Katalog

Cumhuriyert 6 EKONOMİ 21 MART 1982 8ORÜ Saym Gttrdamar, SIM Bfc oterak fcajkam lunduğumu tstanbul BakkallarBayfler Deraeffi lle Tttrkiye Bakkallar ve Bayller Federasyonu'mra kaçar tiyesi var, bnnn sorabüir miyim?... GÜKDAMAR Efendim Istanbul BakkallarBayller Derneği'nln 15 bin faal üyesl var. Türklye Bakkallar ve Bayller Federasyonu'nun Ise Türklye çapında 400 bln tiyesl var. Sizln gazetelertaiz de blzim bakkallarımız vası tasıyla halka intikal eder. En ücra köşedeki bir sokakta bakkal Ahmet efendinin ya kendisl ya çırağı sabahlan ga zeteyi alır, ekmeği alır, evin ya da apartmanm kapîsını ça lar, bunlan verlr, başka lhtlyaçlannı sorar. Işte halka bu hlzmetl götüren bakkallar blzlm üyelerimizdir. Ancak An kara'da az sayıda bulunan gazete bayileriyle tstanbul'da tekel bayllerinln ayrı derneklerl var. EKONOMİDE DİYALOG İbrahim Gürdamar kimdir? 1015'te Erzincan'da doğ du 1929'dan berı tstanbul'da sırasıyla çırah, kalfa ve bakhal olarak çalışma hayatını surdüren Gurdamar 25 yüdan bu yana İstanbul Bayller Bakkallar Derneği'nın Başkanhğını yopıyor. Gürdamar, aynca, 16 yıldır Türkiye Bahhallar ve Bayiler Federasyonunun da Ba$karu bulunuyor. Ekonomi Servisi ŞefünU Osman ülagay, İbrahim Gürdamar ile... < . Bugta İM aym çefidl bulundurmak İçln milyon btle M yetmiyor. SORU Bu arada dükkân kiralarındakl yükselmenin de etkisi oldu ma bakkallara? GÜRDAMAR Bakkallann kirasmın artması da sıkıntı yaratan unsurların bir tanesidlr. Esnafımızın yüzde 9O'ı kiracıdır. Günün şartlannı llerl süren mal sahipleri bunlann kirasmı, kontratın bltmesini btle beklemeden artırarak, hem de mutlaka yüzde 300 yüzde 500 artırarak esnafı zor durumda bırakıyorlar. Büyük sıkıntalarımızdan blrl de budur. Buna bir ara yol bulunursa, llgililer buna bir çare bulursa biz eanaf olarak rahat ederlz, müşterllerlmlz de rahat «der. £ Kuvvetli sermaye ile market açan kişiler malı birind elden, toptan satın abnak imkâmna sahiptir. Bakkal esnafı ise kapısına mal getiren servislerden daha pahahya mal almak zorunda kaldığı için mark*»tlerle rekabette güçlük çekiyor. Q Üç dört sene evvel vasat bir mahalle bakkalının vatandaşın aradığı şeylerin yüzde 60 70'ini bulundurması için 200 300 bin lira yeterliydi. Bugün ise aynı çeşidi bulundurmak için milyon bile yetmiyor. SORU Soylediğlnlz srlbl bakkallar gttnlük yaşantımı nn bir parçası olmuştur yvllardan beri. Ancak son yıllarda bakallann yertni market ya da süpermarketlerin almaya başladığı görülüyor. Bu geHşnıe, bakkallarm çalışma düzenini ve bakkal sayısını etkiledi mf acaba?.. GÜRDAMAR Son yıllarda özelllkle kalkınan memleketlerde bu market ve süpermarketler zorunlu bir lhtlyaç olarak ortaya çıkıyor. Türklye'de de ononbes senedlr bu tür kuruluşlar görülmektedlr. SORU Bakkallardan sermayeslnl büyüterek ya da aralarmda birleşerek raarket açanlar var mı?.. GÜRDAMAR Şlmdi bu kurulan marketlerln bir kıs mıru eski bakkal arkadaşlarımız kurtarmakta, yeterll gü cü, imkânı bulursa dükkânmı markete dönüştürmektedtr. Bir kısmını da meslekten olmasa da kuvvetll sermayesl olan kişiler açmaktadır. SORU Bu marketlerln giderek yaygınlas.ması