuru önce şair olarak Elsa'nm Gözleri (çeviren: Orhan VeU) adlı ünlü şiinyle biliyor. Bu doğal: Aragon önce şair çünkü. Dada' cı, sonra Gerçeküstü'cü, sonra da gerçekçi şair. Tzara'nın Dada'sı herşeyi olumsuzlayan yıkıcı bir başkaldınydı. Genç Aragon, ilk şürlenni Tzara'nm JJtterature dergisinde yayımladı: Derginin adı Litterature (Edebiyat) ıdi ama, amaç edebîyatı yerle bir etmekti. Bu olumsuz başkaldınyı Gerçeküstücülük lzledi. Aragon'un bu dönemi 19181931 yülarını kapsar. Gerçeküstücülük, yenl bir gerçeğin araştırılmasıydı. Bunun için de yeni bir yazma yöntemi gerekiyordu, bulundu da: L'Ecriture Automatique, ya da bilinçdışını yazmak. Bu, Gerçeküstücüleri dünya yı betimlemekten kurtaracak, onlan bilinçdışı düşlemlerine götürecekti: tfYalana karşı düşten öte neye güvenilirdi ki?» (Aragon, daha sonra. Gerçeküstü cü dönemine Le Roman Inac hevfi'de böyle gönderme yapacaktı.) Aragon'un sosyalizme geçisı kolay oünadı. Tours Kongresi'nden sonra bir grup sosyalist partiden aynlarak Fransız Komünist Partisi'ni kurmuş tu. Aragon, arkadaşı Andrö Breton'la bîrlikte yeni partinln merkezine gidecek orada Karşı laştığı parti görevlilerinin 'bayağılığı' Aragon'u ürkütecektiı. Aragon, partiye girlşini "altı yü erteleyen' bu Urktiyü nasıl aştığını Les Yeux et La Memoire adlı şıir kitabuıda (1954) anlatır. 1927'de partiye girer; ama Gerçeküstücülerle ilişkile ri sürmektedir. 192729 yülan arasında yazdığı La Grande Ga iete Aragon'un yaşamını, Adareth'in de belirttiği gîbi (Commitment in Modem French Literature, 1967), siyasal ve şiirsel iki ayn 'bölme'ye ayıracaktır. bir boşgeacrolarakizleyenblri. Yaşamla arasındaki «açıklıgı» bir seviyle kapatmayı umud etmektedir. Berenioa'e tutulur, ama bu kez yaşam görüşlerinin ortaya çıkardı&ı 'açıklık'lar var dır. Berenice, bir bulantı'yı yaşamaktadu1. Aurtlien, Aragon' un neredeyse arkelipsel izleği oian sevi'yi yeniden gündeıne gp.tirir. (Aragon, Jean Sur'e «her romaıı bir çözüm önerir: bu çözüm sevıdir» dlyecektir). Les Communlstcs ile Le Monde R6el dizisi sona erer. Savaş ve Nazi işgali, Aragon' u yeniden şiir yazmaya götürür. ülus bilinci'dir artık Aragon'un İzleğl, bu bilinç gerçek bir yurtseverln şiirlerinde anlatımım bulur. 19391945 yılları arasında yayımlanan şiir kltapları, işgalci nazilere karşı verdiği sa vaşımm şiirleridlr. Le CreveCo eur (1941) için şöyle diyecektir: «Inamyorum ki polis korkusuy la bu şiirleri yazmasaydım, insanlık onurumdan vazgeçmeyi kabullenseydim, yaşayamaz dım; evet, yaşayamazdım». Le Creve Coeur*un en güzel şiirlerinden biri Les LUas et Les Roses'dur («Güller ve Leylaklar» adıyla Türkçeye îlhan Berk çevirmiştir bu şiiri): Işte tıs yok, dfişman karanlıkta dinleniyor Birdenbire Paris düştü diyorlar bu akşam Dünyada ne o vitirdiğimiz aşkı bir daha Ne o guller ne de o leylaklan unutamam Lea Xeux D'Elsa'da (1942) yurdu ve Elsa'dır anlatılan. Le Musee Grevin, (1943), ışbirlikçi Petain rejimıyle alay eder. Bro celiande ve En Français Dans Le Te\t«'de (1943) işgalci nazılerle alay eder. La Diane Française ise zaferin şıirıdiT. (C Süreyya'mn çevırdiği, ünlü «Mntlu AşU \oktur Dünyada» şiiri bu kitaptadır). Bu şiir kitaplarından sadece Les Yeux D'Elsa yasal olarak yayınlanmıştır, Vichy sansürcüleri şıirlerin devrimci niteliğıni kav rayamamışlardır çünku. Ötekıler ya gizlice 'yetaltı' baskısı o larak çıkacak ya da tarafsız îsviçre'de basüacaktır. fi.n Français Dans Le Teste'ın adı anlamlıdır: Aragon, ıesn>i işgalci Vichy propagandasmm dıliyle (Fransa'nm gerçek ve wlusal çıkarlarma karşı kullanılan Fransızcayla), yurdunun bağımsızlığını savunan şiırlerinin dihrun (Aragon'un 'gerçek Fransızca' dediği Pransızcanın) ayrumm belirtmek ister. Bura da. Aragon'un şiir dlline ülşkiri düşüncelerini söylemenin tam sırası: Aragon'a göre şiir, kendı deyimiyle, bir ' bei car.to'dur. Şair, şark) söyleyen dir, dolayısıyle müzik şiirin içeriğinden ayrılmaz. Chroniques du Bel Canto'da (1947) Goethe'yİ izleyerek, şiiri 'koşullar'm belirledigini söyler. Bu, şiirin gerçekliğin bir yaıiıyla bağmtılı olması demektır: Koşulları bilmiyorsa^ nız, şiirin anlamını kavrayamazsınız, demek ister Aragon. Kilaplarmda rastlanüylâ ohışmuş tek dizesi bulunmayan ozan: Louis Aragon Ümit Yaşar Oğuzcao'm TÜMŞİİRLERİ 1 denlzi ÇIKTI acüar Q Aragon için şiir bir yapundır. Bu yüzden de şiir kitaplanra, açıklayıcı notlarla donaür. Şl irin bir yapım olduğunda da diretir Aragon. Bir zenaatçınm araçlarını ,bir ressamm tır çalannı kullsndığı öbi, şairın de kendine özgü araçîarmı kul. lanmasını ister. Ama şiirin büyüklüğü, ona verıien emekla belirlenmemiştir. Buyük Şair, bu emeği duyurtmayandır. Savaş sünrası yapıüarında AJ ragon, geçmış zaman ardmda. dır, o yüzden de bu yapıtUnn çoğu otobiyografıktir. Les Yeux et La Memoire (1954) Le Roman Inacheve (1956) Elsa (1959) ('Elsa'ya Şİirler' adıyla Said Maden dilimize çevirmiştir) adlı şiir kitaplan bu bağ lamda ele alınmahcUr. 1960'da yayımlanan Les Poâtes de, ken dinin ve öteki şairlerin deneyimlerinden yararlanarak şiırsel yaratımın 'gizlerıni' bulgu^ lama işlemine girişır. 'Gerçea: tutkum' der Aragon, *bu sevüvenler, bu yıkımlar, bu çatışmalar çağmda şıirsel imgelerı sözcuklere, sözcıiklerl şiirsel mıgelere dönüştürmenin büyüsüdür, üilin büyüsüdür'. Garaudy'nin 'çağımızm epiğt' dediği Le Fou D'Elsa (1963), 1492 yıhnda Granada'nın Ispanyolların eline geçişi sırasmda geçer. Burada Granada, insan yaşamımn simgesi olur. Kitabm admdakı 'Fou' sözcüğü, aslında mecnun'dur: Bu büyüJc epık şiirin kişılerinden biri da Mecrıun'dur. Aragon'un Mecnun'u dörtouçuk yüzyıl sonra öoğacak olan Elsa'ya tutulmuş tur. Mecnun bu derin tutkusun dan dolayı küfr ile suçlanır: Çünkü Allah yerine, doğ mamış bir kadma tapmaktayır. Le FOH D'Elsa, Aragon'un temel izleği olan «sevi» sorunur.a kadmla erkegın bir çiît olarak birliktelii>ini vurgulayan fcir çözüm p.ctiTir. Kadınla er keğin birlikteliğinin yüceliğ'.dir bu. Marx 'insan insanm geleca ğıdir' demişti; Aragon 'kad«r> erkeğin gelecegidir' demektedir . ÖZGÜR YAYINDAĞITIIVI Ankara Cad.31/2 Cağaloğlu Tel,26 2513 £ Aragon'un intihar girişimini az kişi bilir. DEV ÜÇLÜ Aragon, karısı Elsa Triolet ve Picasso, 1949 yılında düzenlenen bir toplantı dolayısıyJa bir arada. 1930'da Sovyetler BlrUğlns gider Aragon. 