Katalog

Cumhuriyet 12 25 MAYIS 1982 Jolınsoninönü m Mektuplaşnıasının I 1 »•••••• Başkan Johnson'un Özel temsilcisi GEORGE BALL'un anılan cevıren HalukSahin GEORGE BALL ANKARA'DA İNÖNÜ İLE Şubat 1964'ün ilk hattasında Ceorge Ball Ankara'ya gelir. înönü ile ilk görüş mesinl yapar. Fotoğrafta loldan sağa, Dışişleri Ba Itanhğı Cenel Sekreterl Bü yükelçi Fuat Bayramoğlu Johnson'un özel temsllcisı George Ball. Başbakan rah metli tsmet İnönü ve yine Dışişleri Bakanı 'uhmetlı Feridun Cemal Erktn görü lüyorlar. Ball anüarınaa $öy le diyor: 'İnönü ile gö'rüş meh üzere Ankara'ya git tim. Bu görüfmeyi öteden beri iple çekiyordum Bunun bir nedeni, Başbakan Inönu'nün geçmisi ve kisiUği idi. Gençliğinde tsmet Paşa diye bilinen İnönü. ef sanevi bir hişi idi...» wXw>.w.w.w.v.v BAŞBAKAN İNONU "SÂBRIMIZ TASMAK ÜZERE,, DİYOR İnönü, ufak tefekti, ama yumusak sesi kudret ve inanc saçıyordu Kıbrıs'i NATO'nun altında tııtmak sarttı.. Makarios'ım yaklaşımı ııe kadar dolambacli • ıse, İnönü'nünki o kadar acıktı.. 2lzitn bir an Ance aorumluluk almamızı tsteyen IngilizJer. benim öne sürdügüm üç koşulu vaktinden once basına sızdırdılar. Başkan Johnson'un bu işe tepesl attı. Üstelik, Duncan Sandys'ın. Anglo Atnetikan NATO Blrliğl önerisini Londra Konferansı'na katılan Kıbns Dışişleri Bakanı Spiros Kipriyanu'ya benım haberlm olmadan açıklaması canımı sıltmıştı. Klprlyanu önerimlzi Lefkoşe'ye lletince. Makarios kayıtsız şartsız reddetti. In«iliz]erle işbirlifti yapacaksak. her adımın dikkatle koordine edilmesi ve zamanından önce başkalanna sızdınlmaması zorunlu idi. Töhnson Mektubu InönunünYanıu Sovyetler müdahale ederse NATO'da yalnız kalabilirsiniz 2lger taraftan Bay Başbakan, NATO vecibelerine de dlkkat nazannızı celbeımek mecburlyetlndeyim. Kıbrıs'a vakl olan TUrk mUdahalesinin TürkYunan kuvvetlerl arasında askerl btr çatışmaya müncer olacagı hususunda zihninlzde en ufak bir tereddiit obnamalıdır. Dışişlerl Bakanı Rusk. La Haye'de yapılan son NATO Bakanlat Konseyi Toplantısında Türklye II* Vunanistan arasında bir harbln. kellmenln tam manasıyla dttşünülmpT telakkl edilmesl gerektlginl beyan et(Arkası 9. Sayfada) Tek tarafh kararla size karşı ç.ıkmak niyetimız olrnamıstır! 2ayın Bay Başkan. Kıbrıstakl tedhiş döneminin şlmdlye kadar ahnan btltün tedbirleri tesirsiz kılan bir özel karakterl vardtr. En başlangıçtan berl, güvenlljfl yoluna koymak ve geçicl tedbirleri alnıak için yapılan Körüşmeler sadece Makarios yönetinılnin saldırcranlıgını ve yıkıeılıgını artırmaya yardım etmiştlr. Kıbrıs Ruuıları son zamanlarda kendllerlnl açıkça silahlandırmaya başjarmşlar ve Birleşmlıj MUIetler'e kcndl Anayasa dısı ve mer(Arkası 9. Sayfada) D S ÎNÖNtî. DIŞIÇLEKİ BAKANI FERtDUN CEMAL ERKtN'LK 1963 ve lHttt'de Kıhns bunaltmıntn doruftuna tırmandıgi' dfinemde Basbakan Inönu'nün Dışlşlert Bakanlıgını bııgün rahmetll olan Kcrldun Cemal Erkin yapıyordu. Dostluklan Ikincl DUnya Savaşı yülannda baçlamıştı. Fotnğrafta, tnönü Erkln iklllsi 25 bazlran 1964 gtinti New York'takl bir basın toplantıaında förülüyor. B ashington'dan bakıldıgında, sorunlar yeterince açıktı. Kıbrıs iki NATO üyesi arasında uz laşmazhk nedoni olan. stratejik açıdan önemlı bir kara parçasıydı. Adayı NATO'nun dene timi altında tutmak zorundaydık. Türkler müdahale haklannın kaldırılmasına asla razı olmayacak, Sovyetler'in ya da, Üçüncü Dünya Siyasetinin bir aleti olarak gördükleri ve Makarios tarafından kötüye kulianılabilecek bir Birleş mış Milletler gücü yüzünden müdahale etmekten geri dut mayacaklardı. ilk ve en acil görevîm. Ingilizlerle eşgüdüm saglamak ve Duncan Sandys'ın bir daha tek yanlı hareket etmesine W engel olmaktı. Makarios ile, hlç bir yetkisi olmayan D19işleri Bakanı Kipriyanu aracılıgı ile değil, yüzyüze konuşmak zorundaydım. # Makarios'un inadı... M akarios'u inadından kolayca döndürmek gibi boş hayallere kapılmış degildim. Gene de bir denemek zorundaydım. Önerimiz! sonunda reddederse şun lan söylemeyi tasarlıyordum: Pekl, konuyu Güvenllk Konseyl'ne götür. yalnız şu Kıbrıs'ta şiddet olayları sürüyor u arada. Kıbns'ta şiddet olayları devam ediyordu. Her iki yan. ötekinden rehinelep almıştı. 4 şubat X964 günü Lefkoşe'deki Elçiliğimizde bir bomba patladı. Durum alarm noktasına geldiftine Köre, soıunla doğrudan iİKili beş ülkenin hiçbirini temsil etmeyen birinin olay yerinde bulunmasına ihtiyaç vardı 8 şubat günü uçakla l.ondra'ya gıttim Ayni zamanda New York'ta başka bir düzeyde uğraşlarıni'zı sürdürüyorduk. Stevenson. Kıbrıs Birleşmiş Milletler temsilcisinin adaya bir Birleşmiş Milletler Birliği gftnderilmesi yolundaki çabalanna yigitçe karşı koyuyordu. ARALIK 1963 YILI SONUNDA HAVA Makarios'un Ktbrıs'ta Türklerin anayasal güvencelerini ortadan kaldırmasıyla birlikte aralıli I963'ün sonlarında Rum saldırıları kanh biı nitelik hazanır Türkiye müdahalenin eşiğindedır inönü. George Ball'a jöyie der: Türklerin sahrı taşmah. üzereydi Adada dökülecek kan Türk ordusunu müdahalede bulunnıaya zorlayabilir Türkıye ezici hava üstünlüğüne sahiptir. Kıbrıs'ta Türk toplumunu korumak için Türkıye'nin müdahale hakkım zedeleyecek bir şey yapılmadığı sürece Türk Hükümeti NATO yücüylo Anglo • Amerikan önerisini kabul »tmeye hazırdır... 8<SS umhuriyef ^ !!»«.