Katalog

DORT CUMHURÎYET 23 HAZtBAN POÜTİIC^ VE ÖTESİ MEHMED KEMAL TUBHAN SELÇUK ALİAHIM (J Dar Kapıdan Geçiniz frvcfTfn her satınno do âyet denebılırse, orda şoyto denır «Dar kapıdan seçinlzl...» Incll'de gecılmesl önenlen dar kapı kilısedır Kudret sohibl olanfar eğer kılısemn ınanc felsere. ekonomık boskı, sıyaset gıbl her türlu gucu eitnde bulunauran dar kopıs'ndan gecmek rstemezlerse yok olurlordı Bugün. durryadak parababalarının kılısesı IMF dlr. Incıl'ln buyruğu «Dar kapıdan geçlnız» sözü gıbı, parobabaları her avuc açan mazlunn ulkeyeıtMF'den gecmizl.. » dıyortor. Işte butun dırenmeıerimıze karşın son bir kez daha IMFden gectık gecıyoruz IMF den geçrnek kımın işıne yaramıştır ki. bızim de Işımıze yarosın"? Erezılya, Şıli, Kolombıya omeklerı ortcdadır. Durmak bılmeyen darbeler ve askerlerin baskısı lle oyuncak olan ülkeler Atotur/<'un, becerıksızler elmde kalmış. zavallı Türkıye'sl 8en boyie ml olacaktın? Bızde de Iki askert dcrbe olmustur. Dunyada ve btzde cogu klşl 27 Mayıs askerse! darbeslnın cok kolay o'dugu kamsındadır Fekı 27 Mayıs kotay olmuştur da, omacmdon saptırılsa da 12 Mart doroesı zof mu olmuştur? Bır ülkenın askersel darbe gereksinlmi duyması stvfl polıtıkacının ahmaklığını sımgeler Eğer sıvı) polıtikcoı gerçekçl ıse ve ahmak değılse askersel darbe de otrnoz. Eskf Içlsleri Bokanlarındop birl bona, bundan bir yıl önce sormuştu: «Her gun Ccer beşer klşı otüyor. kımse aldırmıyor. Ama gunün blrınoe şuda, burda ellışer kışl bırden ölurse ne olur? Ihtılal olmaz mı?> «Ellışer kışl öldürecek kadar göru pek olobllırler mı''» dıye sormuştum «Örneğin » demlşfl. Bu konuşmamızın üstünden çok değil bırkaç oy geçtı, geçmedı. Kahramanmaraş'ta 111 kışı oidurüldu. Ihtılal olmadı. askersel darbe olmadı. Beikl gozleri karartan, Demokrat Partı dönemlnde b rkac ünıversıtell gencın öldürülmesınden hemen sonra 27 Mayıs darbesının oluvermesl idL Acfık gibl ölömlen de kanıksadık. Eskıden konı bozulmuş vucutlaro süluk tutartardı. O da ye'mezse hacamat ecerlerdı Doğunun kendıne özgü lyıteştırme yöntemi ıdl ama, bızımdl Artık hammoddesl dışordon gelen liaciara alrştırdık kendlmızl Suluk de tutunsak, hocomat da olsok yetmlyar Cumhurlyet malıyesJ 1946 devaluasyonundan bert onulmaz bır hostolığa tutulmuştur IMF cıbanlarını dokmeden kendıne gelemez. Halkırmz boylesl hastalon gordüğünds «Bırakın cıbonını daksun de rahaflasın» «Jor. Son IMF çıbanının dokulrnesı bersket versln kt. hatkın gozü onunde olmaktadır EmekCJ 8inıf>ann sırtına hangı kambur vurulmaktadır, ağzına hangi tıkaç kakılmaktodır, göz onünde oluyor. IMF boyunduruğuna koşuıdugumuz otuz yıklon beti cok paralar olmışızdır, bunu da tadını bıiemer vemlştır. Kımsen>n de ses>i cıkmamıştır. Hep boyle olur sanılmıştır Slmdf taze para gellyor. denıliyor ya. bunu yemeye olışmış olanlar «Bızden başka klmse bu paraya el suremez» dlye kazon kaldırmışlardır Eskıden yerler bız duymazdık Şımdı yıyecekler hepımız goruyoruz Gozbağıcıdır bız m yıv cı takımı. . Gozlert