1935'de yaymlanan Pour une Realisme Socialiste'da, bu geziyi coşkuyla anlatacaktır. Rusya dönüşu tam bağlanımlı bir yazardır ar tık. Edebiyatla siyasetin ayn tutulmasında direten gerçeküstücülerden kopmuştur. Aragon. Bağlaramu bır yazardır artık, propaganda Işlerine venr ken mni; L'Humanlte'de yazar, Com mune dergısıni yönetir. Bağla nımı, roman, üüzleminde de sürdürecektır bundan böyle. Le Monde Reel başlığı altmüa bır dizi romana başlar. Bu di zinin üçlmcü kitabı, Les Voyageurs de L'Imııeriale U943), adınm yaptıgı göndermeden de anlaşılacagı gibi, toplumsal olaylann dışında durmayı yeğle yen bağlanımsız yazarların 'üstten bakışını' ©leştirir. Romanm baş kişisl Pıerre Mercadier,kl Aragon Prançis Gremıeux ile yaptığı konuşmalarda Entretiens avec Francis Crenieux, (1964). Mercadier'l yazarken gerçek yaşamdan bir kişiyl büyukbabasını örnek aldığım belirtecektir. özgürlük adına bağlammı olumsuzlar. Tıpkı, daha sonra Sartre'ın Les Chemtns de La Liberte'sindeki Mathieu Dela»ue'nün yapacağı gibi. Le Monde reel dizisi siyasa' bir baglanımın kaçımlmazhğına karşın, bireysel özerkMği yüceltir; Tarihe karşı bireyin öaerkliğiuj. Jean Sur, Tin'in gizleriyle Tarlh arasındaki bağıntüan* ortaya koyduğu İçin Azia Augustinus'a benzetir Aragon'u. Les Cloches de Bale («Ve Ça lardı Basel'ln Çanlan» adıyla Attila îlhan çevirmiştir bu romam), Le Monde Reel dizisinm ilk kitabıdır (1934); bildirisi ise şu: Anamal evreninde ger çek sevl yoktur!... Aragon bu romanı Elsa'ya okuyacak, Elsa beğenmsyecek ve soracaktır o. na: Kimin için yazıyorstm?». Sartre. çok sonra, Edebiyst Ne djr' de bu soruyu soracaktır. (Aragon, Commune dergisinde bir anket konusu yapar Elsa'nm sorusunu; ama kendi yanı tını romanlannda veTecektır) Bu romanın ikinci bölümünrle Aragon kadın sorunu'na eğılir. Edebiyat tarihinde ilk feminiGt lomandır bu ve Clara Zetkin';n kadırun gerçek kurtuluşuna ılışkin söyleviyle biter. Ord. Prof. Dr. Hıfzı Veldet VelidedeciŞlu Aslında, jrukanda değindiğimiz Mdliğin suregitmesidir bu: «Bağlanım, tüm kimllğini kuşat mamıştır henüz.» Tam bir bağ lanım, varoluşun gerçek anlamı nm kavranması savaşımıdır. Varoluşun gerçek anlamı'... Ara gon, Sartre ve Camus'den 20 yıl önce dünyanın «saçmaBİığı nı vurgulayacak ve bireyin salt bir kez yaşayacağını başka bir yaşamı olmayacağmı anladığı andaki durumunu, yine garip bir rastlantıyla, Sartre'ın yülarca sonra kullanacağı Tjulantı' sözcüğüyle anlatacaktır. Tıp kı Sartre gibi, Aragon da, çok îarklı koşullarda ayiu şeyi bulgular: Traite du Style'de bu «saçmalık» karşısında intihann bir çözüm yolu oltnadı|ı sonucuna varır (2). Ama Venedikte gezideyken Aragon'un intihar girişiminde bu îuncluğunu çok az kişi bilmektedir. Bu olaydan iki ay sonra da Paris'te Eus asıllı bir genç kızla karşılaşır Aragon. Elsa Triolet'dir bu; Mayakovski'nın eşi Lili Brik'in kızkardeşidir. Jean Sur (Aragon, Le Realisme de L'Amour (1966),Elsa'nın onun yaşamuıa gtrişini fazla abartmamalı der. Sur'e göre Aragon «umutsuzluğa gömülü» değildir Elsa'yla tamştığında; «tamşmasaydun susardım» (je me serais tu) demiştir, ama gerçelcte 'tu'den sonraki 'e' yi