bakkalları olntnsaz etklliyor ma?.. GÜRDAMAR Bu marketler tabli kl esnafı mutazar nr etmektedlr. Evvelâ market ya da süpermarketi dışardan kuvvetll sermayeyle açan kişiler bakkaldan farklı im kân sahibidir. Kuvvetli sermayesi olan klşl bir malı, bir emteayı birind elden, menşeinden toptan olarak mOba yaa etmek imkâmna sahiptir. Bakkal esnafı ise çoğu zaman yalnız çalıştığı içln kapısına mal gettren servislerden, klşilerden mal almayı daha pratik ve kolay buluyor. Ancak malı kapıya getiren kişl tabii ki bunun fiyatmı yükseltiyor, toptancıdan aldığı malı kendl nakliyesinl, kânnı koyup bakkala satıyor. SORU Demin 4 binln ttstünde bakkalın dükkânmı kapattıgını söylediniz Sayın Gürdamar. Dükkânım kapatan bu bakkallar ne yapıyor, bu konuda size yansıyan bilgller vardır mutlaka. GÜRDAMAR Efendim mesleğl terkeden arkadaşlarımız maalesef İşsizler ordusuna İntikal edlyor. Türkiye'd» işslz sayısı her geçen gün artarken bunun böyle olması maalesef pek iyl bir netice değil. SORU Pekl, geçlm saglamak içln ne yapıyorlar? Dflkkâmnı devredip parannı bankere yatıran falan var mı?. GÜRDAMAR Efendim blzlm kesimlmlzd» pek bankere para verecek klmse cıkmaz. Zaten parası olsa kendl İSini devam ettirecek. İşi bırakan, yahut lsinl kaybeden kişiler mutlaka sermayesizllk yüzünden bu duruma düstüğü İçin bunlann öyle bankere verecek parası falan yoktur. SORU Geçlnmek İçln \ş aramak zornnda o halde? GÜRDAMAR Tabii ls arayacak, herhangl bir y»rd« lsçl olarak iş bulursa çahşacaktır. SORU Efendlm slz Türkiye çapında teşkü&tı olan bir federasyonun başında bulunduğunuı içln soruyoram. Bu konustuklanmız yalnızca bakkallan Ugilendiren bir olay mı, yoksa genellikle küçük esnafm benzerl sorunlarla karsı karşıya bulundugu söylenebllir mi? GÜRDAMAR Şimdl efendim mutlaka pek çok esnaf için aynı sıkıntı vardır. Bakkahn sermayesi fiyat artışları karşısında nasıl yetersiz kalıyorsa bu diğer esnaf İçln de böyledir. Üçdört sene önce 125 lira olan etin kilosu bugün 400500 llra. O zaman bir mahalle kasabına birkaç yüz bin llra yetiyorduysa bugün milyon yetmiyor. Bu manav için de aynı şeydir. başkalan İçin de. Yani her meslek dalında genelde bir sıkışma, enflasyonun getirdiğl bir sıkıntı var. Ayrıca halkın bu fiyatlara ulaşabilmesi için gelirinde yeterli artış olmadığı için alışverlş de eskisine Ulagay sordu, Gürdamar yanıtladı: Sermayesi yetmeyen bakkallar işsizler ordusuna katılıyor da »öyleyeyim kl zaten bakkallarla marketler arasmda bü yük fıyat farkları olsa vatandaş marketlerin önünde kuyruga girerdı. bir zamanlar EtBalık Kurumu dükkânlarında olduğu gibi. Halbuki böyle bir durum görülmüyor. SORU Buna rajrmen marketler, demin de belirttiginiz gibi, mal ahrken daha avantajlı oiduklanndan bazı malları daha ucuza satabiliyoriar, defil mi?.. GÜRDAMAR Demin de söylediğim gibi öyle aşın ^ taşın bir fark yok marketlerle bakkallardaki fiyatlar ara smda. Marketlerin bazı mallan biraz daha ucuza satabilmelerinin nedeni de, gene biraz önce belirttlgim gibi, kuv vetli sermayeyle mali toplu olarak yerinden mübayaa edebilmeleri, daha ucuza alabllmeleri. Bsnaf arkadaşlarımız