«• f M>»^ • lATTAHİtE nu bll M, Amnrika Birlesmis Milletler gücüne asker v«rmeyecek.» Türk müdahalesine yol açabilecek nedenleri ortadan kaldıracak bir çözüm bulunmasına engel olmaya devam ederse, Türkler harekete geçtigi zaman onu korumayacagımızı da sözlerime ekleyecekt.im. Bu dediklerim bir Türk işgaline yol açsa bile... 9 şubat 1964 günü bunlan Ingillz Sömürgeler Bakanı Sandys'e londra'da anlattım. Türkiye. Yunanistan ve Kıbrıs'a gitmek istedigimi söyledim ve i7İeyece£im stratejiyi tanımladım. Aklımıza gelen tüm çözüm yollarını gözden gcçirdik, planın pazarlanmasını kolnylaştırabilerek tüm olasılıkların ve bileşimlerin üzerinde durduk. Başkan Johnson. emrime bir uçak verdigı İçin Sandys'e benimle birlikte gelmesinl önerdim Ingiltere'nın sonımlulugunu smırlı tutmak istediğinden olacak. gelmek islemedi. O gece Kıb ns Dışişleri Bakanı Kipriyanu ile bulustum ve Başpiskopos' un gorçek ntyetlerini öğrenmeye çalıştım B S HDflSIMDfl İÇ HflRB HflVASI ESİYOH # İnönü için Ankara'ya geliyor w lkın Başbakan tnönü ile görüşmek üzere Türkije'• ye glttim Bu görüşmeyi öteden bftri iple çekiyor^ | dum. Bunun bir nedeni üstüme aldıgım Körev use bir diger nedeni de Başbnkan Inönu'nün geçmisi ve kişıliği idi Gençliğinde Ismet Paşa diye bilinen İnönü. efsanevi bir kişiydi iB20'lerda Yunnnhlara knrşı savaştn Komal Atatürk'ün Kurmaybaşkanı olnrok Körev yfipmıs Ijıfinü adını. iki savaş ka^andıgı yerdpki köyden nlmıştı i9"./3'ten 1937'ye kadar Başbakan Atatürk'ün filümünden sorrn 1938'den 1950'ye kndar. CumhurbHSkonı olarnk ülkes'oe hizmet etmişti. Şimdl seksen yaşmdııydı ve Başbakan'ik çörevinde, pek çok sorunu olan ülkesine Istlkrar ve Çüç sağlamaktaydı. Tarafların pozisyonları neydi? u noktada taraflann görüşleri şöyleydi: Kıbnslı Türlcler. taksim ve kendi toplumlarını yönetme hakkı isstıyorlardı. Ayrıca, Türkıye'nin Londra ve Zürilı Andlaşmalan uyarınca, müdDhaN. halckının korunmasında ısrar ediyorlardı. Yoksa. kendilerinden dflrt kat daha f'ayla sayıdaki Rum komşııları tarafından imha eriilebilirlerdi. Ankara'daki Tiirk hükümeti. Kıbrıs Türklerini dostekliyor, Türkıye'nin müdahale hakkının korunmasına özel bir önero verlyordu. # Yumuşak sesi inanç saçıyor taollyete geçti, (HOTBİ sn$temoyg galışryoı Fak tefekti. ama yumuşak sesı kudret ve inanç saçıyordu Kıbrıs oİHylarının yönelimı konusuiKİa ki derin kaygılannı saklamaya çalışmtıdı. gtıdkmeksizin hareket etmemiz Kerektlğini ısrarla, bel;rtM Türklerin sabrı taşmak ü/ereydt Knmuoyunun içlrtde iıulunduğ'i heyecun dolu havf) Rözönünde tutulursn. ndada veniden dökiilncek kan. Türk Ordusunu mudahalede bııunmaya zorlayabilirdi 1 Askeri açıdan Türkiye. e/ici havn rıstünlüfrünt ^ahipti 1 Vunanistnn'dnn dahu büyuk vt siluhça daha Küclıi nlması iıir yana. Kıbrıs. Yunan savuş uçtıkUirının men/.ilinın dı•jındaydı. Tam bekledigım gibı, Makarios'un yftkla^ımı ne