Katalog

0 NtK t CUMHüRÎYET 9 OCAK 1980 Ulusal Birlikten yoksun bir ülke: Afganistan ÇEŞÎTLÎ AZINLIK GRUPLARININ BÎRBIRLERİYLE ÇEKIŞTIKLERI ÜLKEDE PAKTUNLAR, GEREK SAYICA, GEREKSE DE TOPLUM ÎÇINDEKI YERLERIYLE EGEMENLİKLERINI SÜRDÜRÜYORLAR EÇTİĞİMİZ yıltr» son cunlerinde Sovyet askeri müdahaleslyle biriıkte bır darbeye schne olan Afganistan, şu anda üzennde en COK konuşulan ülkelerden bırl durumunda. Aslında Gımey Batı Asya'daki bu ülke yoklcşık 2 yıldır toprakları uzerındekl çatışmolarla, oymak, kabıle cekişmele'ryie dünya komuoyunun dıkkatlerlnı cs/<mekteydı G Gecen yıhn hazlran ayında yapılan blr saToplam nüfusunun %' 4245'lnl olusturuon Poktunlar, ulkedekı en önemll azınlık grubuyım Afgon nüfusunun 15 mllyon olduğunu gösdur. Paktunların gerek nufusları, gerekse de termıştır. Dünyanın en yoksul ülkeleri arastnda Afgan toplumundakl yerlerl bunlann önemlıllğıyer olan Afganlstan'da nüfusun % 9O'ı okuma ni ortaya cıkarmaktadır HıntAvrupa grubunyazma btlmemektedır. Ancak bu sorundan daha dan olan bu azınlık, gocebe coban bılgılerıyle, önemllsl ülkenln ozınlık gruplarıyla lcten bösalt ulksnın en verımli topraklarını ele gecırme l u r ^ u ş ui^ıosıdtr başarısını göstermekle kalmamış, tıcarl, malı. Belli başlı gerilla örgütleri AFGAMST\N r D\ BELLÎ BAŞLI MUSLUM\N GERILL4. ORGUTLERİ ŞUNLARDIR! • Hızbı Islami (Islam Partıst) Merkezı Pakıstanda, Mıramşah keat nde • Islam Kardeşler Örgutu (Jamıatı Isiarn) Pakıstan sırunnda uslenmışlerdır • Musluman Kardeşler ÖFgutü. Afgan rejımı tarafından Şeytan Kardeşler dıye de adlandınh>or Bu orgutun Davut Han taraftan oldugu behrtıli'vor Bu orgut de yukarıdakıler gıbı Pak'stan lıderı Zıi a Ul Hak tarafından destekJeniyor Bu orgutlen dıger desteklejen oe Iran ın ıkıncı buyuk dıru lıderj Ayetullah Şenat Medarı • Hazarlar da Şıs hder Balkı nın onderhgmde orgutlenmışlerdır Irandan destek goruvorlar • Ittıfak ı IsHm Belucıler'in örgutu. • Cemıyet ı Islam L.derı Prof Burhaneddın Rabbanı. • Hareketi IslamL • Ulusal Kurtuluş Cephesi (Mucaddıdi Ilama). • Şulei Cavıd. Çm egılimlL Rejime karşı gerilla savaşı sürdflren bu örgütleri destekleyen ülkeler ar»•ındaı Pakıstan, Iran, Çm ve Suudi Arabıstan başta gelmektedur. yönatsel mekanlzmalarlo blrilkte polta ve onta lcınde de önemli görevler edınmışlerdır. Kuzeydekl tahıl arazıleri ve orta Afganıstan'dakl otlaklar, bu azınlığın elırde bulunmaktadır. Ulkedekı bu Paktun egemenlığl, dun Nur Muhammed Taraki ve Hafızullah Amın, bugün Babrak Karmel'ın. özellıkle kırsal kesımdekı teodalizmJ ortadan kaldırmalanna engel olmuştur. Ulkenın ıkıncl büyük azmlık grubu Taclklerdîr. Aıem kokenll ve sünnıd rler Yerleşık clftCllıkle uğraşan bu grup ıcınde kücük tüccarîar da görülmektedır KuzeyDoğuda ve OrtaGüneyde bulunan Tacıkler. yakınlorındokl Sovyet Tocıkıstan'ı ile de ll'şkılerını korumaktadırlar. Dığer önemli topluluklor da Turk kokenli Özbekler, Türknenler. Kazaklar ve Kırgızlardır. Tarım ve hayvancılıkla