bakkallarımız buna karşı blzlm kooperatifimizden alıgve rişi kabul ederlerse marketlerle rekabetl daha kolay yapa cak lmkâna kavuşabilirler. SORU Anladıgun kadarıyla sermayesi sınırlı olan bakkallar özellikle bu nedenle sermaye gUctt fasla olan marketlerle rekabette güçlük çektyorlar. GÜRDAMAR Küçük esnafm zor duruma düşmesl Türklye'nin geçlrmlş olduğu devalüasyon enflasyonla, büyük fiyat artışlarıyla yakmdan ilgili olup sermayelerin yetersiz hale gelmesinden kaynaklamyor. Bu sebepten dolayı meslekdaşlarımızdan Iginl devam ettiremeyip başkasma devreden, ya da dükkânmı kapatanlarm sayısı *i seneden beri belli bir yüzde nisbetinde fazlalasmıştır. Fiyat artışları sermayesini tüketiyor, bu birincl sebep. Malm fiya tı arttıkça ellndeki sermaye yetismez oluyor, mal çesidinde noksanlar başhyor... SORU Sattıgı malm yerine yenisini koymakta xorluk çekiyor.» OÜRDAMAR Evet, aynı malı yerine koyamıyor. Ö bakımdan dükkânda çeşit azaldıkça da müsterlyi kaybediyor ve nihayet işi bırakmak, kapatmak yahut devretmek mecburiyetinde kalıyor SORU Son iki yılda bu duruma düşüp meslegi terkeden, dükkânım kapatan bakkal sayısı konusunda bir rakam vermek mümkün mil acaba? GÜRDAMAR Efendlm son iki yılda yalnızca îstanbul'da 4 blnin üstünde bakkal lşyerini kapatmıştır. Bu res mi kayıtlanmızda böyledir. Aşağı yukarı bu îstanbul'daki toplam bakkal sayısmın yüzde 25'inl aşan bir rakamdır. SORU Bu olayın başka nedenleri de var mı, sermaye yeterslzllği dışında? GÜRDAMAR Bunun biraz vergi yasalanyla da 11glsi var. Hemen her mal İçln fiş kesmek ve fişle satış yapmak mecburiyetlnin getirdlğl zorlamalardan dolayı işi bırakanlar da olmuştur. Yani sermaye yetersizliği, alışverışteki güçlükler ve vergl konusundaki zorlamalar, işini kaybeden, bırakan arkadaşlarımızın sayısını 4 blnln üstüne çıkarmıgtır. SORU Teniden sermaye konosuna degindiginlz İçin soruyorum, ortalama bir bakkalın raflarını doldurması, dükkânım çevlrmesi içln gerekli sermaye son ikiUç yılda ne kadar arttı? Kaç para gerekli böyle bir dükkânı çevirmek içln? GÜRDAMAR Efendim flçdört sene evvelsl vasat bir mahalle bakkalının, vatandaşın aradığı seylerln hlç olmazsa yüzde 6070'lni karşılayacak çeşidl bulundurması için sermayesinln 200300 bin llra olması yeterlly 0 Son iki yılda îstanbul'daki bakkallardan dörtte biri yani en az 4 bin tanesi mesleğini terketmiş ve dükkânım kapatmışhr. Dükkânmı kapatmak zorunda kalan bakkal ücretli iş arayacak, bulamazsa işsizler ordusuna katılacaktır. % SORU Tanl bakkal, malı marketten daha pahah al mak durumunda kaldıgı için daha pahah satmak zorunda kalıyor ve marketle rekabet etmekte güçlük çekiyor?» GÜRDAMAR Şimdi efendlm marketlertn bakkâTlardan daha az bir kâr oranıyla çalıştıkları için daha ucuza satış yapmaları söz konusu değil. Bunlar daha çok perso nel lstihdam ettikleri için aslında daha yüksek kâr oranlan uygulamak zorundalar. örnegln en büyük market grup lanndan blrl şekeri, tekel maddelerinl yüzde 1820 kârla satmaktadır. Bir bakkalın İse sattığı emteadan üstüste yüzde 1820 kâr etmesi mümkün değil. Ayrıca bakkallann Imkân buldukça halka ucuz mal satmak