yazmak istemediği için, Tcendimi öldürürdüm" (je me sera is tu6) mi demek istemiştir? Bu bilinmiyor; ama Sur için Elsa, öteki insanların varoluşunu kabul etmesini sağlayacak garçek bir sevgiyi, tam zamanmd» sunmuştur Aragon'a.' £ Gerçeküstücülerle tam bağlamm için. de değildi. Duyguyla dütüneeyi birleştiren usta bir kalemle gönüllerden gonüllere kopru kuran, çevrenler acan, oğreten, eleştirip düşündüren denemeUr. Ederî: 350 lira İSTEME ADRESİ: CAĞALOĞLU TÜRKOCAĞl CAD. NO: 3941 İSTANBUL Unutmamak gerek: Aragon Gerçeküstücülerle birlikteyken tam bir bağlanım içinde değii dı. Gerçekustücülerın düzyazıyı, dolayısiyle romanı bir tiır clarak tutmadıkları, gerçekçi betimlemelerin L'Ecriture Automatique ile bagdaşmadığı ge rekçesiyle romanı küçümsedık leri bir dönemde 1921'de, Aragon, ilk romanını yazacaktı: Anicet. (Bu kitap, dihrmze Atila Tokatlı tarafından çevrilmiştir). tkinci romanı Le Paysan de Paris ise 1926 yılında yayımlandı. Romanın izleği Aragon'un yaşadığı kentti, Paris'ti. Arüatılan, betimlenen gerçek bir kentti, ama anlatım iirik ve gerçeküstücüydü. ® Savaş ve Nazi işgaliyle yeniden şiir. Les Beaux Quartiers, sıkıcı taşra çevreslnde, tipik bir 3. Cumhuriyet polltikacısı olan ba baya başkaldıran iki kardeşm romanıdır; bu dizinin en önemli yapıu ise, kuşkıısuz, Aurellen. Eomanm başkişisi AureUen Leurtıllois, Aragon'un deyışiyle, «kendisi oln^ksızm değişen bir dünyaya atılmıştır; sivil yaşama ayak uyduramayan bjr eskı iskerdir Aursilien. CündeUk yaşamm dışmcla, onu ® Yeniden dönüş. romana Mlycrtro Yayinlan Sunar Ümlt Yaşar Oğuzcan'ın beklenen kltabı çıktı. KİM KİME DUM DUMA Behiç Aü V/lftRKM» &ANR DİKİZ AYNASI Yergiler 197180 fetanbu! • Anaddu Dağıtım CEM MAY (Tel.: 27 0153) Izmlr Ege Dağrtım DATİÇ (Tel.: 13 87 86) Varlıkvyayınları ünlülerinden Sahato'nun bu ilk ERNESTO romanı yayımlandığında Albert ' Latin^Amerika' yazarlannrrfen OhOlsunj 0hOL^UNjOh OlsunJOHO^t/Nl. 0h\ Oh ulsvnl 0H oUün! Oh OU^UN! Ohhl TÜNEL Camus ve Graham Gjeene taraîından bir başyapıt olarak kabu) edümişti. Bir yataızlık ve kıskançlvk drarmjıı öyküleyen TÜNEL tutkuları^mızın ne derece derin olabileceğiîu sarsıcı bir biçimde gösteriyor. Kitap listemizi isteyiniz. VARLIK YAYINLAR1 A.Ş., Cağaloğlu Yokuşu 40/2, lstanbul cem yayınevı BEHÇETNECÂTİGİL Yılın dört mevslmlnde hlzmetlnlzde olan Vllla Lale'de geçireceğiniz balayt gezlniz ömur boyu mutluluğunuzu perçlnleyecektlr. Balayı dairemizde slze sunulacak özel hlzmet ve slzlerl bekleyen armağanlar tatlı amlarınızı zenginleştlrecektlr. Taksim, Sıraselviler Cad. Taksim Hastanesi karşısında tam konforlu telefonlu, 160 m2 daire.. Işyeri, büro veya muayanehane olarak kirahktır. TEŞEKKÜR 2 ocak 1983 pazar günü sabahı ve babamız vefat eden eşim KEMAIİYE'Iİ (EĞİN) ÖMERAĞAZADE Tel.: 4525 49 . 