ugraşan bu azırlık gruplan toplam nufjsun % 10 15 ını oluşturmaktadırlar Kuzey ve Kuzey Doğuda yerıeşmışlerdlr ve iran Sov^/et Turkmenlerı ıle ılışk lerınl sürdürmektedırıer Ülkenın nufus bakımından ücüncu buyük azınlık grubu (% 10 dan az) Hazar'ardır Bu azınlık grubu, yoksulluk lcınde, Afgonıstan ın ortasındo yerleşmnş bulunmaKtadırlar. Ülkenın tek ştılendırler O'eKi azınlık'ar Ise toplam nufus ıcındekı payları % 2 y! aşnayan Araplar Nurıstan ler ve Belucııerdır Belucıler Afganıstan da az sa/ıda olmalarına karşın, 1 5 m lyon Beiuci banndıran Pakıstan ve 2 mılyon Beluci banndıron Iran ıcın cıban başı durumundadırlar 1973 temmuzundakl Davud Han ın CuTihurıye'cı darbesı, ulkenın slyası yaşamını değiştlrememıştır Afgan s yası yaşamı, ekonomının buyuk b.r bölümj g bı. kabılelerın, aşıretlenn, aılelerın cra'arındakı karmaşık ılışkı'erının egemenl ğı altmdadır Sarayıde % 40 lık bır yatırırı planlayan yenl yonetıcıler, topraklarına sskı sıkıya bağlı olan Afgan halkına cekıcl gelmemıştır Kavuşîukları feodaüer Ise tarım reformundan hoşnut kalmamışlardır 1978 darbesi 27 nısan 1978 darbesi ülkenın tek partisl olan Demokratık Halk Partısı'nı ıktıdara getırmıştıDemokratık Halk Partisl Icındekı Halk v« Parşam (Bayrak) kanatları sürekli rekabet ıcınde bulunmuşlardır lcınde özellıkle Paktun lan banndıran Halk Kanadına Terakı ıle 1979 eyiül'ünde onu devıren Hafızullah Amın lıder olmuşlardır Ikıncı grup Bayrak'ta ise cok sayıda Tacik ler vardır. Afganıstan'ın yenl güclu adamı Babrak Karmal 1978 yılındanberl Bayrak grubunun lıderıdır. Ceşıtlı etnık grupların surekli rekobetl yuzunden Afganıstan da ulusal bırl k bır turlu sağlanamamış, sürtuşme ve catışmalar devam etmıştir. AFGANİSTANLI GERİLLALAR DUA SIRASINDA: SAVAŞ VE İBADET BİRÜKTE YÜRUTULUYOR.. 4 , erlye dönüp boktığımda 20 yıl gecmlş onneme, sahneden kazandığım ılk parayı go'uruşumun üzennden . Istanbul Beledıyesı Şehtr Tıyatrolarına babam goturmuştu beni Sahne Amlri Kemal Tozem arkadaşı olurdu ı Al Kemal bu benım oğ'um, 16 yaşında Etl senln kemiğı benım, sona emonot, demıştl 20 yıl gecrrış aradan . Karagumruk ortaokulunun IVIncl sınıfmda fkl yıl Cıstuste sınıfta çakıp do belge alınca, babam bcno ceza vermıştl Sana artık her şey yasak Para yok, oyakkobı yok, pantolon yok eğlence yok, sınema yok . . ' Pekl tıyatro? Tiyatro da yok. Seyretmeye do gidemez mlylm? Gıdemezsm... Bıtır okulunu serl elımle yazdırocağım tıyatroya, oma bıt.rmeden bı halt yok sana... Ertesl yıl ortaokul, tüm sınıf arkodaşlarımı kıskandıracak blclmde bıtt! Babam da bana verdığı 6ozü tuttu ve dosdoğru Şehlr TıyatrosuVta... 