lcadar dolambacli İse, Inönu'nün yaklaşımı o kadar açık idi Kıbns'taki Türk toplumunu korumak için Türkiye'nin fnüdalıale hakkım zedeleyecek bir şey vapılmadığı sürece. Türk hükümeti. NATO gücüyle ilgili Anglo Amerikan önerisini kabul etmeye hazırdı. B lonanmamız da Kıbrıs Karasularına Girdi U Kıbns'taki Rum toplumu, Yunanıstan'la birleşmekten (ENOS1S) yanaydı. Ancak taktik amaçlarla, Rum çogunluk tarafından yönetilecek tam bağımsız bir Kıbns fstiyorlardı. Atina'daki Yunan hükümeti i s e ENOSIS için baskı yapıyordu. i Kıfens Tüıkleri doktor ve kan isiedi ktlms itüiMim nknrmu ve hıttinm* an'kiuntthift şiuutifîk w/A}e{iUU Cüneyt Arcayürek •3OHNSON MEKTUBUnu A anlatıyor: İsmet Paşa, Amerikan ajansına «Gün gelir, yeni bir dünya kurulur, Türkiye de içinde yeni yerini alır» diyor Dışişleri Bakanı Erkin, çıkarma kararını bildirince, ABD'nin Ankara Büyükelçisi bir saat izin istedl ve.. Yalçm DOĞAN NKARA Kıbrıs olaylarının ye niden hız kazandığı bir sıradu ABD Başkanı Johnson'un Başba kan İsmet Inönü'ye mektup ver nesinin altında MaJcarios'un olayları tır nandırması ve »Anayasayı değlştireceğt u» resme.ı açıklaması yatar. Kıbns'tn lirenköy'dekl Rum saldıribi. LefKoşe'dı l'ürk subay ailelerinin öldürülmesi işleı ıniden kızıştınr. Türkiye 1960 ania^mas n& dayanarak 'Garaniör devlet» olara! Kıbrıs'a 'müdahale l*akkını kullanmai ıster. DOÛAN Şlmdt özetlediğimiz mü ddhale hakkı» harsmnda Johnson mek tubuna yol açan olayların nasıl geliştlğim gazeteci olarak herhalde o tarihte tzle miftin... İfin perde arkası neydi?.. ARCAYÜREK Türk hükümetiniı iarantör devlet olarak Kıbrıs'a müdaha luye karar verme egiliml kesinlikle beliı ligi zaman rahmetli Feridun Cemal Erkin l' sırada İsmet Paşa'mn Dışişleri Baka ıiıydı) tsmet Paşa tarafından çagınlmı^ Ismet Paşa Türkiye'nin antlaşmalanr verdigi yetkilere dayanarak aday» müdn nale etme karannda oldugunu ABD Bü v'ükelçis>ne iletilmesini Istomiş. O sırada •Vnkara'da ABD Büyükelçisi Raymond Ha re adında bir zattı. KüçüJc bir köpeği vardı Pazarları Çankaya'da Buivar'da yirür spor bir kıyafetle gülümsemeleriyle etra (Arkaaı 9, Sayfada I Yunanistan'da hükümet diye bir sey yok ürkiye'nin güçlü ve sorumlu bir hükümete sahip çıkması içime su serpmiştı. Yunanistajı'da ise hükümet diye bir şey yoktu. Yaptığı tuvsiyelere kraJın kulak asmaması üzerine Başbakan Konstantin Karamanlls blr yıl önce istifa etmiş, ülke o zamandan beri geçicl hükümetler tarafından yönetilmişti. Geçici hükümetin başı Ionnis Paraskevopoulos bana nazık davrandı. Ancak. önce Makario9 tarafından onaylanmış her planı Yunanistan'ın da onaylayacaftını belirtmenin ötesinde bir şoy söyleyecek durumda değildi. T YARIN: Makarios'un striptizi...