içln birbirleflyle rekabete glriştlklerini de görüyoruz. örneğin bugtin nar ha rağmen 17,5 liradan ekmek satan bakkallar var. Şunu Son yıllardaki büyük fiyat artışları küçük bakkalın sermayesini tüketmiştir. Bakkal sattığı malın yerine yenisini koyamıyor, mal çeşidi azalıyor, zengin çeşit bulunduran marketlerle rekabet imkânmı kaybediyor. göre düşük oluyor. Vatandaşın alım gücünün düşmesinden esnaf da zarara uğruyor. Bugün ben kendi işyerimde bakkalım, ama kasabm, manavın, terzinln de müşterislyim. Benim alış gücüm düşerse tabii öbür esnaf da olumsuz etkilenecek.. SORU Bir de suftn »ormak fatiyordnm «reSdîffl. öteden beri biliriz, bakkallar mttşterilerlne veresiye satıs yaparlar. Bu artan fiyatlar ve sermaye yetersizliği karşısında buna devam edebiliyorlar mı? GÜRDAMAR Efendim mahalle bakkallannın yüzde 6O'ı, yüzde 70*1 vatandaşın. bılhassa krediye ihtiyacı olan vatandaşın kefüsız, kefaletsız, teminatsız kredi müessesesldir. Bu vatandaşın gelirlerinde ftyatlara ayak uyduracak tarzda artış olmadığı İçin bakkaldan veresiye aldığı malın parasını ödemekte güçlük çekiyor. Bu yüzden de esnafımız tedlrgin olmaktadır ve bu da işlnl kaybetmesinln bir sebebi olabilmektedir. SORU Jani veresiye verdigi malın parasını zamanında alamadıftı için? ' GÜRDAMAR Evet, verdlğl vereslyenin bir kısmmı tahsıl edernedigi içln ve evden bakkala gldıp veresiye alan çolukçocuk, bu aybaşında ne rakam tutacak onun da idraki içı.ıde olmadığı içln, farkma varılmadan ailenin gelırınin üstünde bir harcama yapıldığı içln, neticede esnaf alacağını tahsıl etmekte zorluk çekiyor, İşi bozuluyor. Bu bir yerde krediye ihtiyacı olan vatandaş içln de bir kayıp oluyor Çünkü o tür kişiler ne bankadan kredl alabilir, ne başka bir yerden alabllir, ancak mahalle bakkahndan alır. SıkıştıSı zaman elektrik faturasını odemek için, şunun bunun içırı bakkaldan gelip 300500 borç aJan ev hanımının bakkaldan sağladığı bu lmkân da artık yavaş yava.1? ortadan kalkmaktadır. SORU Peki müşterisine veresiye veren bakkal kendi ödemelerini vadeli yapabiliyor mu? EKDNOMİDE GÜNÜN AYNASI Ihracat ve reeskont faizleri ANKARA, (THA) thracat kredilerine uygulanan sübvanslyonun büyük ölçude kaldırılmasmı ongoren Merkez Bankası tebllği Besrtü Gazeterun bugünkü sayısmda yaymlanarak yururlüğe olarak yayınlanan Merkez Bankası Idare Meciısı teblıgınde, bıı olarak yayınlanan Merkez Bankası Idare Meciısı teblığinde bir yıldan kısa vadeli smal mamultfıracatmayönelık kredılerde borç 8İana venlmokte olan yüzde 30 oranındakı faız farkı ıadesı yuzde 25'e düşürüldü. Ayrıca, gıda, ıçkı ve tııtün mamüUerı de dahıl olmak üzere diğer tum ihracat kredılennde ise bu oran >üzcle 20'den yuzde 5'e Indırıldi. Bu arada, navlun gelırı olarak dovız getıriimesl taahhut edılen gemı ıtnal kredılerı ile gemı ınşası ve gemı inşa tesisleri kurulmasına yönelık kredıler de ıhracata yönelik yatırım kredılerı kapsamına alınarak borç alana yuzde 40 oramnda banksya da 10 puan faiz farkı ıattesı yapılması ongöruldu. Ofe yandan Merkez Bankası ree.