10 lıra brut yevmıye ıle Işe başladım Ilk o,unam Yenı Komedi Tıyatrosunda (şımdılerde b'r konfeks ycn mağazası olsa gerek) Parıs'ten yenl donen gerc yonetmen Asaf Cıyıltepe'nln yönettıgı ÇILGIN DUNYA Idl G USTALARIM MÜÜDAT GEZEN camı bılıncsız bır goziemie ızlerdım Her yap* gı esprıde tanrı verg sı bır sıcaklık yatardı Mjthış b r gozlemct ıdı e~ı r Tıyatroiarınn mudürü Dalm bey de bobamın arkadaşı ıdı Davetıye gelırdı her tenısile Ilk ızledıg m oyun Eskı Komedi Ti/atro sunda ıTepebaş ndo, ş mdı yennde otopark var) Hısseyı Şayıo aı Feslı feslı aktorlerl anımsıyorun O^unu yıllar sonra yenıden ızledığımde belleğiTida esK o/undan hıc bır ıze rastlayamadım . halam cok espnlı kadındı Babamdan ıkl yaş kaaa' bu,ukîu Bılmedıgı fıkra yoktu Hep bana b^n a r ı orlat r benden de venı OQ'cndıkler n.ı au/mak ısterdı Babcnm Kullı\a*ı Leîaıf dıye blr V tabı \ardı lcınde b rtferce eSKıturKçe fıkra Bafc ım bona bı niarı okuyuo anlatır ben de her eve gei s nde ha ama anlatırd m Guıuşjr dürurduk Haıam her ft^rayı takl d yla ar cttıg ndan benoen oe oyle yapnamı ı c terdı BLtun aa kuşkusuz ıleraek caiat vaşomırrda bana /ararı o muştjr SonuC oıaran, şunu bel rtmek is'erım, USTALARIM ı anla'maya gecmeden once, benım on'an tanımodon etkılend ğtm llkokul oğretmenıml. Kemal amcamı, halamı. bobaTiı annadan yaparazdım . Daim bey S Samrım Ilk hocam. Hkokurööretmenlm Nad de hocadır... Eğer o bendeki bu gızlı hastalığı he nuz ben 10 yaşımda Iken 1953 yılında keşfetrreseydl vo bana Faruk Nafız'ın KÜCÜK CIFTCILER manzum pıyeslndekl o başrolü vermeseydı, beıkı da ben şımdl avukattım, veya manav, ogretmen Yanl bu Işın dışında blr Iş yapıyor olurdum mutlaka Ama Insan daha on yaşında ıken o sahns denen ocalp yerln tozunu yuttu muydu hapı da /ııtmuş sayı'ır... ilkokuldan sonra ortaokulda tıyotro çalışmaları, amatör colışmalar ve sonunda on lıra yevmiyo l!« Şehlr Tiyotrolarında profesyonel oluş... ilk maaşımı anneme getlrlşlml htc unutmam Kabul günü Idl onnemln. (Alaturka aılelerde gelenektlr ya bu. Her ayın bllmemkacmcı salısi da annemin kabul günü Idi) Maaşımı aldım. Tranv vaya blndim (bırincl mevkiye tablı) eve geldlm. Annem mutfokta coy yapıyordu. Ceblmden paramı cıkardım ve ona uzattım: Anne bu benım tlyatrodon kazandıfiım nk maaşım, al, dedım. Annemin ağladığım anımsıyorum. Sonra Içeri çaylan gotürdüğünde komşularına bunu mustulodığını da... Henüz onaltı yaşımda Idim. Sona, daha cok para kazanıp getlrecefllm onrvo. dedım. Babamı yitlrdiğım gün sahneda oklıma geleo M anıdan blrl bu olmuştur: Anneme Ilk maaşımı venşım. ötekl de: Babamın benl Şehlr Tiyatrolanna götürüp sahne amırl orkadaşma: «Etl senın kemıği benim» deyişl. Ilk USTALARIM arasında nasıl kl llkokul öğretmenlml onıyorsam, Kemal amcamı da anmadon aecemem. Hıc kuşkum yok W, ben ondan çok ama pek cok şey oğrendım. tlkokulda SüUD! ARAftlSTAKJ Asat Çıyııtepa ASAF ÇIYILTEPE'NİN SAHNEYE KOYDUĞU "ÇILGIN DÜNYA,, PROFESYONEL ILK OYUNUM OLDU lamodım. Abartmıyorum, eğer sahney* ctksa kfl ki Muammer Karaca bu konuda cok ısrar etmiştlr kendlslne kuşkum yok. bu gün büyük komedyenîerden olarak anılırdı. Göctu gittl. Kemal am Kemal amca H emal amca, babamın, annemin, tum komşula•• rımızın büyuk dostu idl. (Halıt Kıvanc ağabeyımln ağabeyı olur) Ben tüm yaşamım boyunca