hukı.rpet devıme gürültüsuyıe karcrtıp gelen parayı tolan edecekler ama bır turlü edemıyorior hâlâ Alışmiş kudurmuştan beterd r Allem edıp kallem ed'P bu parayt da yerler Sıyaset vopma nası gereken yıyıcl takımı örgütlerl, bırakın sıyoset yapmayı. hukumet dev rme yolculuğuna cıkm'ş'ardır Büyuk ve lüks otel'erm gorkemll saloniarınaa tezgahlanan oyurlar pariamento kulıslerıne yansımıştır lAmcn, şu hukümetl tezelden devirın » «Neden devıre ınV» «Gelecek parayı kımse yemeden biz yiyelim» Yıyıcı takımı butun pa.asal gücüne, bütun tezgöh Sivasetl alışkcnlığına karşın hata hukumeti devırememcş. oyunu bırkac sutsuzun yer degıştırmesı lle kalmıştır. Pekl sendıkalar ne güne duruvor? On'ar ao yıyıcl tokımı kadar gucıu değıller mi parkjmentoda? Şu partide olsun. bu partıde oısun senaiKalonn sırtından mebus olmuşıarı b r kıyıya cekıp ae dlyemezler mı* «Arkadaşıar oyuna ga m ye ım Bu un oyun, taze poranın yıyıce takımına geçmesı ıçın tezgahlanıyor Şu parayı, bu huKumet cniara yedırnrifcvscege Denzıyor Partılerınızaen Istıfa edın, bağımstz olun, bu hukumeti destekleyelım Bır tarıhsel gorev yapalım Bır de bunu stnayaiım Mebus'uk mu, bız sızi bu tarıhsel görevi yaptıktan sonra, nasıl oiso. dıled'ğınız partıden sectinrız.» Bırakalım, kcmünızml, sosyalızmı, faşızml, sendlkotı mebuslar yıyıcı takımının karşısıno boyıe bır gucle c •amszlor m ı ' Yanl bu kadarı da mı eilerınden gelrrez'? Boyle yapınca CHPlt de oımaz ınsan, sadece sınıfsal cızg sıni saptar Send.Kalı mebusların yureklerınde bu kadar da mı s mrsal davranıs sevg sı yoktur7 Yyic takımının sayısı sınırlı. Bir yanda avuc > İ C koaar ınsan. bır yanda 40 mılyonu aşkın Türkıye.. Turkıye parlamentodo do. sokakta, carşı pazarda da bu insorvann oyuncağı olacak Eğer kafaiarda akıl, beylnlerde martık varsa, bunların oyuncağı olmaktan artık kurtulmamız gerekır. 33 vıidır yapılan devaluosyonlor kımın ellyle olursa Oısun hep bu yiylci takımını şışındirdi. Bu gelecek olan parayı da Ecevıt bunlora yedırlrse onun polltıkacı'ı<5'na da sos/ar demok'attığıno da kımseler ınonmaz Hele CHP' CHP de bır daho belıne yıyeceği bu kazma le aogrulomaz. Iron'da Şoh re|imlnin de herhalde bu kadar ylylc) takımı vardı Hecef gosterılınce bır Humeynı soluğu ıle yel ufurdu sel goturdu Yanı bu bızım vıyicl takımı hep fikılh da çomjrüien ve nıye sömu''ülc)uğunü bır tür7 tü göremıyen hatkımız mı ahmak . Ecevlt, meydanlarda söyled'klennl hükumet koltuğunda ve televizyondo söyhyebılseydl, bunlar kacacak delik ararlardı Ama ne care ki nerdeyse onu da bır kaşık suda boâmaya calı* şryorlor. Bır kaşık 6Uda eöer b'r boğulan varsa şunu blleslntz kı bir başka6i da boğulur. 