45 59 02 Bütün Şiirleri 3 CİLT BÜTÜN KİTAPÇILARDA • Evlenme cüzdanımızı yitirdik. Geçersizdir. Semiha HOB1KGIL Oaman HOBİKGİL İbrahim YENIGÜN'ün cenazesine katılarak. evlere gelerek ve telefon telgrafla acımızı paylaşan akraba ve yakınlanmıza teşekkür ederiz. EŞl: NEVRIYE YENIGUN ÇOCUKLARl: BEKİR YENİGÜN. FATMA AKSÜT, OMER YENİGÜN, MEHMET YENİGÜN, HİKMET YENİGÜN TAM PANSÎYON 2000 TL. Eezervasyon lçln Tel: Burhanlye: 343. tstanbul 61 3167, Ankara 313913 Rezervasyon lçln îş Bankası Burhanlye Şb. 666 besaba kapora yatırılması rlca olunur. • Iran'dan aldığım 20S388 numarah pasaportumu kaybattım. Hükümsüzdür. EbrabJm SADİDY PROF. SEHA L. MERAY İNSANCA YAŞAMAK 1977 yılırıda ylttrdiğlmlz bu büyük blllm ve düşün adamımızın denemelerinl llgtyle okuyacaksınız. 1958^6 yeniden romana döner Aragon. La Semalne Salnte, 1815 yenilgısini ele alır. Amacı, 1940'larda Fransanın durumunu ırdelemektir. La Mise â Mort (1S65), Aragon'un kendi geçmişiyle hesap laşmasını, eleştirel düzlemde yeniden gündeme getirir. Aragon'un bu hesaplaşmayı savaş sonrasmda, şiir kitaplarıyla yap tıgı anımsanmalı). Roman raynadaki imge&ini yıtirmiş bır adamı.a ilışkindir. Roman nın konusunu aktarmakta yarar var. Anthoine Cfilebre, karısı İngeborg dTJsher'in etkisıyle gerçekçi yazarlığu soyuntnuştur. (Burada, Elsa'nm Aragon uzerindeki etkisme ya. pılan gönderme çok açıktır). Antîıoine, ünlü bir şarkıcı olan karısına Fougere demektedir. Bir gun, şarkı söyleyen kansını dinlorken Anthoine, ilk kea başkalarmm varlığınm bilincine varır. Roman okuru, bir sure sonra Anthoine'm gerçeK ten varoluşundan söz edılemiyeceğini, çünkü onun, aslında A'fred admda bırinin tafcma adı olduğunu öğrenir. Fougare'in sevdiği ise, Alfred de!»il, bu takma ad ya da daha doğrusu, takma imge'dır. Alîred, öteki ben'ini çılgınca kıskanır. Aragon, burada da, öteki romanliannda sık sık başvurduğu bir taktığe başvurur, an'a. tıyı keser ve okura sorar: «Kıtabımm gerçek konusu ne? Aynada ımşesirr yitiren biri mi? Anthoine Celebre ve İnbsborg DUsher'in yaşam öyküleri ml? Şarkı mı. gerçeklik, ya da kıs kançlık mı? însan bilincinın çoğulluğuna ilişkin bir roman da olabuir bu, ya da romancıya ilişkin bir roman... Seçm dıledığinizi!..» Oysa Alîred'e inanırsak, o şöyle diyecektir: «Ne yazdıysam şimdiye değın, uzun ve sonsuz bır sevi mektubudur » Son yapıtlan o denli önemll değildi Aragon'un. Blanchs ou L'Oubli (1966), Elegle â Pablo Neruda (1966) onun büyüklüğüna r>e birşey kattı, t,e cla eksiltebildi. Eski arkadaşı Phihppo Soupault, Arsgon için b:r «Mezar Taşı» yazrmştı. O «Mezar Taşı» yazısı, Aragon' un mezar taşma yazılır mi bilemeyız, ama biz bu yazıyı, o «yazı» ile bitırelim (çsviri: O. Veli): Dosilann Idiçük kızlar haika oîdular Sana çelenkler örrlüler L'facık yalanlarınla Sana kağıt getirdhn Ve çok iyi bir ka'em Ebediyette şllrler vazacaksm Korujucu mclek senl teselli edet Kıravatım bağlar Ve sana giilnıesini öğretir Artık ben] unuttun Allah benden çok daha I güzeldir. SanatGukrisi G4LERİLEBRIZ Ahmet Ziya Akbuhıt Necmetün Akbuhıt reslm sergisl BocakI2subat1983 jyiniıK<nı.vl"Ol«C.«l Un/ltı Apt l.. '.; Niv'ınl.',!'.Kt.ınlnıl lıl'MI^^K.' EDERÎ 250 LÎRA HİL YAYIN Ankara Cad. 45/17 Cağaloğlu tstanbuL ZtihtffMlritogh madenlş/erisergis/ 12ocak1subafG83 TfJVİKİrt CAO No 13lNl$*NT«$!1STAHBUL M47V4I nıhardarcan RESİM SERGISİ: 12OCAK 12SUBAT JİLEZİKCİ S0K.NO46 f*VNGAU BabdatC«l.Na256 588798 GBJR Mogpaîserp ıvn • Viıneıade Yol »k. Nü.14 Maçk» 60 0003 • 60 12 53