bu denll doğa! espri yapabılen bırıne henüz rast vet ll< ustamın bır Avusturyalı oluşu slzı şaşırtabllır ama gercek bu Ilk hocam ve ustam, b r Avusturyalı tıyatro yonetmenı Idı Konservatuvarda tctbıkot hocam Meırıecke yıllar onec Avusturya don Istanbul'a gelTilş, Şeh.r Tıyatrolart başre|!sorlüğü yapmış ve Istanbu! Beledıye Konservatuan na tatblkat hocası olmuş Bızlm kendlsıyle tanışmamız 1960 yılına rastlar Altunızade'de Memet Fuat ağabeyımız amatör tiyatro calışmalon yapıyor Oguz dıye bır arkadaşımız da hem konservatuarda öğrencl ve Melnelcke'nln asıstanı. hem de Memet ağabeye' bır söz vermış Altunızade'dekl salonda sahney* bır oyun koymak üzere Molıere'ın SICİLYALI dıye bır oyununu koydu Oğuz. Savas Dmcel, Yaman Tüzcet (Televizyondakl Polyaco Yaman) bır ıkl arkadoş daha bu oyunu oynamaya başladık. Ben Sıcllyolı rolüfiu oynuyorum. Oğuz, Max Melnıecke'yl oyuna davet ettl. Hoca blrl pek beğenmış. O yıl topumuz Konservatuar sınavına gırdık ve kazandık.. Konservatuor hazırlık sınıfı öğrencıslyız. Hoca Molıere'in Mösyö de Pourceaugnac Isımll blr komedıslnl sahneye koyacak. Pourceaugnac rolunü bana verdi. Rolleri cok lyl torıflerdı. Bır gün prova yopacağız. Hoca sınıfa geldı. «Bu gun prova yok, dedl. Karşıkl bınoyı blze verdıler Orada blr tatbıkat sahnesi yapacağız ve pantomım grubu kurup cahşmalora başlayacağız » (O zaman konservatuaı1 Beşıktaş'ta Barbaros llkokulunda ıdı ve tam karşısındakl blna Beledıyenındi Şımdl qene Beledıyenm bır bolümü orada colışıyor). Karsı bınaya gectık ve kendımıze nefıs bır sahne Inşa ettı< Gece gündüz calıştık antomım grubu M temsıller verdık Olduke ca başcnlı gectl Kendi yaptığımiî salonda, kendl oyunlarımızı oynuyorduk. Pantomımı ty! bılırdı Pantomlm, bır aktore konusmasız sahnsıerde, sonradan cok yardımcı olan bır eğıtim, bir aractır Bız de bunun cok yararlannı gorduı<. Herşeyl inceden Inceye öğretirdı Hoca Yenı komedi tıyatrosunda Mosyö ÜB Pourceaugnac ı halka oyncdık. Cok beğenı kazandı Sohne yaşamımdakı ı!k elest ri o zomankl bır sanat derg sınde cıktı benım ıcın Ertesı yıl Max Meınıecke'nin Ankaro Devlet Konservatuarı'no otandıgını öğrendık Bır süre sort'a Hoca Ankara'ya gı'tl ve bır daha gelmedı Bır koc yıl sonra orada öldüğünü öğrend ğımde gercek bır üzüntü kaplodı lcıml Ilk gercek tıyatro caiışmaları tıyatro kavramım ondan oğrendım Bu ilk hocamın benım üzermde cok etkısl olmuştur ÖzellıklB lkıncl oyun calışmamız olan Kleıst'ın «Kınk Testı» pıyesınde İnceden Incey» calıştırmıştı benl. Son derece tıtlzdl re)l yaparken. Max Meiniecke E SOVYETLERIN MÜDAHALESİ ILE PETROL YOLLARININ DENETIMI MÜCADELESİ YENI AŞAMAYA GIRDI OVYETLER Bırllğlnln Afganlstan'o yaptığı asken mjdahale It© dünyada petrol yoilarının denet mı icın yapılan savaşım yenl boyutlar kazanmıştır. Askerı ve sıyasol gözlemciler Sovyetler Bırlığmm detantın tehlıkeye duşmesınl göze olarok Afganıstcn'a osken müdahalede bulunmasını beîlı başlı ıkı nedene bağlıyorlar: • Hafızullah Amın yonetımi müsluman genllalcr karşısında yenık düşmek üzereydl. Sov yetler Bırlıgl, guney smırında koTiünızmm şıddetle karşısında olan müsluman bır reıımın kurulmasını tehlıkelı bulmuştur Afganıstan'da kurulacak mıhtan bir müsluman yönetım, llerde İran ve Pakıstanla ışbırlığı yapabılır ve bu Işbır lığı ABD tarofındon kışkırtılabılırdl. Kendl sınıriarı ıcınde 30 mılyon müslumanın yaşadığı Sovyetler Bırlığı böyle bır olasılığı önlemek ıcm Af ganıstan'a müdahale etmıştır. Ayrıco Afganıstan'da müslumanların zafere ulasması Moskova nın müttefıklerı arasırıdakı prestıııne de ağır bır dcrbe Indırecektı S M kalmıştır. Askeri gözlemcıler, A'gorîstan'a müdahaleden sonra Sovyet bırlık'an ıie Hınt Okyanusu arasındakı mesafenın 500 mıle indığıne işaret etmektedırler. Boylece petrol yollarmın gectıği Hınt Okyonusu ıcın ABD ile Sovyetler B >|ıgı arasındakı rekobet yern bır aşamaya gelmışti'. Hürmüz boğazı Sovyetlerın Hürmüz Boğazına yaklaşmcfan Ise Batı dünyasmda panığe yoıacmıştr Cunku bu Boğazdan gecei tonkerler Avrupa i n petro) gereksınımının % 60 ını Japonya'nın pet rol gereks nımının % 90'mı ve ABD nın gereKsinımının ıse % 20sını taşımcktadır'ar Hürmüz Boğazının bu denlı oneml1 o!ması nedenıyle petrol yollarmın gectıgı Hınt Ok vanusundakl rekabet gıderek kızışmoktodır ABD. 1966 yıiında Irgıltereden btr anlaşrra ıie ald.ğı Dıego Garcıa adasında u l f a modern b ' askeri us kurmuştur ABD ayrıca Basra Korfe zı ülke'erınden Bahreyn de de lımGn kolaylıkla nndan yararlanmaktadır Washıngton buniara e^ olarak Ken/a, SomGİı ve Umman ıle asKerı üsler konusunda temcs halındedır. P • Sıyasal ve askeri gözlemcllere göre Sov yetler'l Afganıstan'a müdahaleye 1ten Ikind vs osıl onemlı neden Ise stratepktır. Sovyetler Bırlığı Afganıstan'a müdahale lle Kob<l Güney Yemen Etyopya ücgenınl kurmuştur Dığer bır deyışle dünyanın petrol bolgesl olan Basra Korfezi cevresındekl denet m cemberını sıklastırmıs bu arada petrol yollarının gectıği Hınt Okyanusuna kuzeyden yak laşmıştır Sovyetler Bırlığl Afganıstan'a girdıkten sonra Batı dünyasma petrol taşıyan tankerlerın gecîığl hayati öneme sahıp Hürmüz Boğazının 500 mil yakınına gelmiştlr. Stratejik neden Sovyetler Sovyetler Bırllğ' Ise 1979'de Somalî'dekl Ber bera üssunü y t rdıkten sonra, Etyopya da üs edınme olanağını buimuştur A/rıca Mosko\a'nın yakın dostu Güney Yemen'de de Sovyet ucaaklo n uslenmektedır Afganıstan müdahalesmden sonra, Sovyetler kuzeyden de Hint Okyanusu lle Hürmüz Boğazına yaklaşmışlardır. Bu o iöa Hınt Okyanusundaki Sovyet savoş gemılerını sayısı da 20'ye yaklaşmıştır. Ancak Sovyet gemı'erınm karşısındakl Amerıkan fıinsunda her biri 150 dolaylarmda ucok taşıyan Ikl tıcck gemisl bulunmoktadır. ' (DIŞ HABERLER SERVİSİ) Max Meıneıcke nın sahneye koydugu ıMonsıeur de Pourceougnoc» , YARIN: Vasfi Rıza Zobu Bu arado Sovyetlerle Hint Okyanusu orosmda da yalnızca Pakıstan'ın Beluclstan eyal»ı Hint Okyanusu