1 r lETTı'Bt! MEr; tAİMLYA. BAŞKA Bir Müşavirin Ekonomik Anıları SÛMERBANK KÂRI NB OLDU? Turkıye'nln tklnol Dünyfl Sovaşı sonrası /oğun bir dış acılrna surecıne gırdıjjı cn aşı lı/or Ancak bu sıralarda ıc ekonomik duzeyde neler o'up bıtıyordu?. Orneğın KaTIU Ikt sadı Teşebbüslennln üretımı konusurda ne gıbl 8Onuclar saglanmıştı?. Sorunlara bakış nasıldı7 Bu konuda Sayın indere'n n llk anısı 1944 yılında Surrerbank konusunda Kendılerl olayı şöyle nak ledıyor «Tıcaret Bakanı sık sık Ba kanlığı ılgılendıren sorunlan goruşmek ve cozumlemek Icın toplantılar düzenlerdı Top lantılann bırınde. o zamanlar Tıcaret Bckanlığına bağlı olan Sumerbank'ın 1944 malı yı lında yaptığı 55 mılyon lırolık kâr konusu gündemde yeralmış tı. Kâr mıktarını vereo Müsto ear Sumerbank yönetıcilerıne takdırname verılmesınl ve tai tıf edllmesınl onerdl Herkea ko nu ıle ilgılı soz aiıyordu. Stra bana geldı. Söz alıp dedım kı: «Sayın Bakanım bu konuda bir örnek vererek yaklaşmak ısterlm Gecenlerde Bakanlık korıdorlarından geçerken, pencerelerın bırının onunde Istan bulun tanınmış tekstıl sanayıci 8i Cıkvaşvılll duruyordu Onu selamlodıktan sonra kılo su 190 kuruş olan topunun üs tune yuzde 100 ımalât ve yuz ce 100 kâr eklesek bıle 6 I rayı gecmeyen kumaşın meîresını pıyasada neden 14 lıra/a sctıyorsuruz dıye sor dum Cıkvaşvılll bana haklı smız soyledıklerınız doğru dur ama ne yapalım kı mem leketın yün ve pamuklu kumaş pıyasasına Sumerbank ha kımd r Kendı fıyatlarını kendısı tesbıt eder, bız ono göre fıyat bıcerız dedı » Toplantıda sozlerıml şöyle tamamladım «Sumerbank bu kâr oranla rına gore çalıştıgına gore yap tığı uretım ıle yılda 55 mılyon degıl ama 550 mılyon llra kâr etmesı gerekır Sumerbank ın gen kalan 495 mılyon lırasını nasıl carcur ettığını veya etmedıgını ogrenrreden bende nız taktırname verılmesıne ve ya ta tıf edılmesıne taraftar değılım Kaldı kı, Sümerbankı halka pahaiı mal satsın ve ozel sektorun pahalı satılması ıcın de ğ.l haikın ıhtıyacını yeterınce ve ucuz olarak karşılasın dı ye kurmuştuk Kâr edeceğız duşuncesı ıcınde neler unutulu yordu KOZA SÖMÜRÜSO Ikıncı olarak aktarmak Iste dıg.m konu Bursa Tarım Sa tış Kooperatıflerı Bırlığı'nın ba şına gelenlerdı 1954 güzunde bu kooperatıfın bılcncosu bu yuk bır zararla kapanmıştı. Bırl k şımdı tam anımsayamadıgım bır mıktar kozayı uretıcıaen satınalarak stok yapmıştı Bu tarıhte ıç pıyasada kozanın surümü yoktu ama, kılosu 11 lıra Idi Oysa koza nın dış pıyasa dsgerı ancak 5 5 lırayı buluyordu Bu neden le Bırlık zarara uğramış ure tıcıden aldığı koza bedell ödenemez duruma gelmışti Koza Bırlığl Başkanı benl okuldan tanıyordu Benden ken dı'erınl darboğazdan cıkaracak bır cozum yolu bulmamı ıs tedı Daha once de Bursa mıl letvpk llen aracılığı ııe hukümete başvurulmuş, ancak cı kar yol bulunmamıştı Konunun ayr ntısını öğrendiflımde bıze 1954 yılıno aıt ıthalât reıımının yararlı olabileceğ nı ailadım Reıımin bır maddesıne gore pıyasado bır malın fıyatı spekulatıf etkılerle haddmden fazla yukse'ırse, Tıcaret Bokanlığına b j malı res mı veva yarı resmı bır kurulu şa ıthal etme oianağı verılı yordu Dış pıyasada sentetlk Iplık lerın kılosu. kalıtesıne aore Anlatan: Abdülhalik tNDERE Derleyen: Kenan MORTAN İMF ileilk ciddi ilişki I954'de kuruldu ve sağlanan kredilerle 195657 yıllarında sana/inin gereksinimleri