>kont ve avans ışlemlerıne illşkin teblığde de doğişıklık yapıldı ve «Gider Vergısl Istısnasından yararlanan kısa vadeli ihracat kredılen»nın reeskont faız oranı yüzde 27'den yuzde 31.5'a çıkarıldı. 0 Türkmen kadife tesisleri bugün açılıyor * Ekonoml Servisi Dünya nın en modern entegre ka dıfe, 385 kışilık kalifıye ecağı belirtilen Türkmen Ka dife Tesisleri bugün Çorlu' nun Türkmenli köyünde açılıyor 2 milyar liralık yatırımla kurulan fabrika, 11 ay gibi kısa bir sürede 21 bin metrekarelik kapalı alan üzerlnde İnşa edildl. Ço ğunlugu işçi ve koylü 1200 ortağı bulunan Türkmen Ka dife, 385 kişıli kkalifiye eleman kadrosu yılda 2,5 milyon metre Kadife doku ma kapasitesinl ve 15 milyon dolarhk ihracatı gerçekleştirecek potansiyele sahip bulunuyor. Halkın gelirinde fiyatlardaki artışa yetişecek bir artış olmadığı için alış veriş de eskisine göre düşük oluyor. Vatandaşın ahm gücünün düşmesinden esnaf da zarara uğnıyor. Ahm gücü düsen vatandaşın veresiye aldığı malın bedelini ödeyemez duruma düşmesi bu müesseseyi de öldürmektedir. Migros'un cirosu 5 milyar liraya yaklaştı Ekonoml Servisi Mıg ros, geçen yü cirosunu İJ milyar hra artırdıgı ve 21 magazadan 12 milyon kışiye 10 bin ton sebze ve 27 bin ton meyve sat tıgı behrlendı. Migros'un 1080 yıhnda 3.8 milyar lira olan cirosu, 1961'de 4.9 milyara yukseldi. Geçen yü satışı yapılan mal kalemleri içinde sebzelerde 2.126 ton la domates baş sırayı *hrken, kuru gıda maddelerinde de 1.011 tonla plrinç baeta geliyor. Ya«lar içinde margaxin 1503 tonla en çok s&tılırken, 9 milyon adet yumurta satışının gerçeklestirildigl belirtiliyor. Domates ve plrinç satışında 1080'e oranla bir artış gözlenirken. diğer sebze ve kuru gıda satışlarmda azalma kaydediliyor. Patates satışı 1650'den 1450 tona düşerken, kuru fasülye ve merdmek satışlan da önemli oranlarda azaldı. Geçen yıl flyatı önemli 61çOd« artan nohutun »atışı 166 tondan 128 ton» düşerken, barbunya da 133 tondan 112 tona gerlledi. Yag satışlannds ise grenellikle hızlı bir artış gerçekleşti. En hızlı artıs yuzde 116 ile zeytinyagında görülürken, çıçek yagı satı«ı 1060'deki 653 tonluk dü zeyinden 863 tona yüksel di. Margarin satışındft da 343 ton artıs gözlendL öte yandan Migroa, ge çen yü cirosunu yüzde 8.8 artırarak Isviçre'nin en büyük süper market zinciri olma özelliglni ko rudu. Böylece Mlgros'un 1980'de 4.43 müyar dolar olan cirosu, 198l'de 4.73 milyar dolara yüksel di. Bununla birlikte kar oranı satışlarm yüzde 4.4'une indi. Mlgros gecen yü Isviçre'de 4.05 milyar dolarhk perakende satış gerçekle» tirdi. Böylece Migros'un pazar payı yüzde 13 7'ye yukseldi. Toplam satışlar içinde gıda maddelerı 2.75 milyar dolarla baş sırayı aldı. Bu tutar, Isviçre'de toplam gıda pazannm yüzde 27'sine eşıt. Migros'un petrol şirketi olan Migros'un satışlan da yüzde 15.3 artarak 316.6 milyon dolara ulastı. GÜRDAMAR Bakkalın gıda maddelerlni veresiye alması imkânı bugün hemen tamamen ortadan kalkmıştır Tekel maddesıni, şekeri, btrçok şeyi parasını yatırmadan alma imkânı kalmamıştır. Aynca bızim piyasada esnafm sıkıntıya düşmesi de tüccarın bakkala krediyi kapatmasma neden olmuştur. Yani esnaf genellikle peşln ahp veresiye satmak durumuyla karşı karşıyadır. SORU Son olarak şunu sorayım Sayın Gürdamar; blzim akhmıza gelmeyip de sizin yansıtmak istediğiniz başka sorunlarınız var mı? GÜRDAMAR Sorunumuz çok fazla ama biriki örnek verejMm. örnegin bir Tekel bayıi kân sorunumuz var. Bugün için filtreli sigarada % 9, filtresizde % 11 kâr payı var ama bunun üçte blri 1929'lardan kalma bir yasaya göre malul gazilerln dul ve yetlmlerine gldlyor. Bugünün sartlannda % 56 gibi bir kâr oranıyla bir malı almanın, nakletmenln ve satmanın hlç bir şey bırakmayacağı meydanda. Bunun İçin blz «Devletimiı güçltidür, bugün sayılan azalmıs olan dul ve yetlmlere giden parayı başka bir fasüdan karşılasın ,bayii karlanna dokunmasın» diyoruz. SORU Blr de bazı denetlemelerden yakınıyor galiba bakkaUar? GÜRDAMAR Evet. Meselâ yağ fabrikalarının oriJinal ambalajında, TSE damgasını taşıyan ve net 830 gram çlçek yağı lhtiva eden «kiloluk» yağların 910 gram yağ lhtiva etmesi gerektiğıni ilerl süren Beledıye Zabıtası bakkallara ceza kesiyor. Buna benzer bir de su konusu var. Galon suları menbaından alıp bakkallara tevzli eden klşiler Belediyenin blze tanıdığı narh fiyatını tanımıyor, «blzim maliyetimlz, mazotomuz vs. miz arttı» dlyerek bir galon suyu 35 liradan bakkala satıyor. Bakkal İse bunu 40 liradan sattığı zarnan cezaya çarptırıhyor. En hafif ce?a da dört gün dükkân kapstma Bu denetimler menbadan başlamazsa yakında suyu benzin fiyatına içebiürlz «T>» bund». bakkalın bir sucu olmaz. tate bu glbl sorunlar EKONOMİDE • BANKALARIN TASAL KARŞIUKLARINTM HAZÎNE BONOSU PAYI ARTIRILDI Merkea Bankam Urafından, bankalaruı yasal oiarak tııtmak tortmda olduklan fcarsılıklar içinde bmine bonolan'nın pajanın yüıde 25'den yüıde 50'ye yükselöldHl 8ğreniMi. Karar, Resml Gazete'de yayınlandıktan sonrs yürflrlüğe girecek. • ELEKTRtGE ZAM Tajj kOmurü nyaUannda meydaaa g«len yükselmeler nedenlyle, elektrik enerjisl fiyatlan yenlden düzenlenejek kılowatt başına 12 kuruş ıam yapıldı. Aynca, TEK' tcn elektrik enerjlai satm alan Beledlyo elektrü İşletmeleri ile koy elektnk bırımlerinin tarıfelremde de, KW başına 15 kuruç yakıt fıyat farkı eklendi. M HALK BANKASI ESNAF KREDt FAİZtNİ DÜŞÜRECEK Ilalk Bankası Genel Mfidürtt All Şahin Uluıoy, kfiçfik sanayiclyn verDen ve bir süre önce 5 milyon liradan 10 milyon llraya jökseltllen kredilerln faizlerinin düştiriilcceğinl »çıkladı. TJlnsoy, kararın 29 martta yapılacak Genel Kurul'da açıklanacağını söyledl 9 TÜRK ÇEKOSLOVAK KARMA EKONOMÎK KOMtSTONU TOPLANTISl Türk Çekoslovak Ekonomik îçbirltğl Karma Komisyonu altmcı taplantısı 22 msrt.'da Ankara'da başhyor. Toplantıda Türk Çekoslovak Ekonomik tşbirligi illsSllerlnin genel bir degerlendlrmesl yapüscak v« 1983 yül tçın X»m Mlgros'un satışlan (Ton) (Mal Kalemlerinden Bazıları) m ım Domat** Patates K. Sogan Pathcan Hıyar Kabak Haruç Ispanak İM» 1850 7T7 800 001 456 436 4SS KURU OIDA ı*n 3126 1450 695 720 600 459 3W 378 19M 1981 1911 1618 979 407 362 176 128 112 1980 Margarin Çiçek yağı Zeytinyağ 1160 653 163 1981 1503 863 352 Pirinç ' Toı »eker Matema K. Fasulye K. Mercimek T. Meretmek Nohut BarbuoM 1824 1773 1115 444 369 202 16« 133