karşılandı 1944'de Sumerbank yöneticileri kurulusun o yıl kâr hanesinde görülen 55 milyon lira için ödüllendirilmek isteniyordu. Oysa uyguladığı kâr oranlarına göre, Sumerbank'ın 55 değil 550 milyon lira kazanmış olması gerekirdi. lıra arasında değışlyordu Ithalâtcı fırmalar Gumruk ver gl ve resımlerıni oded k*en son ra yüzde 25 ıthalâtcı kârı ile bırlıkte bunu 17 liraya satnaları gerekırken yarattıkiarı spekulatıf ortam icınde 54 liraya satıyorlardı O yıllardo Türkıye'de sentetik ıplıkle kumaş doku/an 3250 tezgah vardı Bunlardan 3100 u Bursa da, kalanı ıse Istanbul Trakya ve Denızlı g bl bolgelerde kumelenmıştı Ba 1 kanlık, sentetık Iplık ıtha go revını Koza Tarım Sctış Kooperatıflerı Bırlığıne vermesl halınde hem dokuma tezgâhla rı temel maddeler nı normGl fı yatla elae edebılecek rem de pıyasadakl spekulasvon keşme kesl önlenmıs o'acaktı Onen Bakanlık tarafmdan uygun karşılandt Bu onennın kabulünden sonra 'Madem ki Bakanlık Koza Bıriığının zararını gıderecek bir yol bulmuştur, Bırlık de elındekı koza sto kunu dunya pıyasa fıyatı olan 5 5 lıradan tek alıcı durumundakl Italya'ya satabılırdı' onerısınl gelıştırdık Bu yolla Turkıye'ye ıtha at sırasında gerek sınım duyacağı dovızı de bulmuş olacaktı Boylesıne ufak ama rasyonel bır kararın uygulamava so kuiması lle coğunluğu b rer tezgahta kurulu dokumacı zanaatkar kıtlesl o yıllarda sömürüden onemlı ölcüde korunmuş oldu LİMANLARI KİM BOLÜŞTÜ 1952 yılının ılkbaharında bana bır gorev venlmıstı Tu kı ye'nın ıthalat ve Ihracatı konusunda onemP b r cıkmaz olan lımanlar konusunda Basbakan lık müşteşarının başkanhğında Bakanlıklararası b'r toplantıya ben de Bokanhğım adma katılacaktım Toplantıda öncelıkte llmanlarımızın ıc nde bulunduğu son durum aktarıtdı Buna göre o yıl yıllık vükleme ve boşaltma kapasıtesının 2 5 mılvon ton olduğu saptanmıştı Tıcaret Bnkanlığı Musteşarının ya kınması bu denli stnırlı olanaklara karşın Mallye. Bayındırlık, Mılll Savunma ve Gumruk Bakan'ığınm elmde önemll lıman sahaları bu unduğu halde bun lardan normal işlemler ıcın yararland rma oianağı bulunmamcsı noktasında duğumlenmıştl Kısacası Cumhuriyet olanak lcrı cesıtlı Bakanl.klar arasında pay edılmış yetkı uyuşmazlığı yuzunden lıman kapasıtemız kullanılamaz duruma gelmışti Toplantı bır sonuca varamadan dağıldı Ama dağı'ırkan konunun Tıcaret Bakanlığı tara fından cözümlenmesl kararlaştırıldı Dığer bır deyışle 6 mılyon ıthal ve ıhrac yuku olan Tjrkıye nın 2 5 mılyon tonluk bır knpasıte ıle bunu nasıl halledecegı konusunu bız cozecekt k Ertesı gün Içln 8 sayfalık bır Rapcu Bakana sundum Önerılenmız arasında mevcut M man kapcıs tesı ıle bu yükün altından kalkılabı mesi ıcın ceşı* ı Bakanlıklara oıt olanaklardan Ulaştırna Bakanlığından kesınl kle yararlonılması göruşune yer verılmıştl Bu arada d ğer onerıler arcsında lımanlarda üc vardıya ıle calışı'Tiası noksan o'an arac ve gereclerın derhal tamamlanma sı burokratir engellerm yokedıl mesı konusu yer alıyordu. Alman önlemler gecıktırllmeden hayata geçınldı Daha tem muz ayına vardığımızda 25 mılyon tonluk b r yükleme, boşaltma hccmını doldurmuştuk. Yılın ıkıncı yansırda aynı tem po surdü tşın ucu bırakılmadı Ertesı yılın şubat ayında Ulaştırma Bakanı Musteşarı benl telefonla arayarak 6 milyon 85 bın tonluk bır yükleme ve boşaltma yapıldığını bıldıriyordu » ILK İMF KREDİSİ NASIL ALINDI' Türkıye nın Uluslarası Para Fonu na u/e olması 1947 yılına ras ar Ancak İMF ıle ılk cıddi ilıskıler dovız darboğazının başgosterdığı 1954 yılı sonrasıdır. Işte Türkıye nın IMR lle gırıştığı ılışkılerlnın ılk gunlerını Sayın Indere o gunlerın anısına dayanarak şoyle aktarıyor «1956 yıl nın hazıran ayı ortaları ıdı Dovız durumunun sıkışıklığı yuzunden İMF ve Dun ya Bankası'ndan kredı ıstı/orduk Bu amcçıa, Ankara ya gelen 9 kışılık bır uzmanlar heyetı lle ılg lı Bakaniıklar ve Merkez Bankası temsılcılerınden kurulu Turk heyetı arasında Malıye Bakanlıgında muzakere lere başlomıştık Toplantılar sırasında konuk Heyet adına yapılan konuşmalarda 1956/57 Malı yılı Butcesının denk olrıadıgı ılerı sürulüp bu denkıığ n sağlanması ıs tendı Bızım delegasyon adına verılen cevapta. butcenın denk olduğu soylendığ nde IMF temsılcısı söz konusu bütcenin ne resınde ne kadar acık oldugunu sayıp dökünce bızım temsılci bunun polıt k bır sorun olduğu nu, cevabım ancak Ma lye Baka nının verebılecegını belırttı. Bu karşılıklı yaian cma ve doğrUama faslı ıcınde goruşmeler aralıklı olarak temmuz ortalarına kadar surdü Ama ortada gorulur hıç bır sonuc yoktu Bır sabah Bakanlıktakl calışma odoma gırdıkten sonra odacı «beyefendı korıdorda ıki Amerıkalı gavur var, sızınle görüşmek ıst yorlarmış» dedi Oda cıdan, mısafırlerl ıcerı almısını Isted'm «Amerikaln delegelerden bırl man dığerı Polon/a asıllı ıdl. Her ıkısi de Fransızca konuşuyorlardı Salonda kahvelerımızl ıcerken zıyaretlerının sebebını sordum Kredı muzakerelerl lle ilgılı olduğunu öğrenlncs bu ko nudakı auşuncelerımi top'antılarda soyledığımı belırttım Mısa fırler Ise israrla zıyoretlerının resmı nıtelıkte olmadığını şahsl goruşlenmı oğrenmek ıstedıklerını söyledıler Darıa fazla ısrar etmem nezaketsız ık cla caktı Bunun uzerıne ces tlı so rular yönoıttıler llk sorulorı, 1955 yılında dıs tıcaret dengenız 550 mılyon lıra acık vermiş. IMF heyeü ile «Ankara Devlet Operası» ndaki bir baley» gittik. IMF delegeleri, «1955 dış ticaret dengeniz 550 milyon açık vermiş, siz hâlâ neden lüks mallar ithal ediyorsunuz?» diye soruyorlardı. Oysa dış ticaret istatistiklerinde görünen bu malların ithalatı birkaç kilo ile sınırlıydı. oysa slz hala neden luks mal9 lar ıthal ediyorsunuz şeklınde Idı Bu bılgiyı nereden âğrendıklerını sordum dış tıcaret ıstatıstıklerınızden ded ler. Dış tıcaret re ım n n ithalat lıstelennde herren hıc bır luks mal bulunmadığını bıldığım Icm affedersınlz. ıstatıstık esperanto dılıne benzer sız bu d iı bılı/ormusunuz. dıye sordum Gulduler hayır cevabım verdıler Ozür dılerım. ben bu dılı blraz bıldığ'mı sanıyorum arzu edersenız ıstatıstıklerden bırlıkte okuyalım dedım Zılı calarak, Itnalat ıstatıstıklennın getınime sını ıstedım Konuklarıma sordum sizce lüks sayılan rrallar nelerdır9 Kurkler, parfumler,,. Ve dığer lüks eşya dedı er Sürekli olarak Cızennde calıştıcjım\z Gı.mruk Tarıfe Cetvelınde bu gıbl malların hangı pozısyonlardan gırdığını ezbere bıldığımız ıcın, ıstatıstıklerdekı yerlerını kolayca bulabılıyordum Kurklerın gırdığı tarıfa njmarasında yanılmıyorsam 2 3 kıloluk bır Ithalat gorünüyordu Parfumerı bolümunde yıne 2 kıloluk bır rakam gozüküyordu Bu rakamların nasıl olup ta istatıstıkte yer aldığını acıkca anlatabılmek Icın kendılerıne şahsımla ılgıll bır örnek verdım. 1950 yılının ortalarında. sürekll olarak görevde bulunduğum Parıs'ten aılemle bırlıkte merkeze donerken hedıye ola rak 10 kutu Carın pudrası almıştım Istanbul'a gelınce, Parıs te her bırlsı belkı 10 lıra ya aldığım pudranın 50 60 lıra ettığıni gorunce, ıki kutusunu eşım ıcın alıyordum, 8 kutusunu Be/oglunda bır parfumer cıye 50 lıradan sattım ve aılece istanbul Ankara eşya nakll masraflarımı onunla karşıladım dedım Dısardan her gelen yclcu kend' ıhtıyacı 'c n ve/a hsdıye olarak bır şey er getır r Dışarıya gıden bir turıst bayan donüşünde bır kürk almış, gumrük muayenesl sırasında bu kürk görülmuş ve gümrufc ışleml yapılarak vergısı olınmış ve kurk ıstatıstıklere gecm ştır Gorduğunuz parfumler de aynl sekılde ıstat st klereds yer almıştır dedım Bütün kalemlerı teker teker • le alıp onyargılarının doğru Ot madığını ıspatladım Bu kez taarruz sıra3i bana gelmışti. Ben de Türkiye'nın zarun ıhtıyao maddelerinln Itha iat durumunu bılıyormusunuz dedım Evet. ıstatıstlklerınızden bır fıkrım z var dedıler. Bununla bırlıkte ınceleiıemızı tekiıf ede rek 1956 yılında, sanayl hammadde ıhtıyacınm 120 mılyon, ı'aç hammadde ve "larrulu ıhtl yacmın 60 mılyon ve tarım ve ulaştırma sektorlerınin yedek parca ithalatının 100 milyon ol duğunu soyledım Daha sonra ıs'atıstıklen acarak 1955 yılında bun ardan ne kadar ıthalat yap tığımızı b^rl kte cozden gecırdık Buna gore bırlncı kalemden 7 5 mılvon TL ıkıncı kalem den 3 5 m l\on TL ve son kalemden 6 mılyon lia'ık ıthalat gercekleştırılm ştı Mısafırlerım şaşa kaldılcr ve ontar bana soru somaya başladı Özetle, sanoyının muhtac olduğu ara mallarını yeterınce Ithal etmezseniz sanayınız çalısmaz. ışsızl'k artar Hazır» sa nayıden vergi alamayocağına göre bütcenız daha cok acık venr mıliı gelırınlz azalır dediler Kendüerfne Sayın meslektaşlarım bu soruları nıcln bana so ruyorsunuz. bunların cevabım sızın vermenız gerekır S'zden istedığım z kred yı şte bu Ihtl yaclarınızı karşılayab Imek lcln kul'anacağız dedim Bır sohbet boylesıne oyrıntıya gırınce 4 5 saat sürrrOş tü Aynı gjnün aksamı Ankara Dav'et Operası nda bir bale varms 9 kışılık IMF heyetl De legasvonu da baleye g tmışti A rcta konusmaya daldık Heyet bu konuşma ar srasında bır aydan beri Türkiye'nın eko ncTiı1: sorunları ve dovız